DOI Artikel:
Skubiszewski, Piotr: Programy obrazowe kielichów i paten romańskirch
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0024
20
PIOTR SKUBISZEWSKI
16. Ukrzyżowanie. Ołtarzyk przenośny z Oettingen
cnoty to sapientia istius mundi, na podobieństwo czterech rzek, które zbawczo ożywiają świat41.
W myślach tych, przejętych następnie przez średniowiecze, istotne dla naszych rozważań jest to,
że czworość elementów składających się na człowieka i na naturę jest nieodłącznym składnikiem
Bożego planu Zbawienia i że ośrodkiem tej czworości jako jej fons jest zbawiający Chrystus42.
Koncepcja ta wykazuje związek z głoszoną przez pierwszych Ojców a następnie rozpowszech-
nioną w średniowieczu nauką o Krzyżu jako mistycznym centrum świata. Zgodnie z tą nauką
cztery ramiona Krzyża sięgają czterech wymiarów świata albo wyznaczają cztery jego kierunki
i wskazują tym samym kosmiczny zasięg Dzieła Zbawienia, rozpięty zaś na Drzewie Krzyża Chry-
stus jednoczy w sobie cały świat43. Piotr Damiani mógł zatem kojarzyć ramiona Krzyża z cnotami
kardynalnymi, które wszystkie mają swe źródło w Chrystusie44. Do tej symboliki nawiązywał
Wilhelm Durandus w swoim Rationale dhnnorum officiorum, kiedy pisał: „In his ergo duobus
41 S. Ambrosius, De Paradiso, [w:] PL, 14, col. 296; por. Poeschke, op. cit., col. 382.
42 Należy w tym miejscu podkreślić, że dla Sicarda z Cremony kielich to „spiritus sapientiae". Por. Sicardus
Cremonensis, Mitrale seu de officiis ecclesiasticis summa, [w:] PL, 231, col. 56; zwraca na to uwagę Elbern, Der
eucharistische Kelch (przyp. 1), s. 99.
43 G. B. Ladner, St. Gregory of Nyssa and St. Augustine on the Symbolism of the Cross, [w:] Lale Classical and
Mediaeval Studies in Honor of Albert Mathias Friend Jr., Princeton N.J. 1955, s. 88-95; J. Daniélou, Le symbolisme
cosmique de la Croix, „La Maison-Dieu", Nr 75. 1963, s. 23-36; R. L. Fuglister, Das Lebende Kreuz. Ikonographisch-
-ikonologische Untersuchung der Herkunft und Entwicklung einer spàtmittelalterlichen Bildidee und ihrer Verwurzelung im
Wort, Einsiedeln —Zurich —Kôln 1964, s. 184 nn.; V. H. Elbern, Species с ru sis ~ forma quadrata mundi. Die Kreuzigungs-
darstellung am frànkischen Kasten von Werden, „Westfalen", 44. 1966, s. 174-185; tenże. Die fraenkische Emailplatte von
der Caja de las Agatas in der Câmara Santa zu Oviedo. |w:] Symposium sobre cultura asturiana de la a/la edad media.
Oviedo 1967, s. 136-140; tenże. Das Engerer Bursenreliquiar und die Zierkunst des fruhen Mittelalters, „Niederdeutsche Bei-
tràge zur Kunstgeschichte", X, 1971, zwłaszcza s. 66 nn.
44 Tekst przytacza Fuglister, op. cit., s. 204.
PIOTR SKUBISZEWSKI
16. Ukrzyżowanie. Ołtarzyk przenośny z Oettingen
cnoty to sapientia istius mundi, na podobieństwo czterech rzek, które zbawczo ożywiają świat41.
W myślach tych, przejętych następnie przez średniowiecze, istotne dla naszych rozważań jest to,
że czworość elementów składających się na człowieka i na naturę jest nieodłącznym składnikiem
Bożego planu Zbawienia i że ośrodkiem tej czworości jako jej fons jest zbawiający Chrystus42.
Koncepcja ta wykazuje związek z głoszoną przez pierwszych Ojców a następnie rozpowszech-
nioną w średniowieczu nauką o Krzyżu jako mistycznym centrum świata. Zgodnie z tą nauką
cztery ramiona Krzyża sięgają czterech wymiarów świata albo wyznaczają cztery jego kierunki
i wskazują tym samym kosmiczny zasięg Dzieła Zbawienia, rozpięty zaś na Drzewie Krzyża Chry-
stus jednoczy w sobie cały świat43. Piotr Damiani mógł zatem kojarzyć ramiona Krzyża z cnotami
kardynalnymi, które wszystkie mają swe źródło w Chrystusie44. Do tej symboliki nawiązywał
Wilhelm Durandus w swoim Rationale dhnnorum officiorum, kiedy pisał: „In his ergo duobus
41 S. Ambrosius, De Paradiso, [w:] PL, 14, col. 296; por. Poeschke, op. cit., col. 382.
42 Należy w tym miejscu podkreślić, że dla Sicarda z Cremony kielich to „spiritus sapientiae". Por. Sicardus
Cremonensis, Mitrale seu de officiis ecclesiasticis summa, [w:] PL, 231, col. 56; zwraca na to uwagę Elbern, Der
eucharistische Kelch (przyp. 1), s. 99.
43 G. B. Ladner, St. Gregory of Nyssa and St. Augustine on the Symbolism of the Cross, [w:] Lale Classical and
Mediaeval Studies in Honor of Albert Mathias Friend Jr., Princeton N.J. 1955, s. 88-95; J. Daniélou, Le symbolisme
cosmique de la Croix, „La Maison-Dieu", Nr 75. 1963, s. 23-36; R. L. Fuglister, Das Lebende Kreuz. Ikonographisch-
-ikonologische Untersuchung der Herkunft und Entwicklung einer spàtmittelalterlichen Bildidee und ihrer Verwurzelung im
Wort, Einsiedeln —Zurich —Kôln 1964, s. 184 nn.; V. H. Elbern, Species с ru sis ~ forma quadrata mundi. Die Kreuzigungs-
darstellung am frànkischen Kasten von Werden, „Westfalen", 44. 1966, s. 174-185; tenże. Die fraenkische Emailplatte von
der Caja de las Agatas in der Câmara Santa zu Oviedo. |w:] Symposium sobre cultura asturiana de la a/la edad media.
Oviedo 1967, s. 136-140; tenże. Das Engerer Bursenreliquiar und die Zierkunst des fruhen Mittelalters, „Niederdeutsche Bei-
tràge zur Kunstgeschichte", X, 1971, zwłaszcza s. 66 nn.
44 Tekst przytacza Fuglister, op. cit., s. 204.