DOI Artikel:
Białostocki, Jan: Komitet Nauk o Sztuce 1952-1977
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0208
204
JAN BIAŁOSTOCKI
skiego, skupiającego w swym ręku dyrekcję Państwowego Instytutu Sztuki, w 1960 r. przekształconego
w Instytut Sztuki PAN, oraz przewodnictwo opiniującemu i koordynującemu gronu naukowców,
jakim był Komitet. Dlatego też dzieje działalności Komitetu, a nimi się tylko tutaj zajmujemy,
bardzo trudno rozpatrywać w oderwaniu od działań IS PAN, gdyż Komitet bywał tylko od czasu
do czasu aktywizowany, później zaś na długie okresy popadał w bierność, natomiast Instytut Sztuki
prace swe prowadził systematycznie i bez przerwy.
Komitet najbardziej gorączkowo działał zaraz po swym narodzeniu, tak jakby sądzono, że w ciągu
krótkiego czasu wszystkie problemy naukowe powinny były znaleźć zadowalające rozwiązanie. W ciągu
pierwszego roku Komitet kilkakrotnie się reorganizował i zmieniał nazwę. Natychmiast podjął praco-
wite przygotowania do organizowanej wspólnie z innymi komitetami sesji: „Odrodzenie w Polsce",
która odbyła się w październiku 1953 r. W ciągu 1952 r. i w początkach 1953 r. zbierano się wielo-
krotnie, przedstawiając cząstkowe opracowania referatów, krytykując ujęcia, domagając się ich przero-
bienia, w przekonaniu zapewne, że możliwe jest i wskazane osiągnięcie uzgodnionych, jednoznacz-
nych i obowiązujących ujęć tego okresu w dziejach polskiej sztuki. W pracach tych zaangażowana była
większość ówczesnych nauczycieli akademickich.
W trakcie tych gorączkowych przygotowań do sesji Odrodzenia oderwano się jednak na chwilę od
spraw renesansu, aby uczcić rocznicę Stanisława K. Potockiego sesją poświęconą działalności tego
uczonego, architekta, działacza i kolekcjonera, która — połączona z urządzoną w Pałacu Staszica
wystawą — odbyła się w marcu 1953 r. Pozostały po niej cenne referaty wydrukowane później
w „Roczniku Historii Sztuki". Udział historii sztuki w sesji Odrodzenia był — rzecz zrozumiała
istotny, czego dokumentem pozostał, wydany w pięć lat później, tom materiałów.
Po tym okresie aktywności nastąpił jej wyraźny spadek, co nie świadczy bynajmniej o braku
działalności historyków sztuki. Toczyła się ona jednak w innych ramach organizacyjnych. Wiosną
1955 r. odbyła się następna wielka impreza, chyba największa, jaką Komitet kiedykolwiek zorgani-
zował. Była to II Ogólnopolska Konferencja Naukowa w Sprawie Badań nad Sztuką, która jakby
wyczerpała na długo siły i możliwości Komitetu. A i ta akcja nie była własną imprezą Komitetu,
i w niej towarzyszył mu wiernie nieodstępny Państwowy Instytut Sztuki, służący zapleczem lokalowym
i administracyjnym. Konferencja trwała 6 dni, a przedstawione v/ jej trakcie wypowiedzi wypełniły
przeszło 500-stronicowy zeszyt czasopisma Państwowego Instytutu Sztuki jako „Materiały do Studiów
i Dyskusji...". 220 przedstawicieli różnych dziedzin nauki o sztuce wzięło w niej udział. Celem była
analiza realizacji pięcioletniego planu badań nad sztuką, uchwalonego w 1950 r. podczas I Ogólno-
polskiej Konferencji Naukowej w Sprawie Badań nad Sztuką, która odbyła się — jeszcze przed
narodzeniem się Komitetu — w Krakowie. Dokonano oceny i przeglądu stanu badań oraz potrzeb
naukowych w dziedzinie historii sztuki, muzykologii, teatroznawstwa, badań nad filmem, sztuką
ludową i folklorem, a także w zakresie muzealnictwa i konserwatorstwa. Ustalono też plan badań
na lata 1956— 1960. W rok później ukazał się I tom „Rocznika Historii Sztuki", na którego
okładce i stronie tytułowej znalazła się nazwa Komitetu, ale z informacją na odwrocie strony tytułowej,
że „Rocznik" ukazuje się we wspólnym planie Komitetu i PIS.
Potem nastąpiła długa przerwa w działaniach. Długa cezura, z której nie zachowały się żadne
ślady akcji Komitetu, ani protokoły, ani drukowane sprawozdania. Odnosi się wrażenie, że po 1955 r.
działalność Komitetu ustała, choć był to okres właśnie wielkiej aktywizacji humanistyki. Zapewne nie
widziano w Komitecie ram odpowiednich do podejmowanych wówczas przedsięwzięć. Historycy
sztuki działali wówczas w innych układach organizacyjnych. Po pięciu latach przerwy nowy etap
życia zaczął się w marcu 1960 г., gdy w miejsce nie działającego, dawnego Komitetu Historii
i Teorii Sztuki PAN powołano nowe ciało pod inną nazwą, lecz w tym samym mniej więcej skła-
dzie osobowym. Przewodniczącym był nadal prof. Juliusz Starzyński, nazwa brzmiała tylko trochę
inaczej: Komitet Nauk o Sztuce, co wyrażało wiełodyscyplinarność tej organizacji. Taką nazwę
Komitet zachował już do dzisiaj. W 1969 r. Juliusza Starzyńskiego, po 17 latach, zastąpił na
stanowisku przewodniczącego Ksawery Piwocki, a w 1972 r. Jan Białostocki. W III tomie „Rocznika
Historii Sztuki" umieszczono sprawozdanie z działalności za 1960 r. i odtąd prace Komitetu są opisane,
czasem nawet bardzo szczegółowo, w tomach tego wydawnictwa.
Nowo powołany Komitet 'Nauk o Sztuce, który — jak pisi no w sprawozdaniu — „przejął
dziedzictwo Komitetu Historii i Teorii Sztuki"; miał nie tylko opracowywać plany badań naukowych
i ich koordynację, ale także zajmować się „naukowymi problemami twórczości artystycznej i jej
JAN BIAŁOSTOCKI
skiego, skupiającego w swym ręku dyrekcję Państwowego Instytutu Sztuki, w 1960 r. przekształconego
w Instytut Sztuki PAN, oraz przewodnictwo opiniującemu i koordynującemu gronu naukowców,
jakim był Komitet. Dlatego też dzieje działalności Komitetu, a nimi się tylko tutaj zajmujemy,
bardzo trudno rozpatrywać w oderwaniu od działań IS PAN, gdyż Komitet bywał tylko od czasu
do czasu aktywizowany, później zaś na długie okresy popadał w bierność, natomiast Instytut Sztuki
prace swe prowadził systematycznie i bez przerwy.
Komitet najbardziej gorączkowo działał zaraz po swym narodzeniu, tak jakby sądzono, że w ciągu
krótkiego czasu wszystkie problemy naukowe powinny były znaleźć zadowalające rozwiązanie. W ciągu
pierwszego roku Komitet kilkakrotnie się reorganizował i zmieniał nazwę. Natychmiast podjął praco-
wite przygotowania do organizowanej wspólnie z innymi komitetami sesji: „Odrodzenie w Polsce",
która odbyła się w październiku 1953 r. W ciągu 1952 r. i w początkach 1953 r. zbierano się wielo-
krotnie, przedstawiając cząstkowe opracowania referatów, krytykując ujęcia, domagając się ich przero-
bienia, w przekonaniu zapewne, że możliwe jest i wskazane osiągnięcie uzgodnionych, jednoznacz-
nych i obowiązujących ujęć tego okresu w dziejach polskiej sztuki. W pracach tych zaangażowana była
większość ówczesnych nauczycieli akademickich.
W trakcie tych gorączkowych przygotowań do sesji Odrodzenia oderwano się jednak na chwilę od
spraw renesansu, aby uczcić rocznicę Stanisława K. Potockiego sesją poświęconą działalności tego
uczonego, architekta, działacza i kolekcjonera, która — połączona z urządzoną w Pałacu Staszica
wystawą — odbyła się w marcu 1953 r. Pozostały po niej cenne referaty wydrukowane później
w „Roczniku Historii Sztuki". Udział historii sztuki w sesji Odrodzenia był — rzecz zrozumiała
istotny, czego dokumentem pozostał, wydany w pięć lat później, tom materiałów.
Po tym okresie aktywności nastąpił jej wyraźny spadek, co nie świadczy bynajmniej o braku
działalności historyków sztuki. Toczyła się ona jednak w innych ramach organizacyjnych. Wiosną
1955 r. odbyła się następna wielka impreza, chyba największa, jaką Komitet kiedykolwiek zorgani-
zował. Była to II Ogólnopolska Konferencja Naukowa w Sprawie Badań nad Sztuką, która jakby
wyczerpała na długo siły i możliwości Komitetu. A i ta akcja nie była własną imprezą Komitetu,
i w niej towarzyszył mu wiernie nieodstępny Państwowy Instytut Sztuki, służący zapleczem lokalowym
i administracyjnym. Konferencja trwała 6 dni, a przedstawione v/ jej trakcie wypowiedzi wypełniły
przeszło 500-stronicowy zeszyt czasopisma Państwowego Instytutu Sztuki jako „Materiały do Studiów
i Dyskusji...". 220 przedstawicieli różnych dziedzin nauki o sztuce wzięło w niej udział. Celem była
analiza realizacji pięcioletniego planu badań nad sztuką, uchwalonego w 1950 r. podczas I Ogólno-
polskiej Konferencji Naukowej w Sprawie Badań nad Sztuką, która odbyła się — jeszcze przed
narodzeniem się Komitetu — w Krakowie. Dokonano oceny i przeglądu stanu badań oraz potrzeb
naukowych w dziedzinie historii sztuki, muzykologii, teatroznawstwa, badań nad filmem, sztuką
ludową i folklorem, a także w zakresie muzealnictwa i konserwatorstwa. Ustalono też plan badań
na lata 1956— 1960. W rok później ukazał się I tom „Rocznika Historii Sztuki", na którego
okładce i stronie tytułowej znalazła się nazwa Komitetu, ale z informacją na odwrocie strony tytułowej,
że „Rocznik" ukazuje się we wspólnym planie Komitetu i PIS.
Potem nastąpiła długa przerwa w działaniach. Długa cezura, z której nie zachowały się żadne
ślady akcji Komitetu, ani protokoły, ani drukowane sprawozdania. Odnosi się wrażenie, że po 1955 r.
działalność Komitetu ustała, choć był to okres właśnie wielkiej aktywizacji humanistyki. Zapewne nie
widziano w Komitecie ram odpowiednich do podejmowanych wówczas przedsięwzięć. Historycy
sztuki działali wówczas w innych układach organizacyjnych. Po pięciu latach przerwy nowy etap
życia zaczął się w marcu 1960 г., gdy w miejsce nie działającego, dawnego Komitetu Historii
i Teorii Sztuki PAN powołano nowe ciało pod inną nazwą, lecz w tym samym mniej więcej skła-
dzie osobowym. Przewodniczącym był nadal prof. Juliusz Starzyński, nazwa brzmiała tylko trochę
inaczej: Komitet Nauk o Sztuce, co wyrażało wiełodyscyplinarność tej organizacji. Taką nazwę
Komitet zachował już do dzisiaj. W 1969 r. Juliusza Starzyńskiego, po 17 latach, zastąpił na
stanowisku przewodniczącego Ksawery Piwocki, a w 1972 r. Jan Białostocki. W III tomie „Rocznika
Historii Sztuki" umieszczono sprawozdanie z działalności za 1960 r. i odtąd prace Komitetu są opisane,
czasem nawet bardzo szczegółowo, w tomach tego wydawnictwa.
Nowo powołany Komitet 'Nauk o Sztuce, który — jak pisi no w sprawozdaniu — „przejął
dziedzictwo Komitetu Historii i Teorii Sztuki"; miał nie tylko opracowywać plany badań naukowych
i ich koordynację, ale także zajmować się „naukowymi problemami twórczości artystycznej i jej