DOI Artikel:
Ryszkiewicz, Andrzej: Z dziejów Instytutu Sztuki PAN (Państwowego Instytutu Sztuki)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0214
210
ANDRZEJ RYSZKIEWICZ
Sztuki" firmowany był przez Komitet Historii i Teorii Sztuki PAN (również kierowany przez prof.
Starzyńskiego) wraz z Instytutem, ale redagowany w PISie.
Dysponując aż ośmioma własnymi periodykami. Instytut od razu począł w życiu naukowym
dyscyplin artystycznych odgrywać wielką rolę, jeszcze wzmożoną przez swą ruchliwość (a także
autorytatywny ton licznych wypowiedzi). Tak było w każdym razie w pierwszym okresie istnienia.
W drukowanym sprawozdaniu PIS za r. 1951 napisano: „O ile w okresie dwóch pierwszych lat
za główne zadanie Instytutu można było uważać torowanie drogi nowym pojęciom i metodom
w dziedzinie twórczości i badań nad sztuką, aktywizowanie szerokich rzesz twórców i naukowców
oraz organizowanie i koordynowanie ich prac, o tyle na nowym etapie punkt ciężkości powinien
się przesunąć z prac koordynacyjnych na własną produkcję naukowo-wydawniczą".
Ten „nowy etap'1 oznaczał ustabilizowanie się Instytutu. W 1951 r. PIS porzucił sublokatorskie
pokoje w gmachu Ministerstwa Kultury i Sztuki i przeniósł się do nie ukończonego jeszcze wówczas
budynku zwanego pałacykiem Radziwiłłowej (Marii z Lubomirskich) przy ul. Długiej 26, który
stanie się z czasem położonym centralnie i najefektowniejszym plastycznie wśród kilku zajmowanych
przez Instytut nieruchomości. PIS przyjął wówczas strukturę, która już nie będzie ulegać zbyt wielkim
zmianom; zrezygnował z pracowników-artystów i literatów. Sekcja Sztuk Plastycznych (kier. J. Sta-
rzyński) dzieliła się teraz na zakłady: Historii Sztuk Plastycznych (prof. K. Piwocki), Teorii i Krytyki
Artystycznej (M. Porębski), Badania Plastyki Ludowej (R. Remfuss). Sekcją Muzyki kierował teraz
J. Chomiński, Teatru — Leon Schiller (ta sekcja dzieliła się wyjątkowo na ,,działy", kierowane przez
T. Siverta, W. Padwę, W. Lwowa, J. Strasburgera, I. Schillerową, S. Mrozińską i S. Strausa),
Filmu — J. Toeplitz (który też prowadził Zakład Historii Filmu, podczas gdy kierowniczką Zakładu
Estetyki Filmu została R. Dreyerowa). Stanowisko wicedyrektora objął A. Ryszkiewicz, który w 1953
z tych funkcji zrezygnował.
W tym czasie podjęto też wielkie, zbiorowe oczywiście, działania: przede wszystkim opracowanie
i redakcję Katalogu zabytków sztuki (od 1951 ; kier. J. Łoziński), który zastąpił zbyt powolny
Inwentarz topograficzny oraz Słownik historyczny sztuk plastycznych (red. S. Lorentz). Ten słownik, do
opracowania którego przyciągnięto ok. 120 autorów, poddawany był — szczególnie jeśli chodziło
0 artykuły pojęciowe, takie jak np. realizm, czy forma (niektóre opublikował „Przegląd Artystyczny1'),
wielokrotnym recenzjom, dyskusjom i przeróbkom. Ostatecznie leksykon ten nigdy nie ukazał się
drukiem, ale na podstawie zgromadzonych materiałów opracował b. skrócony Słownik terminologiczny
sztuk pięknych (1969, wyd. II — 1976) Stefan Kozakiewicz, który był głównym współpracownikiem
pierwotnego zamierzenia. Dalej podjęto pracę nad podręcznikiem Historii sztuki polskiej wedle nowej
periodyzacji (zaliczającej np. twórczość Wita Stwosza do zjawisk renesansowych); w latach 1952— 1955
ukazały się w formie tzw. skryptów bez ilustracji, techniką małej poligrafii, trzy wątłe zeszyty obej-
mujące okresy 950 — 1450, 1450 — 1650 i 1650—1764. Dalej, powołano redakcję i rozpoczęto prace
nad Historią muzyki polskiej. Leksykonem filmowym oraz Bibliografią dramatu polskiego \biorącej
za punkt wyjścia rękopis Ludwika Simona).
Wtedy także utworzono i rozpoczęto publikację serii wydawniczych: Źródeł do Dziejów Sztuki
Polskiej (od 1951, red. A. Ryszkiewicz), Tekstów Źródłowych do Dziejów Teorii Sztuki (od 1953, red.
J. Starzyński) i innych. Od 1950 rozpoczęto istotnie pomnikową Akcję zbierania folkloru muzycznego
(główna zasługa przypada tu J. i M. Sobieskim), założono podstawy i uruchomiono gromadzenie
wielkiej Polskiej bibliografii sztuki od 1801 r. Zorganizowano pod kierunkiem M. Moraczewskiej
bezcenne archiwum fotografii i rysunków pomiarowych (do którego weszły uratowane przedwojenne
1 dawniejsze zespoły, łącznie — pod koniec 1951 r. — około 80 000 negatywów i 6000 pomiarów).
Do zbiorów nabyto m. in. spuściznę rękopiśmienną po Mieczysławie Rulikowskim oraz duże bloki doku-
mentów — archiwa domowe Henryka Rodakowskiego i Marcina Olszyńskiego.
Liczba konferencji i zjazdów zmniejszyła się, a także zmienił się częściowo ich charakter, teraz na ogół
były to spotkania wewnętrzne, tzw. robocze. Może jedyną większą imprezą o znaczeniu przede
wszystkim ideowym była konferencja w Jadwisinie, poświęcona problemom sztuki ludowej i badań
w tej dziedzinie. Instytut wyrastał ze swego okresu — nazwijmy go tak — romantyzmu rewolu-
cyjnego i wchodził w czasy pozytywizmu.
W latach następnych zwiększyła się liczba pracowników etatowych, która już stale będzie wskazywać
wzrost: w 1950 i w 1951 PIS zatrudniał 62 pracowników nauki, w 1952 — 76, w 1953 już 98.
ANDRZEJ RYSZKIEWICZ
Sztuki" firmowany był przez Komitet Historii i Teorii Sztuki PAN (również kierowany przez prof.
Starzyńskiego) wraz z Instytutem, ale redagowany w PISie.
Dysponując aż ośmioma własnymi periodykami. Instytut od razu począł w życiu naukowym
dyscyplin artystycznych odgrywać wielką rolę, jeszcze wzmożoną przez swą ruchliwość (a także
autorytatywny ton licznych wypowiedzi). Tak było w każdym razie w pierwszym okresie istnienia.
W drukowanym sprawozdaniu PIS za r. 1951 napisano: „O ile w okresie dwóch pierwszych lat
za główne zadanie Instytutu można było uważać torowanie drogi nowym pojęciom i metodom
w dziedzinie twórczości i badań nad sztuką, aktywizowanie szerokich rzesz twórców i naukowców
oraz organizowanie i koordynowanie ich prac, o tyle na nowym etapie punkt ciężkości powinien
się przesunąć z prac koordynacyjnych na własną produkcję naukowo-wydawniczą".
Ten „nowy etap'1 oznaczał ustabilizowanie się Instytutu. W 1951 r. PIS porzucił sublokatorskie
pokoje w gmachu Ministerstwa Kultury i Sztuki i przeniósł się do nie ukończonego jeszcze wówczas
budynku zwanego pałacykiem Radziwiłłowej (Marii z Lubomirskich) przy ul. Długiej 26, który
stanie się z czasem położonym centralnie i najefektowniejszym plastycznie wśród kilku zajmowanych
przez Instytut nieruchomości. PIS przyjął wówczas strukturę, która już nie będzie ulegać zbyt wielkim
zmianom; zrezygnował z pracowników-artystów i literatów. Sekcja Sztuk Plastycznych (kier. J. Sta-
rzyński) dzieliła się teraz na zakłady: Historii Sztuk Plastycznych (prof. K. Piwocki), Teorii i Krytyki
Artystycznej (M. Porębski), Badania Plastyki Ludowej (R. Remfuss). Sekcją Muzyki kierował teraz
J. Chomiński, Teatru — Leon Schiller (ta sekcja dzieliła się wyjątkowo na ,,działy", kierowane przez
T. Siverta, W. Padwę, W. Lwowa, J. Strasburgera, I. Schillerową, S. Mrozińską i S. Strausa),
Filmu — J. Toeplitz (który też prowadził Zakład Historii Filmu, podczas gdy kierowniczką Zakładu
Estetyki Filmu została R. Dreyerowa). Stanowisko wicedyrektora objął A. Ryszkiewicz, który w 1953
z tych funkcji zrezygnował.
W tym czasie podjęto też wielkie, zbiorowe oczywiście, działania: przede wszystkim opracowanie
i redakcję Katalogu zabytków sztuki (od 1951 ; kier. J. Łoziński), który zastąpił zbyt powolny
Inwentarz topograficzny oraz Słownik historyczny sztuk plastycznych (red. S. Lorentz). Ten słownik, do
opracowania którego przyciągnięto ok. 120 autorów, poddawany był — szczególnie jeśli chodziło
0 artykuły pojęciowe, takie jak np. realizm, czy forma (niektóre opublikował „Przegląd Artystyczny1'),
wielokrotnym recenzjom, dyskusjom i przeróbkom. Ostatecznie leksykon ten nigdy nie ukazał się
drukiem, ale na podstawie zgromadzonych materiałów opracował b. skrócony Słownik terminologiczny
sztuk pięknych (1969, wyd. II — 1976) Stefan Kozakiewicz, który był głównym współpracownikiem
pierwotnego zamierzenia. Dalej podjęto pracę nad podręcznikiem Historii sztuki polskiej wedle nowej
periodyzacji (zaliczającej np. twórczość Wita Stwosza do zjawisk renesansowych); w latach 1952— 1955
ukazały się w formie tzw. skryptów bez ilustracji, techniką małej poligrafii, trzy wątłe zeszyty obej-
mujące okresy 950 — 1450, 1450 — 1650 i 1650—1764. Dalej, powołano redakcję i rozpoczęto prace
nad Historią muzyki polskiej. Leksykonem filmowym oraz Bibliografią dramatu polskiego \biorącej
za punkt wyjścia rękopis Ludwika Simona).
Wtedy także utworzono i rozpoczęto publikację serii wydawniczych: Źródeł do Dziejów Sztuki
Polskiej (od 1951, red. A. Ryszkiewicz), Tekstów Źródłowych do Dziejów Teorii Sztuki (od 1953, red.
J. Starzyński) i innych. Od 1950 rozpoczęto istotnie pomnikową Akcję zbierania folkloru muzycznego
(główna zasługa przypada tu J. i M. Sobieskim), założono podstawy i uruchomiono gromadzenie
wielkiej Polskiej bibliografii sztuki od 1801 r. Zorganizowano pod kierunkiem M. Moraczewskiej
bezcenne archiwum fotografii i rysunków pomiarowych (do którego weszły uratowane przedwojenne
1 dawniejsze zespoły, łącznie — pod koniec 1951 r. — około 80 000 negatywów i 6000 pomiarów).
Do zbiorów nabyto m. in. spuściznę rękopiśmienną po Mieczysławie Rulikowskim oraz duże bloki doku-
mentów — archiwa domowe Henryka Rodakowskiego i Marcina Olszyńskiego.
Liczba konferencji i zjazdów zmniejszyła się, a także zmienił się częściowo ich charakter, teraz na ogół
były to spotkania wewnętrzne, tzw. robocze. Może jedyną większą imprezą o znaczeniu przede
wszystkim ideowym była konferencja w Jadwisinie, poświęcona problemom sztuki ludowej i badań
w tej dziedzinie. Instytut wyrastał ze swego okresu — nazwijmy go tak — romantyzmu rewolu-
cyjnego i wchodził w czasy pozytywizmu.
W latach następnych zwiększyła się liczba pracowników etatowych, która już stale będzie wskazywać
wzrost: w 1950 i w 1951 PIS zatrudniał 62 pracowników nauki, w 1952 — 76, w 1953 już 98.