DOI article:
Secomska, Krystyna: Freski w opolskiej Kaplicy Piastowskiej i malowidła w kościele w Lubiechowej: ze studiów nad gotyckim malarstwem ściennym na Śląsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0155
FRESKI W OPOLSKIEJ KAPLICY PIASTOWSKIEJ I MALOWIDŁA W KOŚCIELE W LUBIECHOWEJ
153
Ш. ALEGORIA ,,LUXURIA-MORS'' W KOŚCIELE W LUBIECHOWEJ
„Ecce ego do coram vobis viam vitae et viam mortis"
(Jeremiasz XXI, 8)
Wzmianki o osadzie w Lubiechowej (niemiecka nazwa wsi brzmiała Hohen-Liebenthal lub Hochenlie-
benthal) pojawiająsię w archiwach od 1305 r.1; niemniej, jej początki sięgają znacznie dawniej. Nawa późno-
romańskiego kościoła, zbudowana z kamiennych ciosów (już w pierwotnym stanie nakryta stropem), datowa-
na jest na 2 ćwierć XIII w.; pewne cechy architektury świadczą iż budowla mogła niegdyś pełnić funkcje
obronne. Prostokątne, dwuprzęsłowe prezbiterium (9,11 x 5,88 m) „romańsko-gotyckie", ze sklepieniem
krzyżowo-żebrowym, powstało zapewne w końcu XIII lub w początkach XIV stulecia2.
Już w 1968 r. natrafiono na ślady polichromii^. Prace konserwatorskie w prezbiterium - prowadzone od
1969 г., pod kierunkiem Marii Roznerskiej - ciągnęły się do 1979 r.4 W roku 1984 rozpoczęto odsłanianie
malowideł w nawie; przede wszystkim odczyszczono wielką postać Świętego Krzysztofa z Dzieciątkiem (oko-
ło 7,60 m x 2,80 m) - il. 33 - zajmującą niemal 4/5 wysokości nawy (około 10,36 m)\ Niezadługo potem
zabrakło pieniędzy na dalsze badania. A zatem, w praktyce nie wiemy - i nie dowiemy się prędko - co kryje
się pod tynkami na innych ścianach nawy. Prawdopodobnie jeden z najświetniejszych cyklów śląskich
z 2 połowy XIV w. (czy też z dwóch faz chronologicznych ?). A może, za kilkanaście lat przekonamy się, że
zachowały się tam jedynie szczątki podmalówek... Wedle wszelkich reguł gry, należałoby poczekać na bar-
dziej sprzyjające okoliczności - ale czas, jaki nam dano, jest sprawą względną. Dlatego też pozwalam sobie
na przedsięwzięcie nie całkiem licujące ze skrupulatnością naukową- na opublikowanie wstępnych obserwa-
cji dotyczących rzadkiego i ze wszech miar godnego uwagi wątku tematycznego występującego w Lubiecho-
wej. Nazwałabym go - wedle frazy z Proroctwa Jeremiasza - „via vitae et via mortis".
Malowidła w prezbiterium były kilkakrotnie wzmiankowane jeszcze przed całkowitym odsłonięciem;
Bożena Steinborn i Stanisław Kozak datowali je na 2 ćwierć XV w.6. Po raz pierwszy omówiła je szerzej
(w 1979 r.) Alicja Karłowska-Kamzowa, wyróżniając dwie fazy realizacji7. Niemal cały zespół dekoracji
prezbiterium wykonano w 2 ćwierci XV w.; jedynie dwie sceny na ścianie północnej - Pokłon Trzech Króli
1 H. Neuling, Schlesiens Kirchorte und ihre Kirchlichen Stiftungen bis zum Ausgange des Mittelalters, Breslau 1902,
s. 105 - Kościół wzmiankowany w 1317 r. (loc.cit.). Przez. H. Lutscha( Verzeichnis der Kunstdenkmdler der Provinz Schlesien,
III: Die Kunstdenkmdler des Reg.-Bezirks Liegnitz in amtlichen Auftrage..., Breslau 1891, s. 427-428) datowany na pocz. XIV w.
- Region Świerzawy należał (od końca XIII w.) do książąt świdnickich.
: Z. S wiechowski, Budownictwo romańskie w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 49, 157-158 (ibid. biblio-
grafia); S. Kozak, B. Steinborn, Złotoryja, Chojnów, Świerzawa, Zabytki sztuki regionu, Wrocław 1971, s. 129-130; I. Bła-
szczyk. Lubiechowa, „Karkonosze" 1984, nr 5, s. 10-13. - Zebrane dotychczas materiały historyczne nie mogą stanowić wystar-
czającej podstawy dla hipotez dotyczących fundatora kościoła (ani też - fundatorów malowideł). Wymiary wg S wie cho wskie -
go (op.cit., s. 158). Wysokość ścian: ok. 6,30 m.
JJ. Skibińską Dokumentacja i konserwacja malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego w woj. wrocławskim w latach
1964-1966, „Roczniki Sztuki Śląskiej" VI: 1968, s. 184.
4J. Skibińską Dokumentacja i konserwacja malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego w woj. wrocławskim w latach
1967-1969, „Roczniki Sztuki Śląskiej" IX: 1973, s. 110; M. Roznerska, Konserwacja gotyckich malowideł ściennych w kościele
św. Piotra i Pawła w Lubiechowej (woj. jeleniogórskie), „Dysputy konserwatorskie" I: 1979, s. 82-89; Prace konserwatorskie na
terenie województw jeleniogórskiego, legnickiego, wałbrzyskiego, wrocławskiego w latach 1974-1978, Wrocław-Warszawa-
Gdańsk-Łódź 1985, s. 34. - W „nowym podziale administracyjnym" w 1978 r. Świerzawa i Lubiechowa znalazły się w obrębie
województwa jeleniogórskiego.
5 Malowidło opublikowane już uprzednio przez A. Karło wską-K a m zową (Materiały do katalogu gotyckich malowideł
ściennych w Polsce, pod red. J. Domasłowskiego, A Karłowskiej-Kamzowej, Poznań 1981, s. 22); następnie: ta
samą Śląsk..., [w:] J. Domasłowski, A Karłowska-Kamzową M. Kornecki, H. M ał к i e w i с zó wną Gotyckie
malarstwo ścienne w Polsce («Séria Historia Sztuki» nr 17), Poznań 1984, s. 97) - oraz przez Blaszczyk (op.cit., s. 12). -
Podobnie jak inne (szczególnie liczne w Austrii i na Śląsku) monumentalne wizerunki św. Krzysztofa, przedstawienie „patrona
dobrej śmierci" umieszczono naprzeciw wejścia do kościoła - co mogło mieć znaczenie „magiczne" (por. m.in. G. Benker,
Christophorus. Patron der Schiffer, Fuhrleute und Kraftfahrer. Légende, Verehrung, Symbol, Miinchen 1975, zwł. s. 119-124;
T.Ziemińską Symbolika „przejścia" w średniowiecznych wyobrażeniach plastycznych św. Krzysztofa, „Sprawozdania PTPN"
nr 98, 1981, s. 35-42).
b Kozak Steinborn, op.cit., s. 129.
7 Malarstwo śląskie 1250-1450, Wrocław 1979, s 119.
153
Ш. ALEGORIA ,,LUXURIA-MORS'' W KOŚCIELE W LUBIECHOWEJ
„Ecce ego do coram vobis viam vitae et viam mortis"
(Jeremiasz XXI, 8)
Wzmianki o osadzie w Lubiechowej (niemiecka nazwa wsi brzmiała Hohen-Liebenthal lub Hochenlie-
benthal) pojawiająsię w archiwach od 1305 r.1; niemniej, jej początki sięgają znacznie dawniej. Nawa późno-
romańskiego kościoła, zbudowana z kamiennych ciosów (już w pierwotnym stanie nakryta stropem), datowa-
na jest na 2 ćwierć XIII w.; pewne cechy architektury świadczą iż budowla mogła niegdyś pełnić funkcje
obronne. Prostokątne, dwuprzęsłowe prezbiterium (9,11 x 5,88 m) „romańsko-gotyckie", ze sklepieniem
krzyżowo-żebrowym, powstało zapewne w końcu XIII lub w początkach XIV stulecia2.
Już w 1968 r. natrafiono na ślady polichromii^. Prace konserwatorskie w prezbiterium - prowadzone od
1969 г., pod kierunkiem Marii Roznerskiej - ciągnęły się do 1979 r.4 W roku 1984 rozpoczęto odsłanianie
malowideł w nawie; przede wszystkim odczyszczono wielką postać Świętego Krzysztofa z Dzieciątkiem (oko-
ło 7,60 m x 2,80 m) - il. 33 - zajmującą niemal 4/5 wysokości nawy (około 10,36 m)\ Niezadługo potem
zabrakło pieniędzy na dalsze badania. A zatem, w praktyce nie wiemy - i nie dowiemy się prędko - co kryje
się pod tynkami na innych ścianach nawy. Prawdopodobnie jeden z najświetniejszych cyklów śląskich
z 2 połowy XIV w. (czy też z dwóch faz chronologicznych ?). A może, za kilkanaście lat przekonamy się, że
zachowały się tam jedynie szczątki podmalówek... Wedle wszelkich reguł gry, należałoby poczekać na bar-
dziej sprzyjające okoliczności - ale czas, jaki nam dano, jest sprawą względną. Dlatego też pozwalam sobie
na przedsięwzięcie nie całkiem licujące ze skrupulatnością naukową- na opublikowanie wstępnych obserwa-
cji dotyczących rzadkiego i ze wszech miar godnego uwagi wątku tematycznego występującego w Lubiecho-
wej. Nazwałabym go - wedle frazy z Proroctwa Jeremiasza - „via vitae et via mortis".
Malowidła w prezbiterium były kilkakrotnie wzmiankowane jeszcze przed całkowitym odsłonięciem;
Bożena Steinborn i Stanisław Kozak datowali je na 2 ćwierć XV w.6. Po raz pierwszy omówiła je szerzej
(w 1979 r.) Alicja Karłowska-Kamzowa, wyróżniając dwie fazy realizacji7. Niemal cały zespół dekoracji
prezbiterium wykonano w 2 ćwierci XV w.; jedynie dwie sceny na ścianie północnej - Pokłon Trzech Króli
1 H. Neuling, Schlesiens Kirchorte und ihre Kirchlichen Stiftungen bis zum Ausgange des Mittelalters, Breslau 1902,
s. 105 - Kościół wzmiankowany w 1317 r. (loc.cit.). Przez. H. Lutscha( Verzeichnis der Kunstdenkmdler der Provinz Schlesien,
III: Die Kunstdenkmdler des Reg.-Bezirks Liegnitz in amtlichen Auftrage..., Breslau 1891, s. 427-428) datowany na pocz. XIV w.
- Region Świerzawy należał (od końca XIII w.) do książąt świdnickich.
: Z. S wiechowski, Budownictwo romańskie w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 49, 157-158 (ibid. biblio-
grafia); S. Kozak, B. Steinborn, Złotoryja, Chojnów, Świerzawa, Zabytki sztuki regionu, Wrocław 1971, s. 129-130; I. Bła-
szczyk. Lubiechowa, „Karkonosze" 1984, nr 5, s. 10-13. - Zebrane dotychczas materiały historyczne nie mogą stanowić wystar-
czającej podstawy dla hipotez dotyczących fundatora kościoła (ani też - fundatorów malowideł). Wymiary wg S wie cho wskie -
go (op.cit., s. 158). Wysokość ścian: ok. 6,30 m.
JJ. Skibińską Dokumentacja i konserwacja malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego w woj. wrocławskim w latach
1964-1966, „Roczniki Sztuki Śląskiej" VI: 1968, s. 184.
4J. Skibińską Dokumentacja i konserwacja malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego w woj. wrocławskim w latach
1967-1969, „Roczniki Sztuki Śląskiej" IX: 1973, s. 110; M. Roznerska, Konserwacja gotyckich malowideł ściennych w kościele
św. Piotra i Pawła w Lubiechowej (woj. jeleniogórskie), „Dysputy konserwatorskie" I: 1979, s. 82-89; Prace konserwatorskie na
terenie województw jeleniogórskiego, legnickiego, wałbrzyskiego, wrocławskiego w latach 1974-1978, Wrocław-Warszawa-
Gdańsk-Łódź 1985, s. 34. - W „nowym podziale administracyjnym" w 1978 r. Świerzawa i Lubiechowa znalazły się w obrębie
województwa jeleniogórskiego.
5 Malowidło opublikowane już uprzednio przez A. Karło wską-K a m zową (Materiały do katalogu gotyckich malowideł
ściennych w Polsce, pod red. J. Domasłowskiego, A Karłowskiej-Kamzowej, Poznań 1981, s. 22); następnie: ta
samą Śląsk..., [w:] J. Domasłowski, A Karłowska-Kamzową M. Kornecki, H. M ał к i e w i с zó wną Gotyckie
malarstwo ścienne w Polsce («Séria Historia Sztuki» nr 17), Poznań 1984, s. 97) - oraz przez Blaszczyk (op.cit., s. 12). -
Podobnie jak inne (szczególnie liczne w Austrii i na Śląsku) monumentalne wizerunki św. Krzysztofa, przedstawienie „patrona
dobrej śmierci" umieszczono naprzeciw wejścia do kościoła - co mogło mieć znaczenie „magiczne" (por. m.in. G. Benker,
Christophorus. Patron der Schiffer, Fuhrleute und Kraftfahrer. Légende, Verehrung, Symbol, Miinchen 1975, zwł. s. 119-124;
T.Ziemińską Symbolika „przejścia" w średniowiecznych wyobrażeniach plastycznych św. Krzysztofa, „Sprawozdania PTPN"
nr 98, 1981, s. 35-42).
b Kozak Steinborn, op.cit., s. 129.
7 Malarstwo śląskie 1250-1450, Wrocław 1979, s 119.