Rocznik Historii Sztuki (21.1995)

312

RYSZARD MĄCZYŃSKI

nego schematu. Madonna bowiem tylko w jednej ręce dzierży trzy strzały, w drugą natomiast dano jej berło,
co spowodowało, iż dodatkowo jeszcze - nie tylko poprzez koronę osadzoną na skroniach - uwypuklona
została idea królewskości Matki Bożej. Wedle tradycyjnego przekazu - spisanego w roku 1855 przez Józefa
Mączyńskiego, statua miała być fundacją Zofii Sokołowskiej z Imbramowic, na pamiątkę cudownego ocale-
nia, jakiego za sprawą Panny Marii Łaskawej doznał jej syn Marian Sokołowski, służący w oddziałach kon-
federackich. Ciężko ranny podczas ataku przypuszczonego na oszańcowanych w Krakowie Rosjan, został już
uznany za zmarłego i pochowany, lecz objawiona w cudownej wizji Madonna Łaskawa wyprowadziła go z
grobu na cmentarzu koło kościoła Mariackiego i skierowała ku ocaleniu239. Relacja owa ma tak wyraziste
cechy hagiograficzne, że nie sposób nawet przypuszczać, by mogła być choć w części autentyczna. Należy
raczej sądzić, iż figura stanowiła wotum za wybawienie od zagrożenia utraty życia lub postradania majątku,
jakie dla zasobnych krakowskich mieszczan niosła barska zawierucha.

Odosobnionym - a zarazem kuriozalnym, bo przesadnie bogatym w religijno-patriotyczne symbole - stał
się kamienny pomnik o półtora wieku późniejszy, dziś wprawdzie jeszcze istniejący, ale ogołocony ze wszy-
stkich omal dawnych detali (il. 52). Odsłonięto go w 1914 r. przed kościołem parafialnym w Dąbrowie
Górniczej. Z tej okazji wydano też broszurę wyjaśniającą skomplikowane treści ideowe maryjnego monumen-
tu, których pomysłodawcą był ówczesny proboszcz Grzegorz Augustynik240. Obok typowych atrybutów ma-
ryjnych: dwunastu gwiazd wokół głowy czy węża pod stopami, pojawiły się i inne. W prawej ręce Madonna
trzymała - zgodnie z tradycją ikonograficzną typu Łaskawej - trzy strzały, ale w ręce lewej - zupełnie
odmiennie - gałązkę oliwną co interpretowano następująco: „w tym niszczącym potopie, kiedy zaczyna świtać
blask lepszej doli, staje wśród nas Najświętsza Maria Panna, jako Matka łaski Bożej, powstrzymuje strzały
gniewu Bożego i pokazuje nam różdżkę oliwną aby nas uchronić od rozpaczy i w zbolałe serca nasze wlać
nadzieję, że jeżeli się poprawimy, na pewno nastąpi pokój - potop nieszczęść przeminie i znowu spokojnie
pracować będziemy [...] w odrodzonej ojczyźnie"241. Na pomniku nie mogło więc zabraknąć narodowego orła,
a pojawiły się również liczne daty z dziejów Polski, począwszy od chrztu, przez kolejne powstania narodowe,
a na wybuchu I wojny światowej skończywszy.

Wielce interesująca jest notabene założona przez twórcę pomnika - cechującego się wyraźnym upodo-
baniem do kabalistycznej wymowy liczb - interpretacja owych strzał w ręce Madonny, wyrażać one bowiem
miały znacznie więcej, aniżeli tradycyjny znak Bożego gniewu. Oto bowiem każda została oznaczona jedną
datą: 1772, 1793, 1795. „Trzy strzały - wyjaśniano - [...] oznaczajątrzy główne grzechy narodowe, według
wyrażenia księdza Piotra Skargi. Pierwsza - upadek wiary w narodzie i czepianie się różnych herezji, druga

- nieposzanowanie prawowitych królów i nieposłuszeństwo ich prawu, trzecia - ucisk i wyzysk biednego
ludu, za które Pan Bóg skarał niewolą cały naród". Ale i na tym nie koniec: „Te trzy strzały - uzupełniano

- oznaczają także trzy rozbiory Polski i podzielenie jej na trzy części. Jedną zabrała Rosja, drugą Prusy,
trzecią Austria". Pojawiał się wszakże i akcent tchnący patriotyczną otuchą: „Strzały w ręce Matki Boskiej
są razem złączone, gdyż duchowo Polacy tych trzech części zawsze byli złączeni i wierzymy, że te trzy części
znowu Pan Bóg połączy w jedną całość, jeżeli na to zasłużymy"242.

WNIOSKI

Typ ikonograficzny Najświętszej Marii Panny Łaskawej (de Gratiis, Gratiarum), przedstawionej ze zła-
manymi strzałami, wywodzi się z Italii, z miejscowości Faenza. Inicjatywa przeszczepienia go do Polski stała
się zasługą Hiacynta Orsellego, pierwszego przełożonego warszawskiego kolegium Pijarów. Stołeczny obraz
Najświętszej Marii Panny Łaskawej, powstały w roku 1651, nie jest kopią włoskiego fresku, lecz całkowicie
indywidualnym ujęciem maryjnego wizerunku, nawiązującego do typu poprzez atrybut. Choć i w tym przy-

- Mączyński, Statua..., s. 41 n. Podobną w zasadniczym zarysie wersję legendy podał też: [E. Nowakowski] Wa-
cław Kapucyn, Statua Najświętszej Marii Panny przed kościołem oo. Kapucynów w Krakowie. Ustęp z czasów konfederacji
barskiej w Krakowie, Kraków 1894, passim.

240 G. Augustynik Historia figury Matki Boskiej Łaskawej jako pomnika religijno-narodowego w Dąbrowie Górniczej
oraz pieśni i modlitwy, [Dąbrowa Górnicza 1914], s. 1.

241 Ibid, s. 3. "

242 Ibid, s. 1 n.