DOI article:
Miziołek, Jerzy: 'Sąd Salomona, Legenda o zmarłym królu' i 'Historia Tuzji': trzy obrazy Alvise Donatiego z początku XVI wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0016
5. Cassone lombardzkie, koniec XV w., tempera na desce i złocone gesso (pastiglia dorata), 190 x 77 cm.
Mediolan, Casa Bagatti Valsecchi, fot. Kunsthistorisches Institut in Florenz
w kolejnych kwaterach, jak na cassoni w mediolańskim Museo d'Arti Applicate z Historią Lukrecji19 i w no-
wojorskim Metropolitan Muséum of Art z Historią Nabuchodonozora20. Na innych odnajdujemy przedsta-
wienia trzech różnych, ale połączonych wspólną ideą tematów. Niekiedy są one niezwykle lakoniczne, a więc
utrzymane w formule pars pro toto; ich odbiorcami musieli być zatem ludzie wykształceni i o wysokiej
kulturze osobistej. Dobrymi przykładami są tu dwie kompletnie zachowane skrzynie, z których jedna, z trze-
ma prostokątnymi kwaterami (środkowa inspirowana jest Eneidą, sl obydwie boczne prawdopodobnie histo-
riami z życia Juliusza Cezara) przechowywana jest w Casa Bagatti Valsecchi w Mediolanie (il. 5)21, a druga,
m.in. z przedstawieniem mitu o Leandrze i Hero, w Isabella Stewart Gardner Muséum w Bostonie (il. 6)22. Front
inne, wyjęte z pierwotnego kontekstu (m.in. z rozpowszechnionych w tej części Italii studioli), nie są zaliczane do interesującego
nas gatunku artystycznego. Pierwsze ozdabiane scenami narracyjnymi skrzynie wyprawne pojawiły się tu dopiero po połowie XV
wieku (podczas gdy najstarsze toskańskie dzieła malarstwa cassonowego powstały już w ostatniej ćwierci XIV w.), a spalliery
jeszcze później. Głównym ośrodkiem wytwarzania malowideł cassonowych stała się najpierw Werona, a następnie Mediolan
i dopiero na przełomie XV i XVI wieku Wenecja i inne miasta Veneto. Opierając się na zachowanych do dziś dziełach, można
zaryzykować twierdzenie, że w Veneto malarstwo cassonowe rozwinęło się dopiero wówczas, gdy ten gatunek artystyczny wycho-
dził już z mody w Toskanii, ale trwał tu dłużej, bo aż po trzecią ćwierć XVI wieku. Specyficzny charakter tego malarstwa na
północy Italii wynika zapewne z faktu, że było ono tworzone w znacznym stopniu przez artystów dworskich lub tylko sporadycznie
(jak Cima da Conegliano, Tintoretto czy Veronese) wykonujących tego typu dzieła, nie zaś w wyspecjalizowanych warsztatach, jak
w Toskanii. Na temat cassoni mediolańskich (lombardzkich) E. Colle, Museo d'arti applicate. Mobili e iniagli lignei, Milano
1996, s. 121-153. O werońskich skrzyniach wyprawnych: A. G. De Marchi, Cassoni veronesi, „Paragone", 447, 1990,
s. 63-67. Zob. też C. Al beri с i, II mobile veneto, Milano 1980, passim. Inne jeszcze publikacje na temat tego rodzaju malarstwa
cytowane są w przyp. 113.
19 Colle, op. cit., nr 149, s. 127-128, z bibliografią.
20 С. Filippini, // re Nabucodonosor e il prof eta Daniele: una storia biblica illustrata dal Maestro Marradi, „Paragone".
R. XLIII, nuova ser. 31 (503), 1992, s. 31-37, il. 51. Jak uprzejmie informuje mnie Keith Christiansen z Metropolitan Muséum
of Art, cassone to zostało wykonane w Marche.
21 Al ber i с i, op. cit., il. 17-18 na s. 21, z krótkim opisem.
22 O ile mi wiadomo, cassone to nie było dotąd reprodukowane. Wymienia je lakonicznie przewodnik po muzeum: Isabella
Stewart Gardner Muséum. Guide to the Collection, Boston 1997 (3rd cd), s. 60, w którym datowane jest na koniec XV w., bez od-
czytania scen. Dziękuję Isabelle T. Eaton ze Stewart Gardner Muséum za przesłane fotokopie cytowanej publikacji i wyrażenie zgody
na zreprodukowanie omawianego cassone. Jest prawdopodobne, iż ledwo czytelna scena z lewej strony przedstawia Historie Tukzji.
Mediolan, Casa Bagatti Valsecchi, fot. Kunsthistorisches Institut in Florenz
w kolejnych kwaterach, jak na cassoni w mediolańskim Museo d'Arti Applicate z Historią Lukrecji19 i w no-
wojorskim Metropolitan Muséum of Art z Historią Nabuchodonozora20. Na innych odnajdujemy przedsta-
wienia trzech różnych, ale połączonych wspólną ideą tematów. Niekiedy są one niezwykle lakoniczne, a więc
utrzymane w formule pars pro toto; ich odbiorcami musieli być zatem ludzie wykształceni i o wysokiej
kulturze osobistej. Dobrymi przykładami są tu dwie kompletnie zachowane skrzynie, z których jedna, z trze-
ma prostokątnymi kwaterami (środkowa inspirowana jest Eneidą, sl obydwie boczne prawdopodobnie histo-
riami z życia Juliusza Cezara) przechowywana jest w Casa Bagatti Valsecchi w Mediolanie (il. 5)21, a druga,
m.in. z przedstawieniem mitu o Leandrze i Hero, w Isabella Stewart Gardner Muséum w Bostonie (il. 6)22. Front
inne, wyjęte z pierwotnego kontekstu (m.in. z rozpowszechnionych w tej części Italii studioli), nie są zaliczane do interesującego
nas gatunku artystycznego. Pierwsze ozdabiane scenami narracyjnymi skrzynie wyprawne pojawiły się tu dopiero po połowie XV
wieku (podczas gdy najstarsze toskańskie dzieła malarstwa cassonowego powstały już w ostatniej ćwierci XIV w.), a spalliery
jeszcze później. Głównym ośrodkiem wytwarzania malowideł cassonowych stała się najpierw Werona, a następnie Mediolan
i dopiero na przełomie XV i XVI wieku Wenecja i inne miasta Veneto. Opierając się na zachowanych do dziś dziełach, można
zaryzykować twierdzenie, że w Veneto malarstwo cassonowe rozwinęło się dopiero wówczas, gdy ten gatunek artystyczny wycho-
dził już z mody w Toskanii, ale trwał tu dłużej, bo aż po trzecią ćwierć XVI wieku. Specyficzny charakter tego malarstwa na
północy Italii wynika zapewne z faktu, że było ono tworzone w znacznym stopniu przez artystów dworskich lub tylko sporadycznie
(jak Cima da Conegliano, Tintoretto czy Veronese) wykonujących tego typu dzieła, nie zaś w wyspecjalizowanych warsztatach, jak
w Toskanii. Na temat cassoni mediolańskich (lombardzkich) E. Colle, Museo d'arti applicate. Mobili e iniagli lignei, Milano
1996, s. 121-153. O werońskich skrzyniach wyprawnych: A. G. De Marchi, Cassoni veronesi, „Paragone", 447, 1990,
s. 63-67. Zob. też C. Al beri с i, II mobile veneto, Milano 1980, passim. Inne jeszcze publikacje na temat tego rodzaju malarstwa
cytowane są w przyp. 113.
19 Colle, op. cit., nr 149, s. 127-128, z bibliografią.
20 С. Filippini, // re Nabucodonosor e il prof eta Daniele: una storia biblica illustrata dal Maestro Marradi, „Paragone".
R. XLIII, nuova ser. 31 (503), 1992, s. 31-37, il. 51. Jak uprzejmie informuje mnie Keith Christiansen z Metropolitan Muséum
of Art, cassone to zostało wykonane w Marche.
21 Al ber i с i, op. cit., il. 17-18 na s. 21, z krótkim opisem.
22 O ile mi wiadomo, cassone to nie było dotąd reprodukowane. Wymienia je lakonicznie przewodnik po muzeum: Isabella
Stewart Gardner Muséum. Guide to the Collection, Boston 1997 (3rd cd), s. 60, w którym datowane jest na koniec XV w., bez od-
czytania scen. Dziękuję Isabelle T. Eaton ze Stewart Gardner Muséum za przesłane fotokopie cytowanej publikacji i wyrażenie zgody
na zreprodukowanie omawianego cassone. Jest prawdopodobne, iż ledwo czytelna scena z lewej strony przedstawia Historie Tukzji.