DOI Artikel:
Pastwa, Marcin: Monument, dokument, moment: strategie interpretacji dzieł Poussina
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0123
MONUMENT - DOKUMENT - MOMENT. STRATEGIE INTERPRETACJI DZIEL POUSSINA
OSKAR BÀTSCHMANN.
MAJSTERSZTYK - „KRAJOBRAZ Z PYRAMEM I TYZBE"
Najważniejsza jest metoda! To zdaje się być głównym przesłaniem tekstu Oskara Batschmanna Anlei-
tung zur Interprétation: Kunstgeschichtliche HermeneutiUn, zbioru wskazówek, dotyczących interpretacji
sztuki i sztuki interpretacji zarazem. Jest to swoisty instruktaż, stanowiący jeden z rozdziałów „wstępu do
historii sztuki", przygotowanego dla berlińskiego wydawnictwa Dietrich Reimer Verlag. Artykuł ten nie jest
interpretacją sensu stricto, ani monografią dzieła Poussina, lecz wykładem Batschmanna opartym na wcześ-
niejszych badaniach szczegółowych. Obraz Poussina Krajobraz z Pyramem i Tyzbe, czy też w tym przypad-
ku raczej jego interpretacja {Nicolas Poussin. Landschaft mit Pyramus und Thysbe. Das Liebesunglilck und
die Grenzen der Malerei94), jest tu pretekstem - w znaczeniu wskazującym źródło - służącym autorowi do
snucia refleksji, właściwie metarefleksji, poddających krytyce własne kwalifikacje oraz osiągnięcia. Zasad-
niczo różni się od rozpraw Erwina Panofsky'ego i Маха Imdahla, gdyż został pomyślany jako rodzaj wzor-
ca, tekstu modelowego dla studentów, bądź też początkujących historyków sztuki. Batschmann przedstawia
w nim własną strategię interpretacyjną, prezentując krok po kroku wszystkie etapy, które należy pokonać
podczas pracy nad egzegezą dzieła sztuki. Zgodnie z intencją redaktorów tomu, w którym zamieszczony
został ten, w swej istocie propedeutyczny tekst, ujawnia własny warsztat. Pokazuje to, co w gotowej publi-
kacji powinno być raczej ukryte przed czytelnikami i rzeczywiście jest zakamuflowane, o czym świadczy
książkowa wersja interpretacji. Artykuł ten stanowi przejrzyste wprowadzenie w planie teoretycznym, ale
także ciekawe i ważne uzupełnienie tekstu głównego, to znaczy właściwej interpretacji obrazu. Pozwala
uchwycić relacje między wykładem teoretycznym i opartą nań metodą a praktyką interpretacyjną konkret-
nego dzieła.
Podstawą naszej analizy będzie studium poświęcone obrazowi „francuskiego Rafaela": Nicolas Pous-
sin. Krajobraz z Pyramem i Tyzbe. Nieszczęście miłości i granice malarstwa. Zgodnie z problemem podję-
tym w ramach tej pracy, najwłaściwszym rozwiązaniem jest prezentacja i analiza obu tych tekstów jedno-
cześnie. Rzadko mamy do czynienia z tak dogodną sytuacją, aczkolwiek wiąże się ona z pewnymi trudnoś-
ciami. Niełatwo będzie wskazać na radykalne rozbieżności czy odchylenia od nakreślonych reguł i zasad,
ponieważ pierwszy tekst jest wypreparowanym szkieletem, natomiast drugi niemal wzorową realizacją za-
dań postawionych wcześniej (?) przed interpretatorem. Autor w jednym nakreśla kontury, w drugim skru-
pulatnie je wypełnia, ubierając w atrakcyjną dla czytelnika formę, zbliżoną nieco do literackiej gry, pełnej
erudycyjnych odniesień i nie zawsze rozwiniętych tropów, skojarzeń, prowokujących do dalszych studiów;
tak więc ostatecznie trudno jest ustalić, który z tych tekstów powstał pierwszy. Należy chyba przyjąć ich
komplementarność i w końcowej konfrontacji z interpretacjami Panofsky'ego i Imdahla, potraktować te dwa
dopełniające się szkice jako całość. Bez wątpienia dopiero razem tworzą one studium prawdziwie herme-
neutyczne, w którym Batschmann zajmuje się pytaniem zarówno o dzieło sztuki, jak i pytaniem o samą
historię sztuki. W taki sposób konkretyzuje się, szczególnie silnie akcentowany wśród licznych współcześ-
nie odmian hermeneutyki, postulat, który zakłada jedność, rozumienia i wykładni, nierozerwalność wglądu
i dystansu, nierozdzielność fragmentu i całości, w której on uczestniczy.
W odróżnieniu od najszerzej rozumianej hermeneutyki, definiowanej jako „sztuka wypowiadania,
wykładania i przekładania"95, czy też tłumaczenia i rozumienia znaków bądź sensów, hermeneutyka histo-
ryczno-artystyczna (kunstgeschichtliche Hermeneutik)96 jest dla Batschmanna wyraźnie określona przez
właściwy dla niej, swoisty i pierwszorzędny przedmiot wykładni (Gegenstand in den Ansatz der Auslegung).
W wypadku historii sztuki jest nim bezpośrednio sztuka, przez autora ograniczona do malarstwa, i jego
historia, a pośrednio także sama historia sztuki, rozumiana jako zawód wykonywany według pewnych reguł.
Jest to więc nie tylko szczególna egzegeza dzieł sztuki, ale także namysł nad metodą i jej krytyka, będąca
"Batschmann, Anleitung..., s. 191-221. Hermeneutyczne stanowisko przedstawione przez Batschmanna znalazło
swoje miejsce w tym niezwykle popularnym (świadczy o tym liczba wznowień) Wprowadzeniu..., dopiero od trzeciego wydania
z 1988 r. (wyd. pierwsze 1985). Obszerniej na temat tej książki, a także o tym wydawnictwie M. Bryl, Problemy historii sztuki
w publikacjach Dietrich Reimer Verlag, „Artium Quaestiones", VÏ, 1993, s. 115-118.
94 Batschmann, Nicolas Poussin...
95 Tenże, Historia..., s. 157.
96 Najpełniejszą prezentacją jej założeń jest książka O. Batschmanna: Einfiihrung in die kunstgeschichtliche Hermeneu-
tik: die Auslegung von Bildern, Darmstadt 1992.
OSKAR BÀTSCHMANN.
MAJSTERSZTYK - „KRAJOBRAZ Z PYRAMEM I TYZBE"
Najważniejsza jest metoda! To zdaje się być głównym przesłaniem tekstu Oskara Batschmanna Anlei-
tung zur Interprétation: Kunstgeschichtliche HermeneutiUn, zbioru wskazówek, dotyczących interpretacji
sztuki i sztuki interpretacji zarazem. Jest to swoisty instruktaż, stanowiący jeden z rozdziałów „wstępu do
historii sztuki", przygotowanego dla berlińskiego wydawnictwa Dietrich Reimer Verlag. Artykuł ten nie jest
interpretacją sensu stricto, ani monografią dzieła Poussina, lecz wykładem Batschmanna opartym na wcześ-
niejszych badaniach szczegółowych. Obraz Poussina Krajobraz z Pyramem i Tyzbe, czy też w tym przypad-
ku raczej jego interpretacja {Nicolas Poussin. Landschaft mit Pyramus und Thysbe. Das Liebesunglilck und
die Grenzen der Malerei94), jest tu pretekstem - w znaczeniu wskazującym źródło - służącym autorowi do
snucia refleksji, właściwie metarefleksji, poddających krytyce własne kwalifikacje oraz osiągnięcia. Zasad-
niczo różni się od rozpraw Erwina Panofsky'ego i Маха Imdahla, gdyż został pomyślany jako rodzaj wzor-
ca, tekstu modelowego dla studentów, bądź też początkujących historyków sztuki. Batschmann przedstawia
w nim własną strategię interpretacyjną, prezentując krok po kroku wszystkie etapy, które należy pokonać
podczas pracy nad egzegezą dzieła sztuki. Zgodnie z intencją redaktorów tomu, w którym zamieszczony
został ten, w swej istocie propedeutyczny tekst, ujawnia własny warsztat. Pokazuje to, co w gotowej publi-
kacji powinno być raczej ukryte przed czytelnikami i rzeczywiście jest zakamuflowane, o czym świadczy
książkowa wersja interpretacji. Artykuł ten stanowi przejrzyste wprowadzenie w planie teoretycznym, ale
także ciekawe i ważne uzupełnienie tekstu głównego, to znaczy właściwej interpretacji obrazu. Pozwala
uchwycić relacje między wykładem teoretycznym i opartą nań metodą a praktyką interpretacyjną konkret-
nego dzieła.
Podstawą naszej analizy będzie studium poświęcone obrazowi „francuskiego Rafaela": Nicolas Pous-
sin. Krajobraz z Pyramem i Tyzbe. Nieszczęście miłości i granice malarstwa. Zgodnie z problemem podję-
tym w ramach tej pracy, najwłaściwszym rozwiązaniem jest prezentacja i analiza obu tych tekstów jedno-
cześnie. Rzadko mamy do czynienia z tak dogodną sytuacją, aczkolwiek wiąże się ona z pewnymi trudnoś-
ciami. Niełatwo będzie wskazać na radykalne rozbieżności czy odchylenia od nakreślonych reguł i zasad,
ponieważ pierwszy tekst jest wypreparowanym szkieletem, natomiast drugi niemal wzorową realizacją za-
dań postawionych wcześniej (?) przed interpretatorem. Autor w jednym nakreśla kontury, w drugim skru-
pulatnie je wypełnia, ubierając w atrakcyjną dla czytelnika formę, zbliżoną nieco do literackiej gry, pełnej
erudycyjnych odniesień i nie zawsze rozwiniętych tropów, skojarzeń, prowokujących do dalszych studiów;
tak więc ostatecznie trudno jest ustalić, który z tych tekstów powstał pierwszy. Należy chyba przyjąć ich
komplementarność i w końcowej konfrontacji z interpretacjami Panofsky'ego i Imdahla, potraktować te dwa
dopełniające się szkice jako całość. Bez wątpienia dopiero razem tworzą one studium prawdziwie herme-
neutyczne, w którym Batschmann zajmuje się pytaniem zarówno o dzieło sztuki, jak i pytaniem o samą
historię sztuki. W taki sposób konkretyzuje się, szczególnie silnie akcentowany wśród licznych współcześ-
nie odmian hermeneutyki, postulat, który zakłada jedność, rozumienia i wykładni, nierozerwalność wglądu
i dystansu, nierozdzielność fragmentu i całości, w której on uczestniczy.
W odróżnieniu od najszerzej rozumianej hermeneutyki, definiowanej jako „sztuka wypowiadania,
wykładania i przekładania"95, czy też tłumaczenia i rozumienia znaków bądź sensów, hermeneutyka histo-
ryczno-artystyczna (kunstgeschichtliche Hermeneutik)96 jest dla Batschmanna wyraźnie określona przez
właściwy dla niej, swoisty i pierwszorzędny przedmiot wykładni (Gegenstand in den Ansatz der Auslegung).
W wypadku historii sztuki jest nim bezpośrednio sztuka, przez autora ograniczona do malarstwa, i jego
historia, a pośrednio także sama historia sztuki, rozumiana jako zawód wykonywany według pewnych reguł.
Jest to więc nie tylko szczególna egzegeza dzieł sztuki, ale także namysł nad metodą i jej krytyka, będąca
"Batschmann, Anleitung..., s. 191-221. Hermeneutyczne stanowisko przedstawione przez Batschmanna znalazło
swoje miejsce w tym niezwykle popularnym (świadczy o tym liczba wznowień) Wprowadzeniu..., dopiero od trzeciego wydania
z 1988 r. (wyd. pierwsze 1985). Obszerniej na temat tej książki, a także o tym wydawnictwie M. Bryl, Problemy historii sztuki
w publikacjach Dietrich Reimer Verlag, „Artium Quaestiones", VÏ, 1993, s. 115-118.
94 Batschmann, Nicolas Poussin...
95 Tenże, Historia..., s. 157.
96 Najpełniejszą prezentacją jej założeń jest książka O. Batschmanna: Einfiihrung in die kunstgeschichtliche Hermeneu-
tik: die Auslegung von Bildern, Darmstadt 1992.