Rocznik Historii Sztuki (26.2001)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXVI
Wydawnictwo Neriton, 2001

TADEUSZ J. ŻUCHOWSKI

TRAKTAT O RZEŹBIE MICHAŁA ANIOŁA - PIETA RONDAN1NI

Elżbiecie

DLACZEGO PIETA RONDANINI1

Wśród największych dzieł sztuki światowej Pietà Rondanini (il. 5-7) Michała Anioła zajmuje miejsce
szczególne1. Z pozoru jest to nieobrobiony do końca blok białego marmuru o lekko żółtawym odcieniu,
w którym można rozpoznać zarysy dwóch stojących postaci. Jedna, znajdująca się z tyłu, „podtrzymuje" tę
z przodu przed obsunięciem się. Po lewej stronie niepokojąco prezentuje się, oderwane od głównej partii
rzeźby, precyzyjnie wyrobione ramię, opadające bezwładnie. Zasadnicza część rzeźby wypracowana jest
mocnymi uderzeniami szpicaka i opracowana gradziną, co nadaje jej surowość, chropowatość i nierealność.
„I mimo swej toporności, jakaż siła wydobywa się z tej grupy" - pisał Thode2.

Na temat tego dzieła, pomimo niekwestionowanej przez wszystkich wyjątkowości, niewiele rzeczy jest
jasnych. Nigdy nie pojawiły się wątpliwości co do autorstwa, chociaż okoliczności jego powstania oraz losy
aż do XIX wieku są słabo rozpoznane. Z dotychczasowych ustaleń wynika, że Michał Anioł pracował nad
tą wersją Pietà przez, co najmniej, ostatnie dziesięć lat swego życia. Początek nie daje się precyzyjnie
datować, wiadomo natomiast, że Buonarroti odkuwał ją do ostatnich swoich dni (zm. 18 lutego 1564 r.)3.
Dzieło było wykonywane z przerwami; w trakcie odkuwania nastąpiła istotna zmiana koncepcji.

1 Z tekstów monograficznych, poświęconych Pietà Rondanini, do najważniejszych należą: P. Lia, La Pietà Rondanini, una
lettura del Misteńo pasquale, Milano 1999 (tam podana literatura włoska od 1952 г.); A. Parronch i, Pietà Rondanini, [w:] La
comunità cristiana fiorentina e toscana nella dialettica religiosa del Cinquecento, katalog wystawy, Firenze 1980, s. 266-273;
tenże, Ricostruzione delia Pietà Rondanini, „Michelangelo", 4, 1975, 14, s. 18-25; A. Schiavo, Roffronti tra U frammento
marmoreo del Cristo diproprietà Schiavo e la Pietà Rondanini di Michelangelo, Roma 1977; D. Frey, Die Pietà Rondanini und
Rembrandts „Drei Kreuze", [w:] Kunstgeschichtliche Studien fiir Hans Kaufmann, Berlin 1956, s. 208-232 (tam literatura); E. S e -
stieri, L'ultima pietà di Michelangelo, Roma 1952; F. Baumgart, Die Pietà Rondanini, „Jahrbuch der preussischcn Kunst-
sammlungen", 56, 1935, s. 44-56; Ch. de Tolnay, The Rondanini Pietà, „Burlington Magazine", 65, 1934, s. 146-157;
W. Worringer, Die Pietà Rondanini, „Kunst und Kunstler", 7, 1909, s. 355-359. Zob. też literatura podana w przyp. 5.

2 H. Thode, Michelangelo. Kritische Untersuchungen uber seine Werke, Bd. 2, Berlin 1908, s. 280.

3 Daniele da Volterra pisał do Leonardo Buonarrotiego, że w sobotę, 12 lutego odwiedził Michała Anioła, który cały dzień
odkuwał na stojąco Opłakiwanie: „Michelagnolo lavoro tutto il sabbato delia domenica di carnovale e lavoro in piedi studiando
sopra quel corpo delia Pietà". G. D ae 11 i, Carte Michelangiolesche inédite, Milano 1865, no 34, s. 58-59. W niedzielę karnawału
artyści nic pracowali, chyba że za specjalną dyspensą papieską. We wtorek 15 lutego Buonarroti czuł się senny i dla zaczerpnięcia
świeżego powietrza wyszedł na spacer, z którego powrócił mocno osłabiony. Zmarł w piątek około godziny 445 po południu. Wynika
z tego, że ostatnim dniem pracy Michała Anioła była wspomniana w liście sobota lub ewentualnie poniedziałek.