Rocznik Historii Sztuki (26.2001)

MONUMHNT- DOKUMENT - MOMENT. STRATEGIE INTERPRETACJI DZIEL POUSSINA

zwala uchronić się przed zbyt daleko idącymi przypuszczeniami i fantastycznymi czasami domysłami. Jej
celem jest okiełznanie wyobraźni interpretatora, lecz chyba przede wszystkim wyraźne wskazanie chybio-
nych wyjaśnień, ślepych tropów (aczkolwiek nie po to, by odmawiać im jakiejkolwiek wartości, gdyż we-
dług Batschmanna także pomyłki mogą okazać się przydatne). Mimo wielu zastosowanych czynności inter-
pretacyjnych, weryfikacja ich wyników w obliczu obrazu pozwala ustrzec badacza przed ewentualnymi, nie
pozbawionymi wszakże zasadności, zarzutami, dotyczącymi nie tylko swoistego dlań eklektyzmu, lecz tak-
że relatywizmu. Ostatecznie to właśnie bezpośrednia konfrontacja widza z dziełem staje się zasadniczym
gwarantem poprawności procedury badawczej. Wysiłek historyka sztuki przypomina nieco pracę artysty,
opisaną niegdyś przez Caspara Davida Friedricha: „Wiele jest dróg od artysty do sztuki i każda ma te same
prawa, pod warunkiem, że zdąża do celu"101.

Pamiętając, że ta przytoczona maksyma towarzyszyła schematowi przedstawiającemu okrąg, w środku
którego widniał napis „sztuka", a do niego zbliżały się, skupiając w centrum, promienie, nieodparcie nasu-
wa się analogia z figurą interpretacji kreśloną (dosłownie i w przenośni) przez Batschmanna, nieskończoną
płaszczyzną, hermeneutycznym kołem. Zastępując sztukę dziełem, obrazem, a artystów historykami sztuki,
czy dokładniej regułami, którymi się posługiwali, zrozumiałe stają się zamysły Batschmanna. Aby dokonać
interpretacji, trzeba umiejętnie korzystać ze wszystkich dostępnych dotąd metod historii sztuki, ale mody-
fikując je i modernizując zgodnie z własnym kwestionariuszem badawczym i obowiązującym paradygma-
tem nauki, „to, coś po ojcach odziedziczył w spadku, jeśli chcesz posiąść, zdobądź jeszcze raz!"102 Zamysł
nie tyle faustowski, ile iście leibnizowski, wydawać by się mogło, i takie same aspiracje. Skupienie całko-
witej wiedzy, która stała się udziałem wszystkich dotychczas rozmyślających o sztuce.

Zaiste, wielkie wymagania stawia Batschmann przed interpretatorem. Jest on jednak całkowicie świa-
domy trudności i ogromu pracy, jaką musi wykonać. Dlatego każdorazowa próba rozumienia dzieła sztuki
i, dodajmy, równie ważnego „komentarza" tego procesu, jest dla niego usiłowaniem stworzenia majstersztyku.

Oto jak wygląda ta tajemnicza figura'03:

Recepcja kulturowa:
malarstwo, literatura,
muzyka, filozofia ild.

Referencjo wizualne



Artysta:



Zależności miedzy

i literackie;



biografia, reguły



gatunkami obrazów ,

wynalazczość artysty



i motywy pracy



stylem i modusem;





artystycznej



teorie gatunków
i teorie sztuki

Rodzaj przedstawie-
nia: ogólni!
i indywidualne
reguły reprezentacji
obrazowej

Analiza ikonografi- \ \ / / Uprawomocnienie:

czna: \ \ / / funkcja i znaczenie;

obraz-teksl, ^* 1 ««^_ zogląd porównawczy
typ ikonograficzny

Zleceniodawca
i rynek:

historyczne reguły
recepcji sztuki



Uprawomocnienie:



u argumentowane
zabezpieczenie



(możliwość zgody
albo przeciwstawie-
nia)

Zleceniodawca:
biografia, reguły
i motywy

Wyjaśnianie history-
czne oparte na
zleceniu i funkcji

Produkcja pomysłów
wynikających
z nowatorstwa,
referencji, funkcji,
rodzaju przedstawie-
nia ild.

Twórcze oddalenie
(abdukcja):
domysły dotyczące
zależności,
produkcja znaczenia

Figura interpretacji z pojedynczymi operacjami

101 Cytat za: Żu chow s к i, op. cit., s. 31. Uwagi autora, znawcy sztuki niemieckiej, były inspiracją do tych rozważań.

102 J. W. Goethe, Faust, część pierwsza, przeł. F. Konopka, Warszawa 1977, s. 57 cyt. za: P. R i с o e u r, Kryzys - zjawisko
swoiście nowoczesne?, [w:] O kryzysie. Rozmowy w Castel Gandolfo 1985, t. II, Warszawa 1990, s. 51.

103 Schemat inleprctacji wg O. Batschmanna {Anleitung..., s. 218).