DOI Artikel:
Pastwa, Marcin: Monument, dokument, moment: strategie interpretacji dzieł Poussina
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0134
128
MARCIN PASTWA
6. Nicolas Poussin, Krajobraz z Pyramem i Tyzbe, olej, płótno, fragment:
atakująca lwica, lustrzana tafla jeziora, świątynia Bachusa, 1651, Frankfurt nad Menem,
Stadelsches Kunstinstitut, fot. wg J. Thuillier, Poussin...
mieć poczynania artysty, zleceniodawcy albo też obserwatora współczesnego dziełu. Jej dziedziną jest cała
sfera praktyki artystycznej, a da się ją jedynie odtworzyć pośrednio, co czyni autor omawianej tu interpre-
tacji z niezwykłą łatwością, badając kontrakty twórców, programy przygotowywane na zlecenie mecenasów,
wypowiedzi artystów, wszystko to zaś, w świetle tradycji retorycznej, wzbogaconej znajomością idei filo-
zoficznych, teologicznych czy literackich. Lecz Batschmann, mimo że ten aspekt zajmuje ważne miejsce
w jego schemacie teoretycznym, o wiele szerzej traktuje swoje dociekania, zmierzając, by powtórnie przy-
wołać rozróżnienie dokonane przez Białostockiego, do „ikononografii interpretującej" {die interpretierende
Ikono graphie). Termin ten stosowany przez polskiego popularyzatora ikonologii na oznaczenie zachowań,
powiedzmy, wtórnych wobec dzieła sztuki, to znaczy należących do praktyki naukowej we współczesnym
rozumieniu - można, jak myślę, zastosować także na określenie pokaźnej części omawianej w tej partii
artykułu, analizy. Tak więc korzystając z typowego warsztatu historyka sztuki, wszelkich leksykonów, kor-
pusów oraz „ikonografii" właśnie, w których to, wysiłkiem wcześniejszych pokoleń badaczy, uporządkowa-
ne już są pewne toposy literackie, w powiązaniu z ich obrazowymi odpowiednikami, wreszcie wcześniej-
szych interpretacji, Batschmann odkrywa kluczowy dla swoich rozważań (o czym już wiemy, ale warto to
powtórzyć) tekst mówiący o Pyramie i Tyzbe. Pierwszym autorem historii babilońskich nieszczęśliwych
kochanków był Owidiusz. Nasz hermeneuta w czwartej księdze Metamorfoz znajduje wydarzenia, których
opis mógł, potencjalnie, służyć pomocą malarzowi przy pracy. Pytamy więc, czy Poussin czytał dzieło
rzymskiego poety i powoływał się bezpośrednio na jego relację, czy też korzystał z istniejącej już obrazowej
tradycji przedstawieniowej. Pomocny jest oczywiście sam obraz, jak uczy nas Batschmann, zawsze trzeba
do niego wracać. Porównując go z tekstem (ks. IV, w. 43-166), ale także wpisując w ciąg ikonograficzny,
łatwo rozwiejemy niepewność. Okazuje się, że wszelkie ilustracje, rysunki i obrazy, przedstawiające tę
historię, pokazywały ostatni moment tragedii, scenę, kiedy Tyzbe, nad martwym ciałem Pyrama, przebija
MARCIN PASTWA
6. Nicolas Poussin, Krajobraz z Pyramem i Tyzbe, olej, płótno, fragment:
atakująca lwica, lustrzana tafla jeziora, świątynia Bachusa, 1651, Frankfurt nad Menem,
Stadelsches Kunstinstitut, fot. wg J. Thuillier, Poussin...
mieć poczynania artysty, zleceniodawcy albo też obserwatora współczesnego dziełu. Jej dziedziną jest cała
sfera praktyki artystycznej, a da się ją jedynie odtworzyć pośrednio, co czyni autor omawianej tu interpre-
tacji z niezwykłą łatwością, badając kontrakty twórców, programy przygotowywane na zlecenie mecenasów,
wypowiedzi artystów, wszystko to zaś, w świetle tradycji retorycznej, wzbogaconej znajomością idei filo-
zoficznych, teologicznych czy literackich. Lecz Batschmann, mimo że ten aspekt zajmuje ważne miejsce
w jego schemacie teoretycznym, o wiele szerzej traktuje swoje dociekania, zmierzając, by powtórnie przy-
wołać rozróżnienie dokonane przez Białostockiego, do „ikononografii interpretującej" {die interpretierende
Ikono graphie). Termin ten stosowany przez polskiego popularyzatora ikonologii na oznaczenie zachowań,
powiedzmy, wtórnych wobec dzieła sztuki, to znaczy należących do praktyki naukowej we współczesnym
rozumieniu - można, jak myślę, zastosować także na określenie pokaźnej części omawianej w tej partii
artykułu, analizy. Tak więc korzystając z typowego warsztatu historyka sztuki, wszelkich leksykonów, kor-
pusów oraz „ikonografii" właśnie, w których to, wysiłkiem wcześniejszych pokoleń badaczy, uporządkowa-
ne już są pewne toposy literackie, w powiązaniu z ich obrazowymi odpowiednikami, wreszcie wcześniej-
szych interpretacji, Batschmann odkrywa kluczowy dla swoich rozważań (o czym już wiemy, ale warto to
powtórzyć) tekst mówiący o Pyramie i Tyzbe. Pierwszym autorem historii babilońskich nieszczęśliwych
kochanków był Owidiusz. Nasz hermeneuta w czwartej księdze Metamorfoz znajduje wydarzenia, których
opis mógł, potencjalnie, służyć pomocą malarzowi przy pracy. Pytamy więc, czy Poussin czytał dzieło
rzymskiego poety i powoływał się bezpośrednio na jego relację, czy też korzystał z istniejącej już obrazowej
tradycji przedstawieniowej. Pomocny jest oczywiście sam obraz, jak uczy nas Batschmann, zawsze trzeba
do niego wracać. Porównując go z tekstem (ks. IV, w. 43-166), ale także wpisując w ciąg ikonograficzny,
łatwo rozwiejemy niepewność. Okazuje się, że wszelkie ilustracje, rysunki i obrazy, przedstawiające tę
historię, pokazywały ostatni moment tragedii, scenę, kiedy Tyzbe, nad martwym ciałem Pyrama, przebija