DOI Artikel:
Leszkowicz, Paweł: Nienaturalna selekcja: interpretacja intertekstualna "Unnatural Selection" Helen Chadwick
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0163
NIENATURALNA SELEKCJA
157
występuje błyszcząca mikstura pryzmatycznych barw o delikatnych odcieniach wyłaniających się z przej-
rzystej głębi, gdy światło pada na kamień74.
Opalizowanie barw emanujących z fotogramu przemienia embriony w abstrakcyjne ornamenty. Bez-
cielesna, dekoracyjna przestrzeń zostaje jednak rozerwana przez zaskakujący element - występujący pomię-
dzy embrionami, wiązki ludzkich włosów zatopionych w ślinie, będącej śladem po manipulacji laboratoryj-
ną pipetą za pomocą ust. Zimne i formalne piękno tego przedstawienia zostaje rozbite przez cielesne resztki
przywracające ludzką miarę. Włosy nawiązują do wiktoriańskich rytuałów opłakiwana i w sferę śmierci
wprowadzają dopełniający ją znak żałoby.
Charakterystyczną cechą biżuterii żałobnej było wkomponowywanie włosów ukochanej, zmarłej oso-
by w brosze, pierścienie, wisiory i bransolety. Włosy przechowywane były w specjalnych, ukrytych w za-
pinkach pojemnikach, choć najczęściej pleciono z nich ornamenty: wiązki, loki, fale, które dekorowały
biżuterię, a jednocześnie pełniły funkcję upamiętniania. Już od XVII wieku w angielskiej biżuterii senty-
mentalnej występuje wszechobecny lok - i to zarówno z prawdziwych włosów, jak i wykonanych ze złota.
Wiktoriański kult włosów zmarłego niebywale się nasilił: całe zestawy biżuterii były wykonywane z wło-
sów rodziców, zmarłego męża łub żony. Takie komplety składały się z naszyjnika z wisiorem w kształcie
krzyża plecionego z włosów oraz kolczyków, bransolet i broszy dekorowanych włosami (il. 14). Drogocen-
ne materiały i kamienie komponowano z pokrytymi bezbarwną emalią puklami i lokami. Zwyczaj upo-
wszechnił się do tego stopnia, iż powstały specjalne instruktażowe książki, które umożliwiły kobietom
wykonywanie w domu własnej biżuterii z włosów75.
Obok przywołanych w Opalu zwyczajów żałobnych, związanych z wiązkami włosów, upamiętniający
charakter tej pracy dookreśla forma pierścienia. Pierścienie żałobne mają swoją długą i bogatą tradycję
sięgającą średniowiecza, silną zwłaszcza w Anglii. Ich powstanie ma genezę w naturalnym pragnieniu za-
pisania bliskim w testamencie małych obiektów, które będą służyły jako osobiste memoria. Taką funkcję
spełniają pierścienie, których przekazywanie stało się częścią rytuałów pogrzebowych. Grawerowano na
nich datę śmierci, inicjały, imię zmarłego, upamiętniającą inskrypcję oraz sceny wanitatywne. W XVIII
wieku skodyfikowano pierścienie żałobne i wprowadzono nowe wzorce związane z modą sentymentalną.
Złote oczko wypełniała miniatura pokryta kryształem, przedstawiająca obejmujące się płaczące figury, sto-
jące obok urny przy wierzbie płaczącej. W ten układ umiejętnie wprowadzano włosy zmarłego. W innym
typie kryształ przykrywał same dekoracyjnie zaaranżowane włosy, które przejmowały opłakującą funkcję
wizerunku76.
Symbolika włosów i pierścienia wprowadza Opal Helen Chadwick w obręb rytuałów żałobnych. Za-
miast imion i inicjałów zmarłego bezpośrednio pojawiają się „postaci", które mają zostać upamiętnione.
Martwe i wybrakowane preembriony, dekorujące fotograficzne oczko, nie tylko odzyskują indywidualność,
ale również zostają usytuowane w perspektywie kultowej. Opal upamiętnia zatrzymane, zapomniane i po-
minięte życie, odnajdując wartość w najbardziej pierwotnej cząsteczce istnienia. Jest to niezwykłe w kon-
tekście wydarzeń, które miały miejsce w drugiej połowie 1996 roku, już po śmierci artystki. Zniszczono
wówczas tysiące zamrożonych embrionów przechowywanych w angielskich klinikach płodności. „Nadlicz-
bowa" ilość embrionów, uzyskiwanych w ramach sztucznego zapłodnienia, jest tak duża, iż większość z nich
przechowuje się laboratoryjnie, a po przeterminowaniu niszczy. Wiadomość o unicestwieniu tysięcy zamro-
żonych, „żywych", przeterminowanych embrionów wstrząsnęła opinią publiczną, kolejny raz rozniecając
dyskusję nad etyczną stroną badań medycznych. Świadoma naukowego i instytucjonalnego mechanizmu
likwidacji, Helen Chadwick uruchomiła artystyczny proces upamiętnienia.
ZMYSŁ MORALNY
Wpisując martwe preembriony w symboliczne formy biżuterii żałobnej, artystka wydaje się odwoły-
wać do pojęcia „zmysłu moralnego", wywodzącego się z sentymentalnej XVIII-wiecznej filozofii angiel-
ł B. G. Walker, The Woman's Dictionary of Symbols and Sacred Ohjects, Harper Row 1988, s. 517.
4 S. Kozakiewicz (red.), Słownik terminologiczny sztuk pięknych, PWN, Warszawa 1996, s. 288.
? Gère, op. cit., s. 57-59.
6 Catalogue of Rings, Victoria and Albert Muséum, London 1930, s. 38-40.
157
występuje błyszcząca mikstura pryzmatycznych barw o delikatnych odcieniach wyłaniających się z przej-
rzystej głębi, gdy światło pada na kamień74.
Opalizowanie barw emanujących z fotogramu przemienia embriony w abstrakcyjne ornamenty. Bez-
cielesna, dekoracyjna przestrzeń zostaje jednak rozerwana przez zaskakujący element - występujący pomię-
dzy embrionami, wiązki ludzkich włosów zatopionych w ślinie, będącej śladem po manipulacji laboratoryj-
ną pipetą za pomocą ust. Zimne i formalne piękno tego przedstawienia zostaje rozbite przez cielesne resztki
przywracające ludzką miarę. Włosy nawiązują do wiktoriańskich rytuałów opłakiwana i w sferę śmierci
wprowadzają dopełniający ją znak żałoby.
Charakterystyczną cechą biżuterii żałobnej było wkomponowywanie włosów ukochanej, zmarłej oso-
by w brosze, pierścienie, wisiory i bransolety. Włosy przechowywane były w specjalnych, ukrytych w za-
pinkach pojemnikach, choć najczęściej pleciono z nich ornamenty: wiązki, loki, fale, które dekorowały
biżuterię, a jednocześnie pełniły funkcję upamiętniania. Już od XVII wieku w angielskiej biżuterii senty-
mentalnej występuje wszechobecny lok - i to zarówno z prawdziwych włosów, jak i wykonanych ze złota.
Wiktoriański kult włosów zmarłego niebywale się nasilił: całe zestawy biżuterii były wykonywane z wło-
sów rodziców, zmarłego męża łub żony. Takie komplety składały się z naszyjnika z wisiorem w kształcie
krzyża plecionego z włosów oraz kolczyków, bransolet i broszy dekorowanych włosami (il. 14). Drogocen-
ne materiały i kamienie komponowano z pokrytymi bezbarwną emalią puklami i lokami. Zwyczaj upo-
wszechnił się do tego stopnia, iż powstały specjalne instruktażowe książki, które umożliwiły kobietom
wykonywanie w domu własnej biżuterii z włosów75.
Obok przywołanych w Opalu zwyczajów żałobnych, związanych z wiązkami włosów, upamiętniający
charakter tej pracy dookreśla forma pierścienia. Pierścienie żałobne mają swoją długą i bogatą tradycję
sięgającą średniowiecza, silną zwłaszcza w Anglii. Ich powstanie ma genezę w naturalnym pragnieniu za-
pisania bliskim w testamencie małych obiektów, które będą służyły jako osobiste memoria. Taką funkcję
spełniają pierścienie, których przekazywanie stało się częścią rytuałów pogrzebowych. Grawerowano na
nich datę śmierci, inicjały, imię zmarłego, upamiętniającą inskrypcję oraz sceny wanitatywne. W XVIII
wieku skodyfikowano pierścienie żałobne i wprowadzono nowe wzorce związane z modą sentymentalną.
Złote oczko wypełniała miniatura pokryta kryształem, przedstawiająca obejmujące się płaczące figury, sto-
jące obok urny przy wierzbie płaczącej. W ten układ umiejętnie wprowadzano włosy zmarłego. W innym
typie kryształ przykrywał same dekoracyjnie zaaranżowane włosy, które przejmowały opłakującą funkcję
wizerunku76.
Symbolika włosów i pierścienia wprowadza Opal Helen Chadwick w obręb rytuałów żałobnych. Za-
miast imion i inicjałów zmarłego bezpośrednio pojawiają się „postaci", które mają zostać upamiętnione.
Martwe i wybrakowane preembriony, dekorujące fotograficzne oczko, nie tylko odzyskują indywidualność,
ale również zostają usytuowane w perspektywie kultowej. Opal upamiętnia zatrzymane, zapomniane i po-
minięte życie, odnajdując wartość w najbardziej pierwotnej cząsteczce istnienia. Jest to niezwykłe w kon-
tekście wydarzeń, które miały miejsce w drugiej połowie 1996 roku, już po śmierci artystki. Zniszczono
wówczas tysiące zamrożonych embrionów przechowywanych w angielskich klinikach płodności. „Nadlicz-
bowa" ilość embrionów, uzyskiwanych w ramach sztucznego zapłodnienia, jest tak duża, iż większość z nich
przechowuje się laboratoryjnie, a po przeterminowaniu niszczy. Wiadomość o unicestwieniu tysięcy zamro-
żonych, „żywych", przeterminowanych embrionów wstrząsnęła opinią publiczną, kolejny raz rozniecając
dyskusję nad etyczną stroną badań medycznych. Świadoma naukowego i instytucjonalnego mechanizmu
likwidacji, Helen Chadwick uruchomiła artystyczny proces upamiętnienia.
ZMYSŁ MORALNY
Wpisując martwe preembriony w symboliczne formy biżuterii żałobnej, artystka wydaje się odwoły-
wać do pojęcia „zmysłu moralnego", wywodzącego się z sentymentalnej XVIII-wiecznej filozofii angiel-
ł B. G. Walker, The Woman's Dictionary of Symbols and Sacred Ohjects, Harper Row 1988, s. 517.
4 S. Kozakiewicz (red.), Słownik terminologiczny sztuk pięknych, PWN, Warszawa 1996, s. 288.
? Gère, op. cit., s. 57-59.
6 Catalogue of Rings, Victoria and Albert Muséum, London 1930, s. 38-40.