DOI Artikel:
Leszkowicz, Paweł: Nienaturalna selekcja: interpretacja intertekstualna "Unnatural Selection" Helen Chadwick
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0174
168
PAWRL LESZKOWICZ
Połączenie embrionów w złożone wizualne struktury oparte na wielostronnych relacjach i związkach
stało się alternatywą w obliczu izolującego i materialistycznego naukowo-medycznego spojrzenia. Polifonia
fotogramów integruje również medyczny system przedstawiania, wkomponowując laboratoryjne i mikro-
skopowe wizerunki embrionów w konfiguracje, w których mogą one równie dobrze pełnić funkcje gwiazd
lub szlachetnych kamieni. Taki rodzaj absorbcji i transformacji nie tylko kwestionuje medyczne obrazy, ale
stanowi również apoteozę ich wartości. Same w sobie bowiem są niezwykłym środkiem poznania, odsłania-
jącym tajemnicę pierwocin życia i eksponującym możliwości rozwoju nauki. Transformując naukową wizję
astromedyczną w poetycką formę reprezentacji, Helen Chadwick odsłania kryjącą się za nią mistyczną
koncepcję analogii pomiędzy mikrokosmosem a makrokosmosem. Taka hermetyczna wiedza, pojawiająca
się również w innych dziełach artystki, tutaj znajduje swoją najpełniejszą i najgłębszą realizację. Embriony,
zarodki istnienia, symboliczny obraz człowieka, przekształcone zostają w świecące gwiazdy. Odcieleśnieniu
biologii towarzyszy antropomorfizacja wszechświata, gdy gwiezdną substancją stają się komórki embriona,
w których unieruchomiona została potencjalność ludzkiego organizmu. Mikroświat i makroświat spotyka
się w jednej soczewce, odsłaniającej tajemnice bytu i jego narodzin. Dzięki naukowej perspektywie artystka
odnalazła idealny klucz do fascynującego ją misterium życia. Patrząc jednocześnie przez mikroskop i tele-
skop, wydobyła z niewidzialności hermetyczną prawdę, zapomnianą, a jednocześnie ukrytą w materiali-
stycznej astromedycznej wizji nauki. Fotografie z serii Nienaturalna selekcja stają się w tej perspektywie
prawdziwie mistycznymi emblematami docierającymi do wiedzy, która przekracza hierarchie zróżnicowa-
nia i podziałów. Emblematami, w których odzwierciedla się hermetyczna maksyma Paracelsusa: „Niebo
bowiem to jest człowiek, a człowiek to jest niebo, a wszyscy ludzie jedno niebo i niebo tylko jeden czło-
wiek"114. Słowa te mogłyby funkcjonować jako motto towarzyszące wizerunkom artystki.
PARTENOGENEZA I PREFORMIZM
Helen Chadwick podjęła poszukiwania nowych przedstawień genezy, kreując w Nienaturalnej selekcji
alternatywną ikonografię tajemnicy płodności, a także bezpłodności. Dokonana przez nią transformacja izo-
lującego i alienującego obrazowania medycznego koresponduje z pewnymi historycznymi naukowymi kon-
cepcjami, które widzą embriony w perspektywie ciągłości i wspólnoty. Wizja Mgławicy i Monstrancji, z em-
brionami w kosmicznym i organicznym cyklu przemian, wydaje się przywoływać nowożytne teorie płodności:
partenogenezę i preformizm.
Koncepcja partenogenezy zakłada samowystarczalną, „cudowną" biologiczną reprodukcję z jednego
źródła: rozwój zarodka z niezapłodnionej komórki jajowej lub - jak w wypadku pączkowania - powstanie
nowego organizmu z komórek poprzedniego. Te formy rozmnażania bezpłciowego, występujące u niektó-
rych roślin i zwierząt, są zaprzeczeniem seksualnej reprodukcji, która implikuje egzystencję oddzielonych
i zróżnicowanych bytów. Partenogeneza wzmacnia natomiast ciągłość istnienia, wspólny reprodukcyjny
łańcuch w zamkniętym cyklu biologicznym115. Helen Chadwick wizualizuje podobny model aseksualnej
reprodukcji; mimo że podejmuje problematykę płodności, jej fotogramy są zupełnie oczyszczone ze znaków
seksualności, powstały w wyniku sztucznego zapłodnienia. W Monstrancji embriony, zatrzymane w goto-
wości do kolejnych podziałów, rozciągają się wzdłuż uniwersum, łącząc w pierwotną unię poza seksualnym
zróżnicowaniem116.
Artystka w swej sztuce poszukiwała wizualnych wyobrażeń dla momentu, gdy jak to określa „rana
różnicy nie została jeszcze otwarta", a problematyka płci znajdowała się w centrum nurtujących ją zagad-
nień117. Pod postacią embrionów odnalazła zatem swoje wymarzone tworzywo, umożliwiające głęboką re-
fleksję nad wieloznaczną naturą płciowości. W tej perspektywie Nienaturalna selekcja wydaje się intrygu-
jącą realizacją. Embriony znajdują się poza płcią; unieruchomione przed momentem jej ujawnienia, są
substancjami oznaczającymi moment sprzed płciowego zróżnicowania. Dlatego stanowiły odpowiedni ma-
teriał dla artystki, która wielokrotnie testowała ambiwalencje płciowości i seksualności, poszukując arty-
stycznych ekwiwalentów dla wyobrażenia stanu, gdy płeć nie jest jeszcze określona, a podmiot znajduje się
114 C. G. Jung, Paracelsus, [w:] Rebis czyli kamień filozofów, tłum. Jerzy Prokopiuk, PWN, Warszawa 1989, s. 352-364.
115 M. Lu к ach cr, Materiał Fictions, Duke 1994, s. 171.
116 M cl lor, A Fosy..., s. 48.
117 Warner, In Extremis...
PAWRL LESZKOWICZ
Połączenie embrionów w złożone wizualne struktury oparte na wielostronnych relacjach i związkach
stało się alternatywą w obliczu izolującego i materialistycznego naukowo-medycznego spojrzenia. Polifonia
fotogramów integruje również medyczny system przedstawiania, wkomponowując laboratoryjne i mikro-
skopowe wizerunki embrionów w konfiguracje, w których mogą one równie dobrze pełnić funkcje gwiazd
lub szlachetnych kamieni. Taki rodzaj absorbcji i transformacji nie tylko kwestionuje medyczne obrazy, ale
stanowi również apoteozę ich wartości. Same w sobie bowiem są niezwykłym środkiem poznania, odsłania-
jącym tajemnicę pierwocin życia i eksponującym możliwości rozwoju nauki. Transformując naukową wizję
astromedyczną w poetycką formę reprezentacji, Helen Chadwick odsłania kryjącą się za nią mistyczną
koncepcję analogii pomiędzy mikrokosmosem a makrokosmosem. Taka hermetyczna wiedza, pojawiająca
się również w innych dziełach artystki, tutaj znajduje swoją najpełniejszą i najgłębszą realizację. Embriony,
zarodki istnienia, symboliczny obraz człowieka, przekształcone zostają w świecące gwiazdy. Odcieleśnieniu
biologii towarzyszy antropomorfizacja wszechświata, gdy gwiezdną substancją stają się komórki embriona,
w których unieruchomiona została potencjalność ludzkiego organizmu. Mikroświat i makroświat spotyka
się w jednej soczewce, odsłaniającej tajemnice bytu i jego narodzin. Dzięki naukowej perspektywie artystka
odnalazła idealny klucz do fascynującego ją misterium życia. Patrząc jednocześnie przez mikroskop i tele-
skop, wydobyła z niewidzialności hermetyczną prawdę, zapomnianą, a jednocześnie ukrytą w materiali-
stycznej astromedycznej wizji nauki. Fotografie z serii Nienaturalna selekcja stają się w tej perspektywie
prawdziwie mistycznymi emblematami docierającymi do wiedzy, która przekracza hierarchie zróżnicowa-
nia i podziałów. Emblematami, w których odzwierciedla się hermetyczna maksyma Paracelsusa: „Niebo
bowiem to jest człowiek, a człowiek to jest niebo, a wszyscy ludzie jedno niebo i niebo tylko jeden czło-
wiek"114. Słowa te mogłyby funkcjonować jako motto towarzyszące wizerunkom artystki.
PARTENOGENEZA I PREFORMIZM
Helen Chadwick podjęła poszukiwania nowych przedstawień genezy, kreując w Nienaturalnej selekcji
alternatywną ikonografię tajemnicy płodności, a także bezpłodności. Dokonana przez nią transformacja izo-
lującego i alienującego obrazowania medycznego koresponduje z pewnymi historycznymi naukowymi kon-
cepcjami, które widzą embriony w perspektywie ciągłości i wspólnoty. Wizja Mgławicy i Monstrancji, z em-
brionami w kosmicznym i organicznym cyklu przemian, wydaje się przywoływać nowożytne teorie płodności:
partenogenezę i preformizm.
Koncepcja partenogenezy zakłada samowystarczalną, „cudowną" biologiczną reprodukcję z jednego
źródła: rozwój zarodka z niezapłodnionej komórki jajowej lub - jak w wypadku pączkowania - powstanie
nowego organizmu z komórek poprzedniego. Te formy rozmnażania bezpłciowego, występujące u niektó-
rych roślin i zwierząt, są zaprzeczeniem seksualnej reprodukcji, która implikuje egzystencję oddzielonych
i zróżnicowanych bytów. Partenogeneza wzmacnia natomiast ciągłość istnienia, wspólny reprodukcyjny
łańcuch w zamkniętym cyklu biologicznym115. Helen Chadwick wizualizuje podobny model aseksualnej
reprodukcji; mimo że podejmuje problematykę płodności, jej fotogramy są zupełnie oczyszczone ze znaków
seksualności, powstały w wyniku sztucznego zapłodnienia. W Monstrancji embriony, zatrzymane w goto-
wości do kolejnych podziałów, rozciągają się wzdłuż uniwersum, łącząc w pierwotną unię poza seksualnym
zróżnicowaniem116.
Artystka w swej sztuce poszukiwała wizualnych wyobrażeń dla momentu, gdy jak to określa „rana
różnicy nie została jeszcze otwarta", a problematyka płci znajdowała się w centrum nurtujących ją zagad-
nień117. Pod postacią embrionów odnalazła zatem swoje wymarzone tworzywo, umożliwiające głęboką re-
fleksję nad wieloznaczną naturą płciowości. W tej perspektywie Nienaturalna selekcja wydaje się intrygu-
jącą realizacją. Embriony znajdują się poza płcią; unieruchomione przed momentem jej ujawnienia, są
substancjami oznaczającymi moment sprzed płciowego zróżnicowania. Dlatego stanowiły odpowiedni ma-
teriał dla artystki, która wielokrotnie testowała ambiwalencje płciowości i seksualności, poszukując arty-
stycznych ekwiwalentów dla wyobrażenia stanu, gdy płeć nie jest jeszcze określona, a podmiot znajduje się
114 C. G. Jung, Paracelsus, [w:] Rebis czyli kamień filozofów, tłum. Jerzy Prokopiuk, PWN, Warszawa 1989, s. 352-364.
115 M. Lu к ach cr, Materiał Fictions, Duke 1994, s. 171.
116 M cl lor, A Fosy..., s. 48.
117 Warner, In Extremis...