DOI Artikel:
Lipińska, Aleksandra: Mecheleńskie reliefy alabastrowe w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0190
184
ALF.KSANDRA LIPIŃSKA
materiału zabytkowego, co dużej mierze utrudnia badania. W wyniku obrazoburczych wystąpień znaczna
jego część uległa zniszczeniu. W związku z tym, nie tylko same Niderlandy, ale cała Europa, a nawet
Ameryka z jej datującymi się od XIX wieku bogatymi kolekcjami, muszą być objęte badaniami.
Rozbicie na elementy nie tworzące całościowego obrazu charakteryzuje również literaturę przedmiotu.
Szczególnie rzeźba, poza nakreśleniem kilku czołowych postaci, jak Jan Monet, Jacques Du Broeucq, Wil-
lem van den Broecke, czy Cornelis Floris5, oraz stosunkowo łatwych do uchwycenia zjawisk artystycznych,
jak „mecheleńska manufaktura alabastru", cierpi na brak syntetycznego opracowania, które uporządkowa-
łoby olbrzymi materiał zabytkowy.
W opracowaniach przekrojowych historii sztuki niderlandzkiej czy epoki nowożytnej6 brak jest miejsca
na omawianie zagadnień szczegółowych, czy rewizję ustalonych poglądów. Główne teksty problemowe
autorów, takich jak Robert Hedicke, Jan Steppe czy Jozef Duverger7, cenne, gdyż poparte archiwaliami,
powstały już kilkadziesiąt lat temu. Ważny materiał wyjściowy do badań stanowią zazwyczaj katalogi muzeów,
posiadających najbogatsze kolekcje rzeźby XVI wieku: Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
(Musées Royaux d'Art et d'Histoire) w Brukseli8, amsterdamskiego Rijksmuseum9 i Aartbischoppelijk
Muséum Catarijnenconvent w Utrechcie10.
Aktywne środowisko skupione w Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Meche-
len, zadbało już w XIX wieku o publikacje prac poświęconych sztuce lokalnej11 i archiwaliów12. W 1888 roku
odbyła się pierwsza z wystaw, przedstawiających historyczny i artystyczny obraz miasta13. Wystawa ta, jak
i kolejne w 1911 i 1954 roku, prezentowały - głównie w ujęciu historycznym - produkcję alabastrowych
reliefów i ołtarzyków jako jedną z licznych specjalności tego tradycyjnego ośrodka produkcji artystycznej.
Do sformułowania terminu „alabastry mecheleńskie" przyczyniła się zwłaszcza wystawa - zainspirowana
odnalezieniem w zbiorach trewirskiego Stàdtisches Muséum wielkiej kolekcji tego typu wyrobów14 i zorga-
nizowana w 1967 roku przez to muzeum we współpracy z Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
w Brukseli. Spowodowała ona także wzrost zainteresowania alabastrowymi reliefami na rynku antykwa-
rycznym i skłoniła Michaela K. Wustracka do podjęcia próby syntezy tego zjawiska z pogranicza sztuki
i rzemiosła artystycznego. Katalog, zawarty w tej opublikowanej w 1982 roku dysertacji, obejmuje ponad
pięćset obiektów z większości krajów zachodniej i północnej Europy oraz - jak już wspomniano - Węgier;
w aneksach wymienione zostały dzieła zaginione oraz te, które pojawiły się na rynku antykwarycznym.
Poza, uznanymi przez autora za zniszczone, dwoma obiektami z Gdańska i jednym z Wrocławia oraz ołta-
rzykiem z Uchań, katalog ten nie obejmuje Polski15. Praca ta przynosi dużo informacji historycznych na
temat Mechelen i jego tradycji artystycznej czy funkcjonowania cechów, natomiast rozdziały poświęcone
problemom formalnym, ikonografii czy funkcji ideowej wyrobów mecheleńskich są nieproporcjonalnie
szczupłe. Odnosi się wrażenie, że ogrom zgromadzonego materiału nie pozwolił autorowi na dokonanie
czytelnej syntezy. Wątpliwości budzi przypisanie pewnych prac, zdecydowanie odmiennych stylistycznie
i jakościowo, manufakturze w Mechelen. Konsekwencją ugruntowanego przez Wustracka szeroko rozumia-
nego pojęcia „mecheleńska manufaktura alabastru" jest skłonność do przypisywania temu ośrodkowi wszel-
kich dzieł drobnej plastyki renesansowej wykonanych w tym materiale.
W polskiej literaturze przedmiotu brakuje opracowań, dotyczących niderlandzkiej rzeźby alabastrowej
w zbiorach krajowych. Poszczególne zabytki bywały już jednak wiązane z kręgiem niderlandzkim, a nawet
5 Podstawowe monografie: Jan Monet -Roggen, Casteels 1953; Jacques Du Broeucq - Mon s 1985; Willem van den
Broecke - Du verger, Onghena 1938; Cornelis Floris - Hedicke 1913, H u y smans 1996.
6 Ewerbeck 1883; Du verger, Onghen a 1954;Osten von der,Vey 1969; К a u f f m a n n 1970;Ostcn von
der 1973; VI i eg he 1998, s. 232-257.
7Hedicke 1913;Steppe 1952; D u v e r g e г, О n g h e n a 1953.
8 Bruksela 1999.
9 Leeu wenberg 1953; H al sema-Kubes 1973.
1(1 В ou vry 1962.
"Neeffs 1876; Coninckx 1903; Destrée 1911;Jansen 1964.
12 Cordemans 1891; Coninckx 1913.
13 Mechelen 1888; M e с h e 1 e n 191 1 ; В r u к s e 1 a !954;Trewir 1967; В r u к s e 1 a 1967.
14 Peter Job Hermes (zm. 1833) stworzył kolekcję 56 mecheleńskich reliefów alabastrowych (która jest dziś podstawą zbioru
Stàdtisches Muséum w Trewirze) w przekonaniu, że są to dzieła włoskie.
1? Opierając się na wcześniejszej literaturze, Wustrack odnotowuje w swoim katalogu: epitafium rodziny Loitz (Wustrack
1982, nr kat. 447; por. kat. nr 8), relief Zmartwychwstanie z kościoła św. Brygidy w Gdańsku (il. 38) (Wustrack 1982 kat.
nr 448), ołtarzyk z Uchań (Wustrack 1982, nr kat. 538; por. kat. nr 16).
ALF.KSANDRA LIPIŃSKA
materiału zabytkowego, co dużej mierze utrudnia badania. W wyniku obrazoburczych wystąpień znaczna
jego część uległa zniszczeniu. W związku z tym, nie tylko same Niderlandy, ale cała Europa, a nawet
Ameryka z jej datującymi się od XIX wieku bogatymi kolekcjami, muszą być objęte badaniami.
Rozbicie na elementy nie tworzące całościowego obrazu charakteryzuje również literaturę przedmiotu.
Szczególnie rzeźba, poza nakreśleniem kilku czołowych postaci, jak Jan Monet, Jacques Du Broeucq, Wil-
lem van den Broecke, czy Cornelis Floris5, oraz stosunkowo łatwych do uchwycenia zjawisk artystycznych,
jak „mecheleńska manufaktura alabastru", cierpi na brak syntetycznego opracowania, które uporządkowa-
łoby olbrzymi materiał zabytkowy.
W opracowaniach przekrojowych historii sztuki niderlandzkiej czy epoki nowożytnej6 brak jest miejsca
na omawianie zagadnień szczegółowych, czy rewizję ustalonych poglądów. Główne teksty problemowe
autorów, takich jak Robert Hedicke, Jan Steppe czy Jozef Duverger7, cenne, gdyż poparte archiwaliami,
powstały już kilkadziesiąt lat temu. Ważny materiał wyjściowy do badań stanowią zazwyczaj katalogi muzeów,
posiadających najbogatsze kolekcje rzeźby XVI wieku: Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
(Musées Royaux d'Art et d'Histoire) w Brukseli8, amsterdamskiego Rijksmuseum9 i Aartbischoppelijk
Muséum Catarijnenconvent w Utrechcie10.
Aktywne środowisko skupione w Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Meche-
len, zadbało już w XIX wieku o publikacje prac poświęconych sztuce lokalnej11 i archiwaliów12. W 1888 roku
odbyła się pierwsza z wystaw, przedstawiających historyczny i artystyczny obraz miasta13. Wystawa ta, jak
i kolejne w 1911 i 1954 roku, prezentowały - głównie w ujęciu historycznym - produkcję alabastrowych
reliefów i ołtarzyków jako jedną z licznych specjalności tego tradycyjnego ośrodka produkcji artystycznej.
Do sformułowania terminu „alabastry mecheleńskie" przyczyniła się zwłaszcza wystawa - zainspirowana
odnalezieniem w zbiorach trewirskiego Stàdtisches Muséum wielkiej kolekcji tego typu wyrobów14 i zorga-
nizowana w 1967 roku przez to muzeum we współpracy z Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
w Brukseli. Spowodowała ona także wzrost zainteresowania alabastrowymi reliefami na rynku antykwa-
rycznym i skłoniła Michaela K. Wustracka do podjęcia próby syntezy tego zjawiska z pogranicza sztuki
i rzemiosła artystycznego. Katalog, zawarty w tej opublikowanej w 1982 roku dysertacji, obejmuje ponad
pięćset obiektów z większości krajów zachodniej i północnej Europy oraz - jak już wspomniano - Węgier;
w aneksach wymienione zostały dzieła zaginione oraz te, które pojawiły się na rynku antykwarycznym.
Poza, uznanymi przez autora za zniszczone, dwoma obiektami z Gdańska i jednym z Wrocławia oraz ołta-
rzykiem z Uchań, katalog ten nie obejmuje Polski15. Praca ta przynosi dużo informacji historycznych na
temat Mechelen i jego tradycji artystycznej czy funkcjonowania cechów, natomiast rozdziały poświęcone
problemom formalnym, ikonografii czy funkcji ideowej wyrobów mecheleńskich są nieproporcjonalnie
szczupłe. Odnosi się wrażenie, że ogrom zgromadzonego materiału nie pozwolił autorowi na dokonanie
czytelnej syntezy. Wątpliwości budzi przypisanie pewnych prac, zdecydowanie odmiennych stylistycznie
i jakościowo, manufakturze w Mechelen. Konsekwencją ugruntowanego przez Wustracka szeroko rozumia-
nego pojęcia „mecheleńska manufaktura alabastru" jest skłonność do przypisywania temu ośrodkowi wszel-
kich dzieł drobnej plastyki renesansowej wykonanych w tym materiale.
W polskiej literaturze przedmiotu brakuje opracowań, dotyczących niderlandzkiej rzeźby alabastrowej
w zbiorach krajowych. Poszczególne zabytki bywały już jednak wiązane z kręgiem niderlandzkim, a nawet
5 Podstawowe monografie: Jan Monet -Roggen, Casteels 1953; Jacques Du Broeucq - Mon s 1985; Willem van den
Broecke - Du verger, Onghena 1938; Cornelis Floris - Hedicke 1913, H u y smans 1996.
6 Ewerbeck 1883; Du verger, Onghen a 1954;Osten von der,Vey 1969; К a u f f m a n n 1970;Ostcn von
der 1973; VI i eg he 1998, s. 232-257.
7Hedicke 1913;Steppe 1952; D u v e r g e г, О n g h e n a 1953.
8 Bruksela 1999.
9 Leeu wenberg 1953; H al sema-Kubes 1973.
1(1 В ou vry 1962.
"Neeffs 1876; Coninckx 1903; Destrée 1911;Jansen 1964.
12 Cordemans 1891; Coninckx 1913.
13 Mechelen 1888; M e с h e 1 e n 191 1 ; В r u к s e 1 a !954;Trewir 1967; В r u к s e 1 a 1967.
14 Peter Job Hermes (zm. 1833) stworzył kolekcję 56 mecheleńskich reliefów alabastrowych (która jest dziś podstawą zbioru
Stàdtisches Muséum w Trewirze) w przekonaniu, że są to dzieła włoskie.
1? Opierając się na wcześniejszej literaturze, Wustrack odnotowuje w swoim katalogu: epitafium rodziny Loitz (Wustrack
1982, nr kat. 447; por. kat. nr 8), relief Zmartwychwstanie z kościoła św. Brygidy w Gdańsku (il. 38) (Wustrack 1982 kat.
nr 448), ołtarzyk z Uchań (Wustrack 1982, nr kat. 538; por. kat. nr 16).