DOI Artikel:
Lipińska, Aleksandra: Mecheleńskie reliefy alabastrowe w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0197
MF.CIIFXENSKIH RELIEFY ALABASTROWE W POLSCE
191
dworów berlińskiego i królewieckiego65, i wykorzystać je następnie do zamówienia lub kupienia w warsz-
tacie mecheleńskim lub antwerpskim ołtarzyka, który umieszczono w epitafium rodziny jednego z nich -
Michała. Ufundowanie tego epitafium (1561-156466) przypada na okres szczytowej potęgi finansowej i po-
litycznej rodu, która trwała jedynie do 1572 roku, kiedy udzielona Zygmuntowi Augustowi i nigdy przezeń
nie spłacona olbrzymia pożyczka doprowadziła ich do bankructwa67.
Na Śląsku alabastrowe reliefy niderlandzkie pojawiły się zapewne za sprawą pierwszych przybywają-
cych tu artystów niderlandzkich, którzy następnie wykorzystywali je jako „prefabrykaty" w swoich dziełach
realizowanych na miejscu. Część badaczy sztuki śląskiej wyraża pogląd, że importy ołtarzyków wyprzedzi-
ły przybycie na Śląsk artystów niderlandzkich i pojawiły się tu już około 1540 roku68. Przypisanie jednak
epitafiów Buettnera czy Baudissa (kat. nr 18, 19, il. 1-4) manufakturze mecheleńskiej i możliwość wska-
zania analogicznych egzemplarzy nie pozwala datować ich wcześniej niż na lata sześćdziesiąte XVI wieku.
Tym samym należy pójść za sugestią Kurta Bimlera czy Mieczysława Zlata, że tego typu importy znalazły
się we Wrocławiu za sprawą pierwszych przybywających tu artystów niderlandzkich69. Jest wielce prawdo-
podobne, że ołtarzyk ze sceną Ukrzyżowania przywiózł do Wrocławia około 1553-1554 roku sam Hans
Fleiser z Nijmegen, by później wykorzystać go w epitafium Balthasara Buettnera. Byłoby to zgodne z prak-
tycznym traktowaniem zleceń, które cechowało typowego artystę tego czasu. Wypracowany w Niderlandach
model dzieła, któremu najwyższą jakość zapewniała współpraca wąsko wyspecjalizowanych artystów, reali-
zowali twórcy - emigranci niejednokrotnie70. Wśród prac przypisywanych Hansowi Fleiserowi, w których
zastosował on gotowe elementy importowane, wskazać można chociażby epitafium Mullerów z kościoła
Marii Magdaleny71. Również w przypadku innych wrocławskich pomników powstałych w czasie „panowa-
nia manieryzmu i Niderlandów" rozważano możliwość uznania za importy niektórych małych reliefów,
odbiegających stylistycznie od struktury obramienia. Dotyczy to na przykład epitafium Bonawentury Hana
(katedra, ок. 1586)72, epitafium Kaspra Heselera (zm. 1577, kościół św. Elżbiety)73, czy też nie istniejącego
epitafium Hansa Wolffa St. (zm. 1564) i jego żony Kathariny z d. Pfintzig (zm. 1588, kościół św. Elżbiety)74.
Jak wynika z tych przykładów, w drodze niderlandzkich wyrobów masowej produkcji artystycznej do po-
tencjalnego klienta, którym mógł się stać patrycjusz z hanzeatyckiego miasta, pośredniczyli sami artyści.
Świadomi mocnych stron swego kunsztu (taką np. w wypadku Hansa Fleisera była architektoniczna rama
epitafium), zdawali się na biegłych w innych dziedzinach towarzyszy cechowych z ich starego kraju.
O innych drogach dotarcia alabastrowych wyrobów na Śląsk donoszą archiwalia. Alabastrowymi tabli-
cami spłacił swój dług u wrocławskiego patrycjusza Mikołaja Uthmana kupiec krakowski Józef Kiezler.
W protokole z sesji sądowej z 1563 roku wymienione są: „ołtarz alabastrowy przedstawiający św. Trójcę,
«obrazy» z alabastru wyobrażające św. Jerzego, Lota z córkami, Kaina z Ablem, Amora i Adama z Ewą [...]
oszacowane na 170 florenów"75. Zarówno pojawiające się tutaj typowe tematy, jak i wartość tego zbioru,
porównywalna z cenami w katalogu wspomnianej loterii zorganizowanej w 1559 roku przez mecheleńskie-
go malarza Doriziego, pozwalają przypuszczać, że mogły to być reliefy niderlandzkie76. Dodatkowo utwier-
dza nas w tym fakt, że do 1945 roku we Wrocławiu znajdowały się dzieła sztuki, odpowiadające temu
opisowi: relief Lot z córkami (do 1945 r. w zbiorach biblioteki przy kościele Św. Marii Magdaleny)77 i grupa
alabastrowa Adam i Ewa (Kunstgewerbe Muséum, nr rej. z 1875 r. - 6912).
65 Wustrack 1982, s. 102.
66 Cieślak 1993, s. 20.
67 A D В , Bd. 19, s. 321.
6X Np. Lutsch 1886, s. 245; Rccke Volmerstein 1912, s. 71 ; H a r a s i m o w i с z 1992, s. 81.
64 В i ml er 1934, s. 84; Zlat 1967, s. 233.
7(1 Gçbarowicz 1969.
71 Nickel 1924; M. Zlat, Pod panowaniem manieryzmu i Niderlandów, [w:] Sztuka Wrocławia, red. T. Broniewski,
M.Zlat, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 230-248.
72 В i ml er 1934, s. 126-128.
73 Skuratowicz 1974, s. 305.
74 O s z с z a n o w s к i 1999, s. 98.
75 Rew ski 1967, s. 220.
76 Według Mieczysława Zlata były to reliefy lwowskie, pochodzące z warsztatu Henryka Horsta - Zlat 1967, s. 233.
77 Prace te wymienia Guendcl 1941, s. 19 jako „dwa holenderskie reliefy ze scenami biblijnymi" i umieszcza fotografię
jednego z nich - Lota z córkami. Guendel podaje, iż należały one do zbiorów kunstkamery patrycjusza wrocławskiego Laurentiusa
Scholtza. Relief ten miał, jak podaje Mieczysław Zlat (Zlat 1967, przyp. 24) trafić po 1945 r. do Muzeum Narodowego w War-
szawie, jednak tamtejsze rejestry nie odnotowują go.
191
dworów berlińskiego i królewieckiego65, i wykorzystać je następnie do zamówienia lub kupienia w warsz-
tacie mecheleńskim lub antwerpskim ołtarzyka, który umieszczono w epitafium rodziny jednego z nich -
Michała. Ufundowanie tego epitafium (1561-156466) przypada na okres szczytowej potęgi finansowej i po-
litycznej rodu, która trwała jedynie do 1572 roku, kiedy udzielona Zygmuntowi Augustowi i nigdy przezeń
nie spłacona olbrzymia pożyczka doprowadziła ich do bankructwa67.
Na Śląsku alabastrowe reliefy niderlandzkie pojawiły się zapewne za sprawą pierwszych przybywają-
cych tu artystów niderlandzkich, którzy następnie wykorzystywali je jako „prefabrykaty" w swoich dziełach
realizowanych na miejscu. Część badaczy sztuki śląskiej wyraża pogląd, że importy ołtarzyków wyprzedzi-
ły przybycie na Śląsk artystów niderlandzkich i pojawiły się tu już około 1540 roku68. Przypisanie jednak
epitafiów Buettnera czy Baudissa (kat. nr 18, 19, il. 1-4) manufakturze mecheleńskiej i możliwość wska-
zania analogicznych egzemplarzy nie pozwala datować ich wcześniej niż na lata sześćdziesiąte XVI wieku.
Tym samym należy pójść za sugestią Kurta Bimlera czy Mieczysława Zlata, że tego typu importy znalazły
się we Wrocławiu za sprawą pierwszych przybywających tu artystów niderlandzkich69. Jest wielce prawdo-
podobne, że ołtarzyk ze sceną Ukrzyżowania przywiózł do Wrocławia około 1553-1554 roku sam Hans
Fleiser z Nijmegen, by później wykorzystać go w epitafium Balthasara Buettnera. Byłoby to zgodne z prak-
tycznym traktowaniem zleceń, które cechowało typowego artystę tego czasu. Wypracowany w Niderlandach
model dzieła, któremu najwyższą jakość zapewniała współpraca wąsko wyspecjalizowanych artystów, reali-
zowali twórcy - emigranci niejednokrotnie70. Wśród prac przypisywanych Hansowi Fleiserowi, w których
zastosował on gotowe elementy importowane, wskazać można chociażby epitafium Mullerów z kościoła
Marii Magdaleny71. Również w przypadku innych wrocławskich pomników powstałych w czasie „panowa-
nia manieryzmu i Niderlandów" rozważano możliwość uznania za importy niektórych małych reliefów,
odbiegających stylistycznie od struktury obramienia. Dotyczy to na przykład epitafium Bonawentury Hana
(katedra, ок. 1586)72, epitafium Kaspra Heselera (zm. 1577, kościół św. Elżbiety)73, czy też nie istniejącego
epitafium Hansa Wolffa St. (zm. 1564) i jego żony Kathariny z d. Pfintzig (zm. 1588, kościół św. Elżbiety)74.
Jak wynika z tych przykładów, w drodze niderlandzkich wyrobów masowej produkcji artystycznej do po-
tencjalnego klienta, którym mógł się stać patrycjusz z hanzeatyckiego miasta, pośredniczyli sami artyści.
Świadomi mocnych stron swego kunsztu (taką np. w wypadku Hansa Fleisera była architektoniczna rama
epitafium), zdawali się na biegłych w innych dziedzinach towarzyszy cechowych z ich starego kraju.
O innych drogach dotarcia alabastrowych wyrobów na Śląsk donoszą archiwalia. Alabastrowymi tabli-
cami spłacił swój dług u wrocławskiego patrycjusza Mikołaja Uthmana kupiec krakowski Józef Kiezler.
W protokole z sesji sądowej z 1563 roku wymienione są: „ołtarz alabastrowy przedstawiający św. Trójcę,
«obrazy» z alabastru wyobrażające św. Jerzego, Lota z córkami, Kaina z Ablem, Amora i Adama z Ewą [...]
oszacowane na 170 florenów"75. Zarówno pojawiające się tutaj typowe tematy, jak i wartość tego zbioru,
porównywalna z cenami w katalogu wspomnianej loterii zorganizowanej w 1559 roku przez mecheleńskie-
go malarza Doriziego, pozwalają przypuszczać, że mogły to być reliefy niderlandzkie76. Dodatkowo utwier-
dza nas w tym fakt, że do 1945 roku we Wrocławiu znajdowały się dzieła sztuki, odpowiadające temu
opisowi: relief Lot z córkami (do 1945 r. w zbiorach biblioteki przy kościele Św. Marii Magdaleny)77 i grupa
alabastrowa Adam i Ewa (Kunstgewerbe Muséum, nr rej. z 1875 r. - 6912).
65 Wustrack 1982, s. 102.
66 Cieślak 1993, s. 20.
67 A D В , Bd. 19, s. 321.
6X Np. Lutsch 1886, s. 245; Rccke Volmerstein 1912, s. 71 ; H a r a s i m o w i с z 1992, s. 81.
64 В i ml er 1934, s. 84; Zlat 1967, s. 233.
7(1 Gçbarowicz 1969.
71 Nickel 1924; M. Zlat, Pod panowaniem manieryzmu i Niderlandów, [w:] Sztuka Wrocławia, red. T. Broniewski,
M.Zlat, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 230-248.
72 В i ml er 1934, s. 126-128.
73 Skuratowicz 1974, s. 305.
74 O s z с z a n o w s к i 1999, s. 98.
75 Rew ski 1967, s. 220.
76 Według Mieczysława Zlata były to reliefy lwowskie, pochodzące z warsztatu Henryka Horsta - Zlat 1967, s. 233.
77 Prace te wymienia Guendcl 1941, s. 19 jako „dwa holenderskie reliefy ze scenami biblijnymi" i umieszcza fotografię
jednego z nich - Lota z córkami. Guendel podaje, iż należały one do zbiorów kunstkamery patrycjusza wrocławskiego Laurentiusa
Scholtza. Relief ten miał, jak podaje Mieczysław Zlat (Zlat 1967, przyp. 24) trafić po 1945 r. do Muzeum Narodowego w War-
szawie, jednak tamtejsze rejestry nie odnotowują go.