DOI Artikel:
Talbierska, Jolanta: Twórczość Stefana della Belli (1610-1664)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0096
TWÓRCZOŚĆ STEFANA DELLA BELLI (1610 1664)
95
teatralnych i scenografii - Giulio Parigi i, wspomniany już, jego syn Alfonso. Według projektów Giulia
Parigiego, w kościele San Lorenzo we Florencji, powstała dekoracja funeralna na cześć cesarza Ferdynanda II
Habsburga, którą Stefano delia Bella uwiecznił w akwafortach (V. 926). Scenograficzne projekty Alfonsa
Parigiego znalazły się natomiast w cyklu rycin ilustrującym spektakl Le Nozze degli dei (V. 918-925),
wystawiony z okazji zaślubin wielkiego księcia Ferdynanda II z księżniczką Urbino, Vittorią delia Rovere101.
W 1630 r. Della Bella skopiował jedną z wersji Traktatu o malarstwie Leonarda da Vinci, dołączając
na marginesach 50 własnych szkiców z zakresu perspektywy, techniki rysunku i operowania światłem102.
Françoise Viatte uznała to za wynik niezależności charakteru i rozległych zainteresowań103, ale pomysł
kopiowania Leonarda nie był raczej inicjatywą dwudziestoletniego młodzieńca, lecz zleceniem. Kto zatem
mógł zamówić kopię? Najbardziej prawdopodobny i uzasadniony wydaje się Mattias lub Lorenzo
de'Medici, którzy być może w ten sposób chcieli sprawdzić umiejętności młodego artysty szukającego
u nich protekcji. W 1635 r. w Rzymie erudyta, kolekcjoner i mecenas Cassiano dal Pozzo zatrudnił do
identycznego przedsięwzięcia Nicolasa Poussina104. Lata 30. XVII w. zaowocowały renesansem twórczości
Leonarda da Vinci. Prócz kopii Traktatu o malarstwie autorstwa Della Belli i Poussina, kolejną wersję
przygotował około 1632 r. we Florencji Francesco Furini (1603-1646)105. Znajomość traktatu Leonarda da
o sobie znać w rysunkach Della Belli z okresu paryskiego, prowadzonych precyzyjną, pewną kreską, w któ-
rych przejawiać się będzie upodobanie do scen walk, polowań, pojedynkujących się kawalerów, a także
groteskowych czy monstrualnych wizerunków, których źródłem jest również twórczość Leonarda, a nie
tylko Callota, jak się powszechnie przyjmuje. Phyllis D. Massar wyjaśniła pochodzenia egzemplarza le-
onardowskiego Traktatu, na którym Stefano delia Bella oparł swoje rysunki. Był to manuskrypt należący
do tej samej grupy co Codex Pinellianus (Biblioteca Ambrosiana), znajdujący się niegdyś we Florencji,
a obecnie zagubiony. Codex Pinellianus, na którym według pierwotnych ustaleń Della Bella oparł swoją
kopię, był w posiadaniu bibliofila i kolekcjonera Vincenzo Pinellego, który zmarł w Padwie w 1601 r. Jedną
trzecią jego biblioteki (wraz ze wspomnianym manuskryptem) nabył w 1609 r. kardynał Federigo Borro-
meo i jeszcze w tym samym roku wywiózł zbiory do Mediolanu, gdzie zostały skatalogowane przez jego
bibliotekarza, Antonia Olgiattiego106. Co więcej, Massar wyjaśnia, a jej hipoteza wydaje się słuszna, iż
kopia wykonana przez Della Bellę znalazła się w posiadaniu Biblioteca Riccardiana (nr inw. 2275) dopiero
pod koniec XVIII w., odkupiona z kolekcji Thomasa Patcha. Nieprawdą jest zatem wiadomość Francesca
Fontaniego, iż praca powstała dla Gabriella Riccardiego107. W 1792 r. Fontani wydał drukiem wraz z ob-
szernym wstępem rysunkową wersję Della Belli Traktatu o malarstwie Leonarda da Vinci, gdzie wszystkie
szkice zostały zreprodukowane w grafice108.
Próby wejścia Della Belli w strefę wpływów książąt de'Medici, dających niewątpliwą szansę począt-
kującym, zdolnym artystom, dokumentują wczesne rysunkowe i rytowane prace z dworskich uroczystości.
Wspomniana już akwaforta Giostra fatta in Firenze (V. 65), datowana przez Massar na około 1626 г., po-
wstała w związku z wizytami rodziny cesarskiej we Florencji, którą w 1624 r. odwiedził arcyksiążę Karol
Habsburg, a w 1626 r. arcyksiążę Leopold Habsburg. Młodzieńcza akwaforta z 1627 r. Bankiet Piacevoli
zadedykowana została Gian Carlo de'Medici (il. 9). Była to postać niezwykła, odmienna od nieco dewocyj-
nego, oficjalnego dworu florenckiego. Wielbiciel gier literackich, twórca naukowych akademii, założonej
w 1631 r. Accademia degli Apatisti czy Accademia del Cimento, którą kierował kardynał Leopoldo de'Medici,
mIbidem, kat. I. 23-30, il. s. 290-293; С. Mol i nar i, Le Nozze degli Dei. Un saggio sul grande spettacolo italiano nel
Seicento, Roma 1968.
102 Vesme, Massar 1971, s. 4-5, il. 2. Obecnie Florencja, Biblioteca Riccardiana, sygn. 2275.
103 Viatte 1974, s. 9.
104 J. Białostocki, Poussin et le „ Traité de la peinture " de Léonard - notes sur l'état de la question, [w:] Nicolas Poussin,
red. A. Chas tel, Paris 1960, s. 133-139.
105 G. С an telli, Disegni di Francesco Furini, Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi. Katalog wystawy, Firenze 1972,
nr 19.
106 Vesme, Massar 1971, s. 4.
107 Ibidem, s. 5.
108 F. Fontani, Trattato delia Pittura di Lionardo da Vinci, ridotto alla sua vera lezione sopra una copia a penna di mano
di Stefano delia Bella, con le figure disegnate dal medesimo corredato delie Memorie per la vita dell'autore e del copiatore, Firenze
П92, presso Giovacchino Pagani libraio e Iacopo Grazioli Stampatore. W dziele znajduje się 39 miedziorytów według rysunków
Della Belli. Egzemplarz m.in. w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Gabinet Starych Druków, sygn. 28. 20. 4.
П01/2. Zob. też: K. Trauman Steinitz, Leonardo da Vinci's Trattato delia Pittura, Copenhagen 1958, s. 53-54, 174-175.
95
teatralnych i scenografii - Giulio Parigi i, wspomniany już, jego syn Alfonso. Według projektów Giulia
Parigiego, w kościele San Lorenzo we Florencji, powstała dekoracja funeralna na cześć cesarza Ferdynanda II
Habsburga, którą Stefano delia Bella uwiecznił w akwafortach (V. 926). Scenograficzne projekty Alfonsa
Parigiego znalazły się natomiast w cyklu rycin ilustrującym spektakl Le Nozze degli dei (V. 918-925),
wystawiony z okazji zaślubin wielkiego księcia Ferdynanda II z księżniczką Urbino, Vittorią delia Rovere101.
W 1630 r. Della Bella skopiował jedną z wersji Traktatu o malarstwie Leonarda da Vinci, dołączając
na marginesach 50 własnych szkiców z zakresu perspektywy, techniki rysunku i operowania światłem102.
Françoise Viatte uznała to za wynik niezależności charakteru i rozległych zainteresowań103, ale pomysł
kopiowania Leonarda nie był raczej inicjatywą dwudziestoletniego młodzieńca, lecz zleceniem. Kto zatem
mógł zamówić kopię? Najbardziej prawdopodobny i uzasadniony wydaje się Mattias lub Lorenzo
de'Medici, którzy być może w ten sposób chcieli sprawdzić umiejętności młodego artysty szukającego
u nich protekcji. W 1635 r. w Rzymie erudyta, kolekcjoner i mecenas Cassiano dal Pozzo zatrudnił do
identycznego przedsięwzięcia Nicolasa Poussina104. Lata 30. XVII w. zaowocowały renesansem twórczości
Leonarda da Vinci. Prócz kopii Traktatu o malarstwie autorstwa Della Belli i Poussina, kolejną wersję
przygotował około 1632 r. we Florencji Francesco Furini (1603-1646)105. Znajomość traktatu Leonarda da
o sobie znać w rysunkach Della Belli z okresu paryskiego, prowadzonych precyzyjną, pewną kreską, w któ-
rych przejawiać się będzie upodobanie do scen walk, polowań, pojedynkujących się kawalerów, a także
groteskowych czy monstrualnych wizerunków, których źródłem jest również twórczość Leonarda, a nie
tylko Callota, jak się powszechnie przyjmuje. Phyllis D. Massar wyjaśniła pochodzenia egzemplarza le-
onardowskiego Traktatu, na którym Stefano delia Bella oparł swoje rysunki. Był to manuskrypt należący
do tej samej grupy co Codex Pinellianus (Biblioteca Ambrosiana), znajdujący się niegdyś we Florencji,
a obecnie zagubiony. Codex Pinellianus, na którym według pierwotnych ustaleń Della Bella oparł swoją
kopię, był w posiadaniu bibliofila i kolekcjonera Vincenzo Pinellego, który zmarł w Padwie w 1601 r. Jedną
trzecią jego biblioteki (wraz ze wspomnianym manuskryptem) nabył w 1609 r. kardynał Federigo Borro-
meo i jeszcze w tym samym roku wywiózł zbiory do Mediolanu, gdzie zostały skatalogowane przez jego
bibliotekarza, Antonia Olgiattiego106. Co więcej, Massar wyjaśnia, a jej hipoteza wydaje się słuszna, iż
kopia wykonana przez Della Bellę znalazła się w posiadaniu Biblioteca Riccardiana (nr inw. 2275) dopiero
pod koniec XVIII w., odkupiona z kolekcji Thomasa Patcha. Nieprawdą jest zatem wiadomość Francesca
Fontaniego, iż praca powstała dla Gabriella Riccardiego107. W 1792 r. Fontani wydał drukiem wraz z ob-
szernym wstępem rysunkową wersję Della Belli Traktatu o malarstwie Leonarda da Vinci, gdzie wszystkie
szkice zostały zreprodukowane w grafice108.
Próby wejścia Della Belli w strefę wpływów książąt de'Medici, dających niewątpliwą szansę począt-
kującym, zdolnym artystom, dokumentują wczesne rysunkowe i rytowane prace z dworskich uroczystości.
Wspomniana już akwaforta Giostra fatta in Firenze (V. 65), datowana przez Massar na około 1626 г., po-
wstała w związku z wizytami rodziny cesarskiej we Florencji, którą w 1624 r. odwiedził arcyksiążę Karol
Habsburg, a w 1626 r. arcyksiążę Leopold Habsburg. Młodzieńcza akwaforta z 1627 r. Bankiet Piacevoli
zadedykowana została Gian Carlo de'Medici (il. 9). Była to postać niezwykła, odmienna od nieco dewocyj-
nego, oficjalnego dworu florenckiego. Wielbiciel gier literackich, twórca naukowych akademii, założonej
w 1631 r. Accademia degli Apatisti czy Accademia del Cimento, którą kierował kardynał Leopoldo de'Medici,
mIbidem, kat. I. 23-30, il. s. 290-293; С. Mol i nar i, Le Nozze degli Dei. Un saggio sul grande spettacolo italiano nel
Seicento, Roma 1968.
102 Vesme, Massar 1971, s. 4-5, il. 2. Obecnie Florencja, Biblioteca Riccardiana, sygn. 2275.
103 Viatte 1974, s. 9.
104 J. Białostocki, Poussin et le „ Traité de la peinture " de Léonard - notes sur l'état de la question, [w:] Nicolas Poussin,
red. A. Chas tel, Paris 1960, s. 133-139.
105 G. С an telli, Disegni di Francesco Furini, Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi. Katalog wystawy, Firenze 1972,
nr 19.
106 Vesme, Massar 1971, s. 4.
107 Ibidem, s. 5.
108 F. Fontani, Trattato delia Pittura di Lionardo da Vinci, ridotto alla sua vera lezione sopra una copia a penna di mano
di Stefano delia Bella, con le figure disegnate dal medesimo corredato delie Memorie per la vita dell'autore e del copiatore, Firenze
П92, presso Giovacchino Pagani libraio e Iacopo Grazioli Stampatore. W dziele znajduje się 39 miedziorytów według rysunków
Della Belli. Egzemplarz m.in. w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Gabinet Starych Druków, sygn. 28. 20. 4.
П01/2. Zob. też: K. Trauman Steinitz, Leonardo da Vinci's Trattato delia Pittura, Copenhagen 1958, s. 53-54, 174-175.