DOI Artikel:
Talbierska, Jolanta: Twórczość Stefana della Belli (1610-1664)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0098
TWÓRCZOŚĆ STEFANA DELLA BELLI (1610-1664)
97
konał portret młodzieńca niezwiązanego w jakiś sposób z dworem. Tak więc jest to kolejny dowód, iż Della
Bella znalazł się pod opieką księcia prawdopodobnie już jesienią 1629 r. Opublikowane przez Massar do-
kumenty podają sumy wypłacane młodemu artyście111. Lorenzo de'Medici, syn wielkiego księcia Ferdynan-
da I, a stryj panującego Ferdynanda П, sprawujący regencję nad małoletnim władcą, pozostawał nieco na
uboczu wielkiego dworu, spędzając większość czasu w willi Petraia koło Florencji. Jednak to właśnie on
odegrał ważną rolę w tworzeniu życia literackiego i teatralnego Florencji w latach 1630-1648, powołując
elitarne grupy teatralne Infocati i Immobili. Jemu to Callot w latach 1618-1619 dedykował akwafortową
serię Kaprysów (Capńcci). Znamienne było zainteresowanie Lorenza de'Medici młodymi artystami, którzy
potrafili rysować i powielać w grafice florenckie uroczystości, scenografie oper i baletów urządzanych z okazji
paradnych wjazdów, książęcych małżeństw i pogrzebów oraz popularnych świąt ulicznych. Tego rodzaju
zlecenia, mieszczące się w ramach oficjalnego mecenatu dworskiego, wykonywał również Della Bella,
zarówno w pierwszym okresie florenckim, podczas pobytu w Paryżu, jak i po powrocie do Włoch. Z zacho-
wanych listów wynika, iż w 1628 r. rysował paradę koni, a w 1630 r. inną uliczną uroczystość, którą doku-
mentuje, przywołany przez Françoise Viatte, interesujący rysunek w formie długiego fryzu, z kolekcji Lot-
teringhi delia Stufa, sygnowany i datowany na rok 1630112.
Lektura trzech zachowanych inwentarzy willi Petraia (1649, 1670, 1700) dowodzi, iż Lorenzo de'Me-
dici zdecydowanie preferował artystów współczesnych, w większości toskańskich. Znaleźli się wśród nich
Giovanni da San Giovanni (Giovanni Mannozzi, 1592-1636), Francesco Curradi (1570-1661), jego uczeń
Cesare (1596-1658) i Vincenzo (1607-1675) Dandini, Ottavio Vannini (1585-1644), Giovanni Bilivert (1576-
-1644), jego uczeń, kopista i malarz Orazio Fidani (ok. 1610 - po 1656), Jacopo Empoli (Jacopo Chimenti,
1551-1640), Domenico Passignano (Domenico Cresti, ok. 1560-1636) oraz Artemisia Gentileschi (1593-
-1652/53), której obraz Kąpiel Diany książę posiadał. Wśród nich byli nie tylko uznani twórcy, jak France-
sco Furini (1604-1649) czy II Volterrano (Baldassarre Francescini, 1611-1689), lecz również artyści mniej
znani, jak autor wielu portretów Valoro Casini, Giovanni Pini, Giovanni Battista Bracelli (czynny ok. 1624-
-1649) i Vincenzo Manozzi (1600-1658). Również sławni artyści bolońscy i pochodzenia flamandzkiego
(np. Justus Sustermans) cieszyli się względami Lorenza de'Medici. W 1647 r. Guercino namalował specjal-
nie dla niego Śpiącego Endymiona (obecnie we Florencji, Galleria degli Uffizi)113. Willa Petraia, w której
książę mieszkał nieprzerwanie w latach 1609-1640, została odnowiona według projektów Giulia Parigiego,
a w okresie 1627-1639 powstało wiele obrazów i malowideł stanowiących jej wyposażenie. Na zlecenie
Lorenza de'Medici Stefano delia Bella pracował w latach 1631-1634 wraz z Vincenzem Manozzim, Cesare
Dandinim i innymi artystami nad zespołem malowideł do willi. Zgodnie ze wspomnianymi inwentarzami,
udało się ustalić i zidentyfikować obrazy, które wykonał. Były to: Pożar Troi (obecnie w rzymskim Palazzo
Montecitorio, jako depozyt Galleria Statali di Firenze) oraz dwa niezachowane: Wóz Neptuna i Nawrócenie
św. Pawła. W 1634 r. Stefano delia Bella był wzmiankowany w dokumentach książęcych, jako pracujący
przy Wozie Neptuna114. W trzecim inwentarzu z roku 1700 brakowało już wielu obrazów wymienionych
wcześniej, m.in. Kąpieli Diany Artemisii Gentileschi i Nawrócenia św. Pawła Della Belli115. Według Eveliny
Borei obrazy powstały (lub zostały ukończone) dopiero po powrocie Della Belli z rzymskiego stypendium,
a więc w latach 1637-1638116. Jednym z przekonujących dowodów są liczne fragmenty architektury Rzymu,
willi Petraia, jak i analizą fizjonomii z innego portretu Della Belli, pędzla Francesca Cambiego, opowiedziała się monografistka
Dolciego - F. Baldassari, Carlo Dolci, Artema, Torino 1995, nr 4, s. 34-36, fig. 4, tav. III.
111 Vesme, Massar 1971, s. 6, s. 211, dok. 1.
112 A. S o 1 e r t i, Musica, Balio e Drammatica alla Corte Medicea dal 1600 al 1637, Firenze 1905, reprint New York, London
1968, s. 218. Solerti cytuje list księcia Mattiasa z 1628 r. do brata Ferdynanda II, w którym prosi o przysłanie rysunków Stefanina
prezentujących balet koni; przytoczony także przez P.D. Massar (Vesme, Massar 1971, s. 5) oraz Viatte 1974, s. 9.
11 Borea, Dipinti alla Petraia..., s. 24 oraz przyp. 5, s. 36.
114 Ibidem, s. 24.
115 Ibidem, s. 26.
116 Ibidem, s. 28, przyp. 41: Florencja, Archivio di Stato Firenze, Guardaroba 628, poz. 5, 6v, 20 wymienia: „un quadro in
tela dipintovi più Tritoni e dei marini, con cavalli, si crede di mano di Stefanino delia Bella eon ornamento tutto dorato alto bracci
due e un mezzo largo tre [...] un quadro in tela dipintovi una battaglia di Stefanino delia Bella con ornamento intagliato e dorato
alto tre quarti di braccio largo sette ottavi [...] un quadrettino in rame entrovi una battaglia di mano di Stefanino con ornamento
d'ebano a onde alto tre quinti di braccio largo due terzi. [...] Un quadro dipintovi la Conversione di San Paolo con piu figure
e cavalli, con ornamento tinto di rosso all'indiana rabescato e filettato d'oro alto bracci due largo tre di mano di Stefanino".
E. Borea, A.M. Petrioli Tofani, K. Langedijk, La Quadreria di Don Lorenzo de'Medici. Katalog wystawy, Poggio
aCaiano, Firenze 1977, nr 11 b; E. В orea, Stefano delia Bella. Un dipinto riemerso dal buio dei secoli, Firenze 1997.
97
konał portret młodzieńca niezwiązanego w jakiś sposób z dworem. Tak więc jest to kolejny dowód, iż Della
Bella znalazł się pod opieką księcia prawdopodobnie już jesienią 1629 r. Opublikowane przez Massar do-
kumenty podają sumy wypłacane młodemu artyście111. Lorenzo de'Medici, syn wielkiego księcia Ferdynan-
da I, a stryj panującego Ferdynanda П, sprawujący regencję nad małoletnim władcą, pozostawał nieco na
uboczu wielkiego dworu, spędzając większość czasu w willi Petraia koło Florencji. Jednak to właśnie on
odegrał ważną rolę w tworzeniu życia literackiego i teatralnego Florencji w latach 1630-1648, powołując
elitarne grupy teatralne Infocati i Immobili. Jemu to Callot w latach 1618-1619 dedykował akwafortową
serię Kaprysów (Capńcci). Znamienne było zainteresowanie Lorenza de'Medici młodymi artystami, którzy
potrafili rysować i powielać w grafice florenckie uroczystości, scenografie oper i baletów urządzanych z okazji
paradnych wjazdów, książęcych małżeństw i pogrzebów oraz popularnych świąt ulicznych. Tego rodzaju
zlecenia, mieszczące się w ramach oficjalnego mecenatu dworskiego, wykonywał również Della Bella,
zarówno w pierwszym okresie florenckim, podczas pobytu w Paryżu, jak i po powrocie do Włoch. Z zacho-
wanych listów wynika, iż w 1628 r. rysował paradę koni, a w 1630 r. inną uliczną uroczystość, którą doku-
mentuje, przywołany przez Françoise Viatte, interesujący rysunek w formie długiego fryzu, z kolekcji Lot-
teringhi delia Stufa, sygnowany i datowany na rok 1630112.
Lektura trzech zachowanych inwentarzy willi Petraia (1649, 1670, 1700) dowodzi, iż Lorenzo de'Me-
dici zdecydowanie preferował artystów współczesnych, w większości toskańskich. Znaleźli się wśród nich
Giovanni da San Giovanni (Giovanni Mannozzi, 1592-1636), Francesco Curradi (1570-1661), jego uczeń
Cesare (1596-1658) i Vincenzo (1607-1675) Dandini, Ottavio Vannini (1585-1644), Giovanni Bilivert (1576-
-1644), jego uczeń, kopista i malarz Orazio Fidani (ok. 1610 - po 1656), Jacopo Empoli (Jacopo Chimenti,
1551-1640), Domenico Passignano (Domenico Cresti, ok. 1560-1636) oraz Artemisia Gentileschi (1593-
-1652/53), której obraz Kąpiel Diany książę posiadał. Wśród nich byli nie tylko uznani twórcy, jak France-
sco Furini (1604-1649) czy II Volterrano (Baldassarre Francescini, 1611-1689), lecz również artyści mniej
znani, jak autor wielu portretów Valoro Casini, Giovanni Pini, Giovanni Battista Bracelli (czynny ok. 1624-
-1649) i Vincenzo Manozzi (1600-1658). Również sławni artyści bolońscy i pochodzenia flamandzkiego
(np. Justus Sustermans) cieszyli się względami Lorenza de'Medici. W 1647 r. Guercino namalował specjal-
nie dla niego Śpiącego Endymiona (obecnie we Florencji, Galleria degli Uffizi)113. Willa Petraia, w której
książę mieszkał nieprzerwanie w latach 1609-1640, została odnowiona według projektów Giulia Parigiego,
a w okresie 1627-1639 powstało wiele obrazów i malowideł stanowiących jej wyposażenie. Na zlecenie
Lorenza de'Medici Stefano delia Bella pracował w latach 1631-1634 wraz z Vincenzem Manozzim, Cesare
Dandinim i innymi artystami nad zespołem malowideł do willi. Zgodnie ze wspomnianymi inwentarzami,
udało się ustalić i zidentyfikować obrazy, które wykonał. Były to: Pożar Troi (obecnie w rzymskim Palazzo
Montecitorio, jako depozyt Galleria Statali di Firenze) oraz dwa niezachowane: Wóz Neptuna i Nawrócenie
św. Pawła. W 1634 r. Stefano delia Bella był wzmiankowany w dokumentach książęcych, jako pracujący
przy Wozie Neptuna114. W trzecim inwentarzu z roku 1700 brakowało już wielu obrazów wymienionych
wcześniej, m.in. Kąpieli Diany Artemisii Gentileschi i Nawrócenia św. Pawła Della Belli115. Według Eveliny
Borei obrazy powstały (lub zostały ukończone) dopiero po powrocie Della Belli z rzymskiego stypendium,
a więc w latach 1637-1638116. Jednym z przekonujących dowodów są liczne fragmenty architektury Rzymu,
willi Petraia, jak i analizą fizjonomii z innego portretu Della Belli, pędzla Francesca Cambiego, opowiedziała się monografistka
Dolciego - F. Baldassari, Carlo Dolci, Artema, Torino 1995, nr 4, s. 34-36, fig. 4, tav. III.
111 Vesme, Massar 1971, s. 6, s. 211, dok. 1.
112 A. S o 1 e r t i, Musica, Balio e Drammatica alla Corte Medicea dal 1600 al 1637, Firenze 1905, reprint New York, London
1968, s. 218. Solerti cytuje list księcia Mattiasa z 1628 r. do brata Ferdynanda II, w którym prosi o przysłanie rysunków Stefanina
prezentujących balet koni; przytoczony także przez P.D. Massar (Vesme, Massar 1971, s. 5) oraz Viatte 1974, s. 9.
11 Borea, Dipinti alla Petraia..., s. 24 oraz przyp. 5, s. 36.
114 Ibidem, s. 24.
115 Ibidem, s. 26.
116 Ibidem, s. 28, przyp. 41: Florencja, Archivio di Stato Firenze, Guardaroba 628, poz. 5, 6v, 20 wymienia: „un quadro in
tela dipintovi più Tritoni e dei marini, con cavalli, si crede di mano di Stefanino delia Bella eon ornamento tutto dorato alto bracci
due e un mezzo largo tre [...] un quadro in tela dipintovi una battaglia di Stefanino delia Bella con ornamento intagliato e dorato
alto tre quarti di braccio largo sette ottavi [...] un quadrettino in rame entrovi una battaglia di mano di Stefanino con ornamento
d'ebano a onde alto tre quinti di braccio largo due terzi. [...] Un quadro dipintovi la Conversione di San Paolo con piu figure
e cavalli, con ornamento tinto di rosso all'indiana rabescato e filettato d'oro alto bracci due largo tre di mano di Stefanino".
E. Borea, A.M. Petrioli Tofani, K. Langedijk, La Quadreria di Don Lorenzo de'Medici. Katalog wystawy, Poggio
aCaiano, Firenze 1977, nr 11 b; E. В orea, Stefano delia Bella. Un dipinto riemerso dal buio dei secoli, Firenze 1997.