DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0171
170
JERZY KOWALCZYK
i opublikowałem artykuły poświęcone diecezjom: łuckiej (1994), kamienieckiej (1996), kijowskiej i deka-
natowi bracławskiemu (1998)1.
Wreszcie przyszła kolej na archidiecezję lwowską. Oprócz wspomnianego objazdu terenowego w 1998 г.,
przeprowadziłem gruntowne badania archiwalne w aktach Archiwum Archidiecezji Lwowskiej. Skorzysta-
łem z mikrofilmów zgromadzonych w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muzeów na Katolickim Uniwersyte-
cie Lubelskim, dzięki uprzejmemu zezwoleniu dyrektora Archiwum, ks. dr. Jana Wólczańskiego i dyrektora
Ośrodka, ks. prof. Marka T. Zahajkiewicza.
Do rezultatów naukowych opracowań świątyń poszczególnych diecezji przyczyniła się niemało współ-
praca i pomoc kolegów ukraińskich z Kijowa i Lwowa. Ważne przekazy ikonograficzne i kartograficzne, nie
tylko ze zbiorów w Kijowie, ale także z archiwów w Moskwie i Sankt Petersburgu, uzyskałem dzięki przy-
jacielskiej pomocy arch. Serhija Jurczenki, arch. Olgi Płamienickiej i arch. Heleny Olejnik. Mój artykuł
0 architekturze sakralnej diecezji kamienieckiej został przetłumaczony na język ukraiński przez Olgę Pła-
mienicką i wydrukowany w roczniku „Architekturna Spadścina Ukraini" (1997). W trakcie badań w Archi-
wum Historycznym we Lwowie nieocenioną pomoc uzyskałem od dyrektora, prof. Oresta Maciuka i mgr.
Wolodymyra Wujcyka; niestety obaj zmarli w ostatnich dwu latach. W dotarciu do niektórych zabytków we
Lwowie i w terenie pomógł mi znacząco pan Borys Woznicki, dyrektor Kartinnej Galereji we Lwowie.
Jestem wdzięczny dr. Andrzejowi Betlejowi i dr. Piotrowi Krasnemu z Instytutu Historii Sztuki UJ za
uprzejme informowanie o nowych odkryciach i bezinteresowne przekazywanie mi wszelkich materiałów.
Profesorowi Janowi K. Ostrowskiemu i dr. Jerzemu T. Petrusowi bardzo dziękuję za użyczenie fotografii do
niniejszej publikacji.
Pragnę też wspomnieć o wydatnej pomocy mgr. Wojciecha Boberskiego, mojego współpracownika
z IS PAN, który znakomicie opracował i wykreślił techniką komputerową mapy z zaznaczeniem kościołów
1 klasztorów archidiecezji lwowskiej oraz usytuowania świątyń na planie Lwowa, a także za komputerowe
udoskonalenie rysunków pomiarowych.
STAN BADAŃ
Badania nad barokowymi świątyniami archidiecezji lwowskiej rozpoczął w 1909 r. uczony krakowski
Franciszek Klein pracą o kościele dominikanów w Tarnopolu. Następnie przyszły publikacje uczonych
lwowskich. Najpierw ks. Władysława Żyły o kościołach dominikanów w Tarnopolu (1917) i we Lwowie
(1923). W okresie dwudziestolecia międzywojennego nastąpiła intensyfikacja badań. Poprzedziła je doku-
mentacja fotograficzna architektury i rzeźby rokokowej, wykonana na wysokim poziomie przez Adama
Bochnaka w 1925 r. Wydarzeniem naukowym stała się jego rozprawa źródłowa: Ze studiów nad rzeźbą
lwowską w epoce rokoka (1931). Przełomowe znaczenie miała książka Tadeusza Mańkowskiego Lwowskie
kościoły barokowe (1932), a także synteza Dawny Lwów, jego sztuka i kultura artystyczna, wydana dopiero
po wojnie w Londynie (1974). Równolegle z Mańkowskim badania nad architekturą późnobarokową, zwłasz-
cza najwybitniejszymi jej twórcami: Bernardem Meretynem i Janem de Witte, prowadził Zbigniew Hor-
nung, publikując swoje dociekania od 1930 r. Obszerna przedwojenna monografia Jana de Witte jego pióra
ukazała się w 1995 r. - w dwanaście lat po śmierci autora. Sytuacja polityczna w okresie powojennym
spowodowała prawie czterdziestoletnią przerwę w badaniach nad architekturą Ziemi Lwowskiej. Dopiero od
1990 r. prof. Jan Ostrowski, ze swoimi asystentami i studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego, podjął się
systematycznej inwentaryzacji sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Pod re-
dakcją i przy współautorstwie Ostrowskiego ukazało się dziesięć tomów serii Kościoły i klasztory rzymsko-
katolickie dawnego województwa ruskiego, w których znalazły się, zwłaszcza w tomach I i IV, monograficz-
ne opracowania wielu kościołów późnobarokowych2. Z seminarium prof. Jana Ostrowskiego wyszła rozprawa
doktorska Piotra Krasnego o czołowym architekcie lwowskim, Bernardzie Meretynie i jego świątyniach
(1994) i Andrzeja Betleja o architekcie jezuickim ks. Pawle Giżyckim (1999). Jan Ostrowski był też inicja-
torem kilku konferencji naukowych pod wspólną nazwą Sztuka Kresów Wschodnich, organizowanych od
1 Tytuły artykułów podaję w załączonej bibliografii.
2 Recenzję Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. I, Kraków 1993, opublikowałem
w „Biuletynie Historii Sztuki", LVII, 1995, nr 3-4, s. 379-386.
JERZY KOWALCZYK
i opublikowałem artykuły poświęcone diecezjom: łuckiej (1994), kamienieckiej (1996), kijowskiej i deka-
natowi bracławskiemu (1998)1.
Wreszcie przyszła kolej na archidiecezję lwowską. Oprócz wspomnianego objazdu terenowego w 1998 г.,
przeprowadziłem gruntowne badania archiwalne w aktach Archiwum Archidiecezji Lwowskiej. Skorzysta-
łem z mikrofilmów zgromadzonych w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muzeów na Katolickim Uniwersyte-
cie Lubelskim, dzięki uprzejmemu zezwoleniu dyrektora Archiwum, ks. dr. Jana Wólczańskiego i dyrektora
Ośrodka, ks. prof. Marka T. Zahajkiewicza.
Do rezultatów naukowych opracowań świątyń poszczególnych diecezji przyczyniła się niemało współ-
praca i pomoc kolegów ukraińskich z Kijowa i Lwowa. Ważne przekazy ikonograficzne i kartograficzne, nie
tylko ze zbiorów w Kijowie, ale także z archiwów w Moskwie i Sankt Petersburgu, uzyskałem dzięki przy-
jacielskiej pomocy arch. Serhija Jurczenki, arch. Olgi Płamienickiej i arch. Heleny Olejnik. Mój artykuł
0 architekturze sakralnej diecezji kamienieckiej został przetłumaczony na język ukraiński przez Olgę Pła-
mienicką i wydrukowany w roczniku „Architekturna Spadścina Ukraini" (1997). W trakcie badań w Archi-
wum Historycznym we Lwowie nieocenioną pomoc uzyskałem od dyrektora, prof. Oresta Maciuka i mgr.
Wolodymyra Wujcyka; niestety obaj zmarli w ostatnich dwu latach. W dotarciu do niektórych zabytków we
Lwowie i w terenie pomógł mi znacząco pan Borys Woznicki, dyrektor Kartinnej Galereji we Lwowie.
Jestem wdzięczny dr. Andrzejowi Betlejowi i dr. Piotrowi Krasnemu z Instytutu Historii Sztuki UJ za
uprzejme informowanie o nowych odkryciach i bezinteresowne przekazywanie mi wszelkich materiałów.
Profesorowi Janowi K. Ostrowskiemu i dr. Jerzemu T. Petrusowi bardzo dziękuję za użyczenie fotografii do
niniejszej publikacji.
Pragnę też wspomnieć o wydatnej pomocy mgr. Wojciecha Boberskiego, mojego współpracownika
z IS PAN, który znakomicie opracował i wykreślił techniką komputerową mapy z zaznaczeniem kościołów
1 klasztorów archidiecezji lwowskiej oraz usytuowania świątyń na planie Lwowa, a także za komputerowe
udoskonalenie rysunków pomiarowych.
STAN BADAŃ
Badania nad barokowymi świątyniami archidiecezji lwowskiej rozpoczął w 1909 r. uczony krakowski
Franciszek Klein pracą o kościele dominikanów w Tarnopolu. Następnie przyszły publikacje uczonych
lwowskich. Najpierw ks. Władysława Żyły o kościołach dominikanów w Tarnopolu (1917) i we Lwowie
(1923). W okresie dwudziestolecia międzywojennego nastąpiła intensyfikacja badań. Poprzedziła je doku-
mentacja fotograficzna architektury i rzeźby rokokowej, wykonana na wysokim poziomie przez Adama
Bochnaka w 1925 r. Wydarzeniem naukowym stała się jego rozprawa źródłowa: Ze studiów nad rzeźbą
lwowską w epoce rokoka (1931). Przełomowe znaczenie miała książka Tadeusza Mańkowskiego Lwowskie
kościoły barokowe (1932), a także synteza Dawny Lwów, jego sztuka i kultura artystyczna, wydana dopiero
po wojnie w Londynie (1974). Równolegle z Mańkowskim badania nad architekturą późnobarokową, zwłasz-
cza najwybitniejszymi jej twórcami: Bernardem Meretynem i Janem de Witte, prowadził Zbigniew Hor-
nung, publikując swoje dociekania od 1930 r. Obszerna przedwojenna monografia Jana de Witte jego pióra
ukazała się w 1995 r. - w dwanaście lat po śmierci autora. Sytuacja polityczna w okresie powojennym
spowodowała prawie czterdziestoletnią przerwę w badaniach nad architekturą Ziemi Lwowskiej. Dopiero od
1990 r. prof. Jan Ostrowski, ze swoimi asystentami i studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego, podjął się
systematycznej inwentaryzacji sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Pod re-
dakcją i przy współautorstwie Ostrowskiego ukazało się dziesięć tomów serii Kościoły i klasztory rzymsko-
katolickie dawnego województwa ruskiego, w których znalazły się, zwłaszcza w tomach I i IV, monograficz-
ne opracowania wielu kościołów późnobarokowych2. Z seminarium prof. Jana Ostrowskiego wyszła rozprawa
doktorska Piotra Krasnego o czołowym architekcie lwowskim, Bernardzie Meretynie i jego świątyniach
(1994) i Andrzeja Betleja o architekcie jezuickim ks. Pawle Giżyckim (1999). Jan Ostrowski był też inicja-
torem kilku konferencji naukowych pod wspólną nazwą Sztuka Kresów Wschodnich, organizowanych od
1 Tytuły artykułów podaję w załączonej bibliografii.
2 Recenzję Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. I, Kraków 1993, opublikowałem
w „Biuletynie Historii Sztuki", LVII, 1995, nr 3-4, s. 379-386.