Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Overview
Facsimile
0.5
1 cm
facsimile
Scroll
OCR fulltext
172

JERZY KOWALCZYK

1994 r. przez Instytut Historii Sztuki UJ i Koło Naukowe Studentów tegoż Instytutu. W materiałach z tych
sesji, wydawanych pod redakcją Ostrowskiego, znalazło się kilkanaście cennych artykułów o barokowej
architekturze sakralnej archidiecezji lwowskiej. Wśród autorów zaczęli występować także badacze ukraiń-
scy (Wołodymyr Wujcyk, Borys Woznicki). Trzeba też dodać, iż wkład ukraińskich historyków architektury
zaznaczył się już wcześniej w inwentaryzacji zabytków dawnego województwa ruskiego w publikacji Pam-
jatniki gradostroitielstva i architektury Ukraińsko] SSR (t. 2 i 3, 1985). Źródłowe badania ukraińskich au-
torów zostały wykorzystane w najnowszym, odznaczającym się obiektywizmem naukowym, przewodniku
po Lwowie pod redakcją Andrija Rudnickiego i Jurija Biriułowa (1999).

STRUKTURA ADMINISTRACYJNA I TERYTORIALNA ARCHIDIECEZJI

Arcybiskupstwo katolickie, powołane w 1367 r. z metropolią w Haliczu, przeniesioną w 1412 r. do
Lwowa, obejmujące obszar 29 200 km2, znalazło się w całości na terenie województwa ruskiego3. Było ono
słabo uposażone, należało do najuboższych spośród wszystkich diecezji w Rzeczypospolitej4. Sieć parafii,
a tym samym kościołów parafialnych, ulegała w XVIII w. dużym zmianom. Gdy w 1700 r. archidiecezję
obejmował arcybiskup Konstanty Zieliński, dowiedział się ze smutkiem, że dużo kościołów spalili Tatarzy
i Turcy, „inne są opuszczone, splądrowane i rozwalone, a nikt ich nie myśli odbudowywać, majątek zaś
onych kościołów zabrali i dziedzice i dzierżawcy, jakby nie byli katolikami"5. Duże zniszczenia spowodo-
wał m.in. najazd Tatarów w 1695 г., kiedy to i Lwów był oblężony - zresztą po raz ostatni. W okresie wojny
północnej, wobec klęsk głodu, zarazy, niszczenia dóbr przeciwników politycznych i kontrybucji nakłada-
nych przez wojska szwedzkie Karola XII w 1704 г., nie było warunków i środków finansowych na odbu-
dowę świątyń i utrzymanie duchowieństwa. Przestało istnieć wiele parafii6. Według relacji arcybiskupa Jana
Skarbka - przesłanej do Rzymu w 1731 r. - w archidiecezji było 106 parafii zorganizowanych w siedmiu
dekanatach7. Reorganizację archidiecezji przeprowadził arcybiskup Wacław Sierakowski, który w 1765 r.
podzielił ją na 12 dekanatów i utworzył dwa archidiakonaty: halicki i żółkiewski. Jedyną dla całego Lwowa
parafię katedralną podzielił w 1763 r. na sześć parafii. Kościół Matki Boskiej Śnieżnej podniósł do godności
kolegiaty w 1772 r.8 Za jego rządów liczba parafii przed 1772 r. wzrosła do 1379.

Kościoły parafialne były w 60 % lokowane w miastach i miasteczkach10. W 15 miejscowościach rolę
kościołów parafialnych pełniły świątynie zakonne. Biorąc pod uwagę liczbę kościołów parafialnych, admi-
nistrowanych przez księży diecezjalnych (110), kościoły filialne i kaplice publiczne oraz świątynie zakonów
męskich (58) i żeńskich (14), można szacować, że na obszarze archidiecezji lwowskiej w 1772 r. istniało
ponad 180 budowli sakralnych murowanych i drewnianych (il. 1, 2).

ARCYBISKUPI I DUCHOWIEŃSTWO JAKO PROMOTORZY I FUNDATORZY

Arcybiskupi mieli wpływ nie tylko na sprawy administracyjno-kościelne, ale także - dzięki zaleceniom
po wizytacjach - na korzystne zmiany w stanie zachowania świątyń i na pozyskanie nowych fundacji.
Niefortunny był jednak okres rządów zaangażowanego politycznie arcybiskupa Konstantego Zielińskiego
(1700-1707). Po ukoronowaniu przez niego Stanisława Leszczyńskiego został on uprowadzony przez

3 Krętosz 1986, s. 32, 33; Litak 1996, s. 45, tabl. 3. W obrębie województwa ruskiego znalazła się nadto cała diecezja
przemyska.

4 Roczny dochód z biskupstwa krakowskiego był dziesięciokrotnie wyższy od dochodu z arcybiskupstwa lwowskiego. Krę-
tosz 1986, s. 54, 55.

5 Szydelski 1910, s. 16.

6 Według relacji kapituły lwowskiej z 1705 г.: „kościoły w Przemyślanach, Nowosiółkach, Kniehynicach, Żukowie, Dawido-
wie i gdzie indziej, konsekrowane i dobrze wyposażone, uległy zniszczeniu wskutek napadów nieprzyjaciół, albo je panowie
obrócili na cele całkiem świeckie" (ibidem, s. 57).

7 Długosz 1932, s. 112.

8 Dzieduszycki 1868, s. 186-189; Burda 1996, s. 311.

9 Litak 1996, s. 54, tabl. 5.

10 Ibidem, s. 68, tabl. 9.
 
Annotationen