DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0182
ŚWIĄTYNIE I KLASZTORY PÓŹNOBAROKOWK W ARCHIDIECEZJI LWOWSKIEJ
181
Z Castellim współpracował architekt i sztukator Francesco Capponi, być może jego rodak101. Wspólnie
projektowali i realizowali ośmioboczną kaplicę Stopek NMP w Podkamieniu (1739-1741)102. Po śmierci
Castellego Capponi sporządził w maju 1747 r. inwentarz jego licznych ksiąg o architekturze103. Capponi
mieszkał we Lwowie i działał w archidiecezji przynajmniej przez kilkanaście lat. Jego główne realizacje to
kościoły bernardyńskie: we Fradze (II faza, 1744-1747) i w Brzeżanach (1757-1742)104. Na zlecenie
ks. Augusta Czartoryskiego, wojewody ruskiego kończył budowę kościoła dominikanów w Sieniawie (kon-
trakt z 13 czerwca 1749 r.)105.
W 3. dziesiątku XVIII w. artyści włoscy we Lwowie spotkali się z silną konkurencją przybyszów
z krajów habsburskich i południowych Niemiec. Byli wśród nich architekci, rzeźbiarze, malarze. Niektórzy
łączyli malarstwo z architekturą (Franciszek Eckstein)106 lub rzeźbę ze stolarstwem (Konrad Kutschenreiter)107.
Dominację twórców z krajów habsburskich zapowiedział inżynier wojskowy, kapitan J. de Logau, architekt
nadworny hetmana Adama Mikołaja Sieniawskiego w Brzeżanach108. Rangę lwowskiego środowiska archi-
tektonicznego podniósł wybitnie utalentowany Bernard Meretyn, pochodzący z Czech lub Moraw, przybyły
do Lwowa przed 1738 r. Działał przeszło 20 lat. Pozostawił na terenie archidiecezji wiele znakomitych
dzieł, dobrze rozpoznanych dzięki badaniom Mańkowskiego109 i Krasnego110. W samym Lwowie wizytówką
jego wielkiego talentu jest katedra greckokatolicka Świętego Jura (1744-1759). Rozbudował też kościół
karmelitanek trzewiczkowych (1743-1759), zaczął budowę kościoła sakramentek (1743-1744). Poza Lwo-
wem czołowym jego dziełem jest kościół misjonarzy w Horodence (1745-1760) oraz seria kościołów para-
fialnych: Winniki (od 1738), Nawaria (rozbudowa, od 1743), Hodowica (od 1751)111. Po śmierci Meretyna
(1759) jeszcze przez kilka lat były wznoszone budowle według jego projektów, m.in. kościół farny w Bu-
czaczu (1761-1763)112, pod kierunkiem architekta Marcina Urbanika113. Świątynią modelową stał się ko-
ściół w Hodowicy, który doczekał się kilku powtórzeń. Jednym z wykonawców replik Meretyna był Florian
Rychter, architekt Rzewuskich, budowniczy kościoła w Brzozdowcach (1769-1771). Według własnego pro-
jektu wzniósł on kościół parafialny w Chodorowie114.
Działalność polskich architektów we Lwowie w okresie późnego baroku zainaugurowała wybitna po-
stać inżyniera Jana de Witte, kapitana twierdzy kamienieckiej. Jego wielkie dzieło - kościół dominikanów
Bożego Ciała, zaprojektowany w 1744 r. - godnie rywalizowało z równocześnie rozpoczętą katedrą Świę-
tego Jura, czołowym dziełem Meretyna. W warsztacie Meretyna kilku miejscowych czeladników wyrosło
na architektów o interesującym dorobku, m.in. Marcin Urbanik, Piotr i Maciej Polejowscy.
We Lwowie znalazł się też architekt pochodzenia chłopskiego, Walenty Haltman, noszący niemieckie
nazwisko po dziadku. Jako poddany Urszuli Lubomirskiej, starościny bolimowskiej, może na jej polecenie,
był zatrudniony w 1741 r. przez lwowskie karmelitanki (zapewne trzewiczkowe)115. Potem został poddanym
Jana Klemensa Branickiego, hetmana polnego koronnego, wreszcie Wacława Sierakowskiego, biskupa prze-
myskiego. Gdy ten przeszedł na arcybiskupstwo lwowskie, nadal pilnował jego fundacji na terenie poprzed-
niego biskupstwa116. W sumie Haltman pracował w województwie ruskim przeszło 40 lat. Jeszcze w latach
osiemdziesiątych XVIII w. sporządzał pewne projekty dla ławry poczajowskiej117.
Jedyny lwowski architekt młodszego pokolenia wykształcony za granicą to Krzysztof Muradowicz,
zapewne z pochodzenia Ormianin. Może został wysłany na studia do Włoch za pośrednictwem teatynów,
101 Francesco Capponi urodził się 6 X 1689 r. w Cadro koło Lugano, zmarł ok. 1760 r. (Betlej 1997b, s. 272).
102 Barącz 1870, s. 486.
103 Betlej 1998, s. 193-199.
104 Ibidem, s. 194, 196.
105 Bohdziewicz 1964, s. 106-107 (opublikowany pełny tekst kontraktu).
106 Załęski 1905, s. 600; Hornung 1976, s. 20.
107 Hornung 1976, s. 10-17; Sito 1991, s. 768, 773.
108 Krasny 2002b, s. 103.
109 Mańkowski 1932, s. 84-110.
110 Krasny 1994.
111 Datowanie dzieł Meretyna wg Krasnego 1994, s. 5-7.
112 Ostrowski 1993, s. 16-17.
113 Hornung 1976, s. 112.
114 Jurczenko 1999, s. 156.
115 Glinka 1969, cz. 1, s. 121.
116 Uprzejmie dziękuję mgr Wojciechowi Boberskiemu za informacje źródłowe na temat Haltmana.
117 Dutkiewicz 1939, s. 139.
181
Z Castellim współpracował architekt i sztukator Francesco Capponi, być może jego rodak101. Wspólnie
projektowali i realizowali ośmioboczną kaplicę Stopek NMP w Podkamieniu (1739-1741)102. Po śmierci
Castellego Capponi sporządził w maju 1747 r. inwentarz jego licznych ksiąg o architekturze103. Capponi
mieszkał we Lwowie i działał w archidiecezji przynajmniej przez kilkanaście lat. Jego główne realizacje to
kościoły bernardyńskie: we Fradze (II faza, 1744-1747) i w Brzeżanach (1757-1742)104. Na zlecenie
ks. Augusta Czartoryskiego, wojewody ruskiego kończył budowę kościoła dominikanów w Sieniawie (kon-
trakt z 13 czerwca 1749 r.)105.
W 3. dziesiątku XVIII w. artyści włoscy we Lwowie spotkali się z silną konkurencją przybyszów
z krajów habsburskich i południowych Niemiec. Byli wśród nich architekci, rzeźbiarze, malarze. Niektórzy
łączyli malarstwo z architekturą (Franciszek Eckstein)106 lub rzeźbę ze stolarstwem (Konrad Kutschenreiter)107.
Dominację twórców z krajów habsburskich zapowiedział inżynier wojskowy, kapitan J. de Logau, architekt
nadworny hetmana Adama Mikołaja Sieniawskiego w Brzeżanach108. Rangę lwowskiego środowiska archi-
tektonicznego podniósł wybitnie utalentowany Bernard Meretyn, pochodzący z Czech lub Moraw, przybyły
do Lwowa przed 1738 r. Działał przeszło 20 lat. Pozostawił na terenie archidiecezji wiele znakomitych
dzieł, dobrze rozpoznanych dzięki badaniom Mańkowskiego109 i Krasnego110. W samym Lwowie wizytówką
jego wielkiego talentu jest katedra greckokatolicka Świętego Jura (1744-1759). Rozbudował też kościół
karmelitanek trzewiczkowych (1743-1759), zaczął budowę kościoła sakramentek (1743-1744). Poza Lwo-
wem czołowym jego dziełem jest kościół misjonarzy w Horodence (1745-1760) oraz seria kościołów para-
fialnych: Winniki (od 1738), Nawaria (rozbudowa, od 1743), Hodowica (od 1751)111. Po śmierci Meretyna
(1759) jeszcze przez kilka lat były wznoszone budowle według jego projektów, m.in. kościół farny w Bu-
czaczu (1761-1763)112, pod kierunkiem architekta Marcina Urbanika113. Świątynią modelową stał się ko-
ściół w Hodowicy, który doczekał się kilku powtórzeń. Jednym z wykonawców replik Meretyna był Florian
Rychter, architekt Rzewuskich, budowniczy kościoła w Brzozdowcach (1769-1771). Według własnego pro-
jektu wzniósł on kościół parafialny w Chodorowie114.
Działalność polskich architektów we Lwowie w okresie późnego baroku zainaugurowała wybitna po-
stać inżyniera Jana de Witte, kapitana twierdzy kamienieckiej. Jego wielkie dzieło - kościół dominikanów
Bożego Ciała, zaprojektowany w 1744 r. - godnie rywalizowało z równocześnie rozpoczętą katedrą Świę-
tego Jura, czołowym dziełem Meretyna. W warsztacie Meretyna kilku miejscowych czeladników wyrosło
na architektów o interesującym dorobku, m.in. Marcin Urbanik, Piotr i Maciej Polejowscy.
We Lwowie znalazł się też architekt pochodzenia chłopskiego, Walenty Haltman, noszący niemieckie
nazwisko po dziadku. Jako poddany Urszuli Lubomirskiej, starościny bolimowskiej, może na jej polecenie,
był zatrudniony w 1741 r. przez lwowskie karmelitanki (zapewne trzewiczkowe)115. Potem został poddanym
Jana Klemensa Branickiego, hetmana polnego koronnego, wreszcie Wacława Sierakowskiego, biskupa prze-
myskiego. Gdy ten przeszedł na arcybiskupstwo lwowskie, nadal pilnował jego fundacji na terenie poprzed-
niego biskupstwa116. W sumie Haltman pracował w województwie ruskim przeszło 40 lat. Jeszcze w latach
osiemdziesiątych XVIII w. sporządzał pewne projekty dla ławry poczajowskiej117.
Jedyny lwowski architekt młodszego pokolenia wykształcony za granicą to Krzysztof Muradowicz,
zapewne z pochodzenia Ormianin. Może został wysłany na studia do Włoch za pośrednictwem teatynów,
101 Francesco Capponi urodził się 6 X 1689 r. w Cadro koło Lugano, zmarł ok. 1760 r. (Betlej 1997b, s. 272).
102 Barącz 1870, s. 486.
103 Betlej 1998, s. 193-199.
104 Ibidem, s. 194, 196.
105 Bohdziewicz 1964, s. 106-107 (opublikowany pełny tekst kontraktu).
106 Załęski 1905, s. 600; Hornung 1976, s. 20.
107 Hornung 1976, s. 10-17; Sito 1991, s. 768, 773.
108 Krasny 2002b, s. 103.
109 Mańkowski 1932, s. 84-110.
110 Krasny 1994.
111 Datowanie dzieł Meretyna wg Krasnego 1994, s. 5-7.
112 Ostrowski 1993, s. 16-17.
113 Hornung 1976, s. 112.
114 Jurczenko 1999, s. 156.
115 Glinka 1969, cz. 1, s. 121.
116 Uprzejmie dziękuję mgr Wojciechowi Boberskiemu za informacje źródłowe na temat Haltmana.
117 Dutkiewicz 1939, s. 139.