DOI article:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0276
ŚWIĄTYNIE I KLASZTORY PÓŹNOBAKOKOWE W ARCHIDIECEZJI LWOWSKIEJ
275
szynie 17 lipca 1764 г.). Narzekał, że w archidiecezji „ledwie nie większą liczy część kaplic i prywatnie
ustrojonych Oratoriów, niżeli kościołów parochialnych, do których wierni [...] gromadzić się powinni".
Zaznaczył jednak, że władza archidiecezjalna „nie znosi z gruntu oratoriów i kaplic prywatnych [...] gdyż
po wielu stronach tej owczarni jest wielka odległość miejsca od kościołów i trudna do nich (to dla dróg
i rzek, dla wylania wód, to dla psucia się dróg osobliwie podczas rozcieczy) przeprawa".
W pałacu arcybiskupim w Obroszynie, wystawionym przed 1731 r. przez Jana Skarbka, podłużna
kaplica została usytuowana w przednim trakcie, między westybulem a narożnym pawilonem421. Wyróżniała
się wśród innych pomieszczeń podwójną wysokością, sklepieniami nad trójprzęsłową przestrzenią oraz
półkolistym zamknięciem, zaznaczonym w bryle wypukłym ryzalitem. Do kaplicy prowadziło wejście z we-
stybulu. Narożny pawilon służył jako zakrystia.
Otwartą kaplicę przypomina obudowa architektoniczna studni błogosławionego Jana z Dukli przy kościele
bernardynów we Lwowie (il. 129). Nadano jej formę kamiennej edikuli wzniesionej na planie czworobocz-
nie spłaszczonego owalu, z czterema arkadami o łuku półowalnym, nakrytej kopułą o esowatej spłaszczonej
sylwecie. Na narożach edikula została opięta zdwojonymi pilastrami na wysokich cokołach, z kapitelami
korynckimi z rocaille'ami, opasana klasycznym belkowaniem. Kopuła ozdobiona jest na narożach wazona-
mi i zwieńczona figurą błogosławionego z uniesionymi rękoma. Twórca tego dzieła, niewielkiego rozmia-
rami, ale o wyszukanej formie architektonicznej, odznaczał się talentem na miarę Bernarda Meretyna. Powstało
ono na fali wzmożonego kultu Jana z Dukli po jego beatyfikacji w 1733 r. i pochodzi z połowy XVIII w.422
DZWONNICE
W okresie późnego baroku zwiększyła się liczba typów dzwonnic. Tradycyjną, czworoboczną formę
wieżową nadawano dzwonnicom drewnianym i nielicznym murowanym. Bardzo rzadkie są przekazy ikono-
graficzne dzwonnic drewnianych (m.in. Kochawina), choć - jak to wynika z wizytacji biskupich w XVIII w.
- były one liczne. Jeśli chodzi o dzwonnice murowane typu wieżowego, zachowały się tylko dwie: przy
kościele parafialnym w Rudkach i przy kościele dominikanek we Lwowie. Dzwonnica w Rudkach, trzykon-
dygnacjowa, została wystawiona w latach 1735-1736 z fundacji ks. Jakuba Grodzkiego423 (il. 130). Najwyż-
sza, trzecia kondygnacja została przebudowana w stylu późnego baroku z dodaniem hełmu niedługo przed
1768 r.424 Hełm otrzymał formę ośmioboczną dzięki szerokim wolutom na narożach czworoboku. Jego
projektantem był z pewnością architekt ks. Paweł Giżycki, jak na to wskazują jego rysunki hełmu wieży
kościoła dominikanów w Podkamieniu425.
Podobne przekształcenia przeszła dzwonnica wieżowa przy kościele dominikanek we Lwowie. Kościół
i klasztor zostały wybudowane w 1729 r.426 Wówczas wzniesiono dwie dolne kondygnacje dzwonnicy. Trze-
cia i wspaniały hełm - to wynik rozbudowy późnobarokowej z lat 50. XVIII w. Nie można wykluczyć, że
stało się to wtedy, gdy konwent otrzymał finansowe wsparcie od księżnej Teofili z Leszczyńskich Wiśnio-
wieckiej, która pod koniec życia, w 1753 г., osiadła w klasztorze i została przeoryszą. Trzecią kondygnację
dzwonnicy obstawiono diagonalnie na narożach kolumnami kompozytowymi, którym towarzyszą z obu
stron pilastry. U nasady hełmu, pod gzymsem o łuku nadwieszonym - tarcze zegara oraz wazony ażurowe
na narożach. Blaszany hełm otrzymał piękną sylwetę i smukłe proporcje.
Drugi, bardziej powszechny typ dzwonnic ma kształt ściennoarkadowy. Przed kościołem parafialnym
w Białym Kamieniu dwie jednoarkadowe dzwonnice usytuowano symetrycznie na narożach czworoboczne-
go ogrodzenia (il. 96). Prosta forma dzwonnic i bramy o frontonach półkolistych, korespondujących z takąż
formą szczytu fasady kościoła, świadczy o dojrzałej i jednorodnej koncepcji architektoniczno-przestrzennej.
Zresztą wizytator stwierdził w 1737 г., że po ukończeniu kościoła konieczna jest budowa dzwonnicy, bramy
i ogrodzenia lepiej uformowanego, zgodnie z wolą zmarłego fundatora, księcia Janusza Wiśniowieckiego,
421 Długosz 1932, s. 116 - relacja arcybiskupa Jana Skarbka z 1731 r.
422 Wyczawski 1957, s. 70.
423 Walczak 1999, s. 299.
424 W wizytacji z 1768 r. napisano: „Turris in tecto reparatur per praesentem P. Rsmum Praepositum decenter". (AAL,
sygn. AV4).
425 Betlej 1999, il. 86-88.
426 Orłowicz 1925, s. 162.
275
szynie 17 lipca 1764 г.). Narzekał, że w archidiecezji „ledwie nie większą liczy część kaplic i prywatnie
ustrojonych Oratoriów, niżeli kościołów parochialnych, do których wierni [...] gromadzić się powinni".
Zaznaczył jednak, że władza archidiecezjalna „nie znosi z gruntu oratoriów i kaplic prywatnych [...] gdyż
po wielu stronach tej owczarni jest wielka odległość miejsca od kościołów i trudna do nich (to dla dróg
i rzek, dla wylania wód, to dla psucia się dróg osobliwie podczas rozcieczy) przeprawa".
W pałacu arcybiskupim w Obroszynie, wystawionym przed 1731 r. przez Jana Skarbka, podłużna
kaplica została usytuowana w przednim trakcie, między westybulem a narożnym pawilonem421. Wyróżniała
się wśród innych pomieszczeń podwójną wysokością, sklepieniami nad trójprzęsłową przestrzenią oraz
półkolistym zamknięciem, zaznaczonym w bryle wypukłym ryzalitem. Do kaplicy prowadziło wejście z we-
stybulu. Narożny pawilon służył jako zakrystia.
Otwartą kaplicę przypomina obudowa architektoniczna studni błogosławionego Jana z Dukli przy kościele
bernardynów we Lwowie (il. 129). Nadano jej formę kamiennej edikuli wzniesionej na planie czworobocz-
nie spłaszczonego owalu, z czterema arkadami o łuku półowalnym, nakrytej kopułą o esowatej spłaszczonej
sylwecie. Na narożach edikula została opięta zdwojonymi pilastrami na wysokich cokołach, z kapitelami
korynckimi z rocaille'ami, opasana klasycznym belkowaniem. Kopuła ozdobiona jest na narożach wazona-
mi i zwieńczona figurą błogosławionego z uniesionymi rękoma. Twórca tego dzieła, niewielkiego rozmia-
rami, ale o wyszukanej formie architektonicznej, odznaczał się talentem na miarę Bernarda Meretyna. Powstało
ono na fali wzmożonego kultu Jana z Dukli po jego beatyfikacji w 1733 r. i pochodzi z połowy XVIII w.422
DZWONNICE
W okresie późnego baroku zwiększyła się liczba typów dzwonnic. Tradycyjną, czworoboczną formę
wieżową nadawano dzwonnicom drewnianym i nielicznym murowanym. Bardzo rzadkie są przekazy ikono-
graficzne dzwonnic drewnianych (m.in. Kochawina), choć - jak to wynika z wizytacji biskupich w XVIII w.
- były one liczne. Jeśli chodzi o dzwonnice murowane typu wieżowego, zachowały się tylko dwie: przy
kościele parafialnym w Rudkach i przy kościele dominikanek we Lwowie. Dzwonnica w Rudkach, trzykon-
dygnacjowa, została wystawiona w latach 1735-1736 z fundacji ks. Jakuba Grodzkiego423 (il. 130). Najwyż-
sza, trzecia kondygnacja została przebudowana w stylu późnego baroku z dodaniem hełmu niedługo przed
1768 r.424 Hełm otrzymał formę ośmioboczną dzięki szerokim wolutom na narożach czworoboku. Jego
projektantem był z pewnością architekt ks. Paweł Giżycki, jak na to wskazują jego rysunki hełmu wieży
kościoła dominikanów w Podkamieniu425.
Podobne przekształcenia przeszła dzwonnica wieżowa przy kościele dominikanek we Lwowie. Kościół
i klasztor zostały wybudowane w 1729 r.426 Wówczas wzniesiono dwie dolne kondygnacje dzwonnicy. Trze-
cia i wspaniały hełm - to wynik rozbudowy późnobarokowej z lat 50. XVIII w. Nie można wykluczyć, że
stało się to wtedy, gdy konwent otrzymał finansowe wsparcie od księżnej Teofili z Leszczyńskich Wiśnio-
wieckiej, która pod koniec życia, w 1753 г., osiadła w klasztorze i została przeoryszą. Trzecią kondygnację
dzwonnicy obstawiono diagonalnie na narożach kolumnami kompozytowymi, którym towarzyszą z obu
stron pilastry. U nasady hełmu, pod gzymsem o łuku nadwieszonym - tarcze zegara oraz wazony ażurowe
na narożach. Blaszany hełm otrzymał piękną sylwetę i smukłe proporcje.
Drugi, bardziej powszechny typ dzwonnic ma kształt ściennoarkadowy. Przed kościołem parafialnym
w Białym Kamieniu dwie jednoarkadowe dzwonnice usytuowano symetrycznie na narożach czworoboczne-
go ogrodzenia (il. 96). Prosta forma dzwonnic i bramy o frontonach półkolistych, korespondujących z takąż
formą szczytu fasady kościoła, świadczy o dojrzałej i jednorodnej koncepcji architektoniczno-przestrzennej.
Zresztą wizytator stwierdził w 1737 г., że po ukończeniu kościoła konieczna jest budowa dzwonnicy, bramy
i ogrodzenia lepiej uformowanego, zgodnie z wolą zmarłego fundatora, księcia Janusza Wiśniowieckiego,
421 Długosz 1932, s. 116 - relacja arcybiskupa Jana Skarbka z 1731 r.
422 Wyczawski 1957, s. 70.
423 Walczak 1999, s. 299.
424 W wizytacji z 1768 r. napisano: „Turris in tecto reparatur per praesentem P. Rsmum Praepositum decenter". (AAL,
sygn. AV4).
425 Betlej 1999, il. 86-88.
426 Orłowicz 1925, s. 162.