DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0290
ŚWIĄTYNIE 1 KLASZTORY PÓŹNOBAROKOWE W ARCHIDIECEZJI LWOWSKIEJ
289
W 1923 r. architekt Alfred Broniewski opracował projekt restauracji kościoła w Bohorodczanach, pro-
ponując przy tym wzbogacenie pierwotnej fasady przez bardziej okazałe hełmy wież471. Ostatecznie zreali-
zowano je w formie skromniejszej. Dopiero w roku 1934 ukończono odbudowę kościoła karmelitów
w Bołszowcach472.
Najwięcej strat przyniosły lata rządów komunistycznych na Ukrainie po II wojnie światowej. Polska
ludność katolicka została zmuszona do opuszczenia rodzinnej ziemi i wyjazdu do Polski centralnej oraz na
Ziemie Zachodnie. Pod groźbą utraty życia wyjeżdżali księża diecezjalni i zakonnicy, którzy zdołali wy-
wieźć jednak wiele zabytków ruchomych, rzeźb i obrazów. Świątynie i klasztory zostały pozostawione ich
własnemu losowi. Wiele z nich zamieniono na magazyny lub zburzono. Zagładzie uległy kościoły i klasz-
tory: paulinów w Niżniowie, dominikanów w Tyśmienicy. Ocalał tylko jeden kościół drewniany w Ty da-
niach473. Kościół parafialny w Nawarii przebudowano na wielokondygnacjowy magazyn. Zdewastowano
wnętrza ze wspaniałymi ołtarzami, m.in. kościoła farnego w Buczaczu, parafialnego w Kąkolnikach, bernar-
dynów w Gwoźdźcu, misjonarzy w Horodence. Zostały poważnie uszkodzone dwa pomniki: św. Jana Ne-
pomucena i NMP w Buczaczu - dzieła Meretyna i Pinsla. Wiele dzieł sztuki uratowała przed całkowitą
zagładą akcja prowadzona przez dyrektora Borysa Woznickiego, polegająca na gromadzeniu obiektów
z opuszczonych świątyń. Stworzył on wielki magazyn muzealny rzeźb i obrazów w gmachu dawnego klasz-
toru kapucynów w Olesku, dostępny dla badaczy. Po zabraniu z Hodowicy wspaniałych rzeźb Pinsla z oł-
tarza głównego, to niezwykłe wnętrze popadło w ruinę po pożarze kościoła spowodowanym przez młodzież
szkolną (il. 142).
W okresie „pierestrojki" zaczęto oddawać niektóre kościoły parafialne grupom pozostałych tam Pola-
ków. Przystąpili oni - z księżmi przybyłymi z Polski - do restauracji zdewastowanych świątyń. Godne
uwagi są starania ks. prałata Ludwika Rutyny o przywrócenie dawnej świetności kościołowi parafialnemu
w Buczaczu. W Nawarii usunięto w 1992 r. drewnianą konstrukcję magazynu i stopniowo przeprowadzano
staranną restaurację wnętrza kościoła parafialnego.
Od 1992 г., gdy Ukraina stała się niepodległa, proces oddawania kościołów katolikom został przyha-
mowany. Świątynie łacińskie są przekazywane cerkwi greckokatolickiej, właściwie greckoukraińskiej, m.in.
kościoły dominikanów Bożego Ciała we Lwowie i dominikanów w Tarnopolu. Na prowincji zmiana obrząd-
ku pociągnęła za soba usuwanie ocalałych ołtarzy i obrazów. Zaciera się katolicki charakter świątyń przez
nasadzenie na fasadę cebulastych kopułek. We Lwowie żaden kościół nie został zwrócony katolikom. Za-
wsze jednak były czynne dwa: katedra łacińska i pofranciszkański Świętego Antoniego. Z okazji wizyty
papieża Jana Pawła II w 2001 r. przeprowadzono prace konserwatorskie we wnętrzu katedry łacińskiej.
Uczynili to polscy konserwatorzy za polskie pieniądze.
LITERATURA
BARĄCZ Sadok
- 1852 Pamiątki miasta Żółkwi, wyd. I, Lwów 1852.
- 1861 Rys dziejów Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce, t. 1-2, Lwów 1861.
- 1870 Dzieje klasztoru WW. 00. Dominikanów w Podkamieniu, Tarnopol 1870.
- 1889 Gołogóry. Zapiski historyczne, Poznań 1889.
BATOWSKI Aleksander
- 1844 Niektóre rękopisma księgozbioru Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów 1844, s. 1-956 - kronika ks. J.T.
Józefowicza z XVII/XVIII w.
BETLEJ Andrzej
- 1994 Kościół 00. Bernardynów w Gwoźdźcu i architekt Franciszek Ksawery Kulczycki, [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, t. 1,
red. J.K. Ostrowski, Kraków 1994, s. 63-78.
- 1996a Kościółpw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii i klasztor Bernardynów w Gwoźdźcu, [w:] Kościoły i klasz-
tory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 4, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 19-38.
- 1996b Kościół parafialny w Kąkolnikach, [w:] Sz.tuka Kresów Wschodnich, t. 2, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 213-230.
1 Projekt restauracji kościoła w Bohorodczanach w zbiorach pomiarów IS PAN.
2 Hornung 1935a.
3 Brykowski 1997, s. 27.
289
W 1923 r. architekt Alfred Broniewski opracował projekt restauracji kościoła w Bohorodczanach, pro-
ponując przy tym wzbogacenie pierwotnej fasady przez bardziej okazałe hełmy wież471. Ostatecznie zreali-
zowano je w formie skromniejszej. Dopiero w roku 1934 ukończono odbudowę kościoła karmelitów
w Bołszowcach472.
Najwięcej strat przyniosły lata rządów komunistycznych na Ukrainie po II wojnie światowej. Polska
ludność katolicka została zmuszona do opuszczenia rodzinnej ziemi i wyjazdu do Polski centralnej oraz na
Ziemie Zachodnie. Pod groźbą utraty życia wyjeżdżali księża diecezjalni i zakonnicy, którzy zdołali wy-
wieźć jednak wiele zabytków ruchomych, rzeźb i obrazów. Świątynie i klasztory zostały pozostawione ich
własnemu losowi. Wiele z nich zamieniono na magazyny lub zburzono. Zagładzie uległy kościoły i klasz-
tory: paulinów w Niżniowie, dominikanów w Tyśmienicy. Ocalał tylko jeden kościół drewniany w Ty da-
niach473. Kościół parafialny w Nawarii przebudowano na wielokondygnacjowy magazyn. Zdewastowano
wnętrza ze wspaniałymi ołtarzami, m.in. kościoła farnego w Buczaczu, parafialnego w Kąkolnikach, bernar-
dynów w Gwoźdźcu, misjonarzy w Horodence. Zostały poważnie uszkodzone dwa pomniki: św. Jana Ne-
pomucena i NMP w Buczaczu - dzieła Meretyna i Pinsla. Wiele dzieł sztuki uratowała przed całkowitą
zagładą akcja prowadzona przez dyrektora Borysa Woznickiego, polegająca na gromadzeniu obiektów
z opuszczonych świątyń. Stworzył on wielki magazyn muzealny rzeźb i obrazów w gmachu dawnego klasz-
toru kapucynów w Olesku, dostępny dla badaczy. Po zabraniu z Hodowicy wspaniałych rzeźb Pinsla z oł-
tarza głównego, to niezwykłe wnętrze popadło w ruinę po pożarze kościoła spowodowanym przez młodzież
szkolną (il. 142).
W okresie „pierestrojki" zaczęto oddawać niektóre kościoły parafialne grupom pozostałych tam Pola-
ków. Przystąpili oni - z księżmi przybyłymi z Polski - do restauracji zdewastowanych świątyń. Godne
uwagi są starania ks. prałata Ludwika Rutyny o przywrócenie dawnej świetności kościołowi parafialnemu
w Buczaczu. W Nawarii usunięto w 1992 r. drewnianą konstrukcję magazynu i stopniowo przeprowadzano
staranną restaurację wnętrza kościoła parafialnego.
Od 1992 г., gdy Ukraina stała się niepodległa, proces oddawania kościołów katolikom został przyha-
mowany. Świątynie łacińskie są przekazywane cerkwi greckokatolickiej, właściwie greckoukraińskiej, m.in.
kościoły dominikanów Bożego Ciała we Lwowie i dominikanów w Tarnopolu. Na prowincji zmiana obrząd-
ku pociągnęła za soba usuwanie ocalałych ołtarzy i obrazów. Zaciera się katolicki charakter świątyń przez
nasadzenie na fasadę cebulastych kopułek. We Lwowie żaden kościół nie został zwrócony katolikom. Za-
wsze jednak były czynne dwa: katedra łacińska i pofranciszkański Świętego Antoniego. Z okazji wizyty
papieża Jana Pawła II w 2001 r. przeprowadzono prace konserwatorskie we wnętrzu katedry łacińskiej.
Uczynili to polscy konserwatorzy za polskie pieniądze.
LITERATURA
BARĄCZ Sadok
- 1852 Pamiątki miasta Żółkwi, wyd. I, Lwów 1852.
- 1861 Rys dziejów Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce, t. 1-2, Lwów 1861.
- 1870 Dzieje klasztoru WW. 00. Dominikanów w Podkamieniu, Tarnopol 1870.
- 1889 Gołogóry. Zapiski historyczne, Poznań 1889.
BATOWSKI Aleksander
- 1844 Niektóre rękopisma księgozbioru Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, Lwów 1844, s. 1-956 - kronika ks. J.T.
Józefowicza z XVII/XVIII w.
BETLEJ Andrzej
- 1994 Kościół 00. Bernardynów w Gwoźdźcu i architekt Franciszek Ksawery Kulczycki, [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, t. 1,
red. J.K. Ostrowski, Kraków 1994, s. 63-78.
- 1996a Kościółpw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii i klasztor Bernardynów w Gwoźdźcu, [w:] Kościoły i klasz-
tory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 4, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 19-38.
- 1996b Kościół parafialny w Kąkolnikach, [w:] Sz.tuka Kresów Wschodnich, t. 2, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 213-230.
1 Projekt restauracji kościoła w Bohorodczanach w zbiorach pomiarów IS PAN.
2 Hornung 1935a.
3 Brykowski 1997, s. 27.