DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0056
50
К \1 \К/Л'NA MIKOCKA-KACI ll'IiOWA
zainteresował się jako pierwszy z europejskich monarchów, a także wielu rzeźbiarzy działających w kręgu
Canovy, jak: Carlo Albacini, Giuseppe Antonini, Lorenzo i Domenico Cardelli, Antonio D'Esté, Francesco
Righettf. W królewskiej kolekcji znalazły się też rzeźby takich rzymskich artystów, jak: Vincenzo Pacetti,
Agostino Penna i Giovanni Pierantoni6, Angelo Puccinelli, Giovanni Volpato, czy działający w Carrarze
Francesco Lazzarini7. Niektórzy z nich, mimo że nigdy w Polsce nie byli, nosili otrzymany od Stanisława
Augusta tytuł scultore delia corte di Polonia lub scultore del Re di Polonia (jak np. Domenico Cardelli).
Większość rzeźb nabywanych we Włoszech dla polskiego dworu, a wymienianych w dokumentach zezwa-
lających na ich wywóz poza granice państwa papieskiego (przechowywanych w Archivio di Stato di Roma)
czy w inwentarzach królewskich zbiorów (w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie), nie ma
jednak określonego autorstwa. Królewska kolekcja rzeźby po wyjeździe Stanisława Augusta z Warszawy
w 1795 r. i jego abdykacji uległa stopniowemu rozproszeniu, ale zachowany katalog i inne przekazy archi-
walne pokazują, jak znaczącą jej część stanowiły włoskie importy8.
Królewski zamiar utworzenia na warszawskim dworze akademii sztuk pięknych, wiążący się z po-
wszechnym wówczas na europejskich dworach organizowaniem takich instytucji, nosił pewne cechy mody
czy snobizmu, ale przede wszystkim miał na celu podniesienie kultury artystycznej przez kształcenie miej-
scowych adeptów sztuk pięknych. Powstały w 1766 r. projekt przewidywał zatrudnienie w akademii jednego
profesora rzeźby, którego należało poszukać we Włoszech lub we Francji. W związku z tym w 1767 r. został
zaangażowany w Rzymie jako nadworny rzeźbiarz Stanisława Augusta artysta francuski pochodzenia fla-
mandzkiego André Le Brun9. Był on uczniem Jean-Baptiste'a Pigalle'a w Paryżu, a od jesieni 1759 г.
mieszkał w Rzymie, gdzie studiował w Académie de France i w 1765 r. został członkiem Akademii św. Łu-
kasza. Przybył on do Polski wiosną 1768 r. wraz z towarzyszącym mu rzymskim rzeźbiarzem Giacomo
Monaldim, również zaproszonym na królewski dwór, dokąd w tym samym mniej więcej czasie (około połowy
lat 60. XVIII w.) przyjechał z Wiednia rzeźbiarz Franciszek Pinck10. W utworzonej na Zamku Królewskim
pracowni artyści ci wykonywali rzeźby przeznaczone do dekoracji królewskich siedzib - początkowo Zam-
ku Ujazdowskiego, później Zamku Królewskiego i Łazienek. Przy zdobieniu tych budowli zatrudniona była
od lat 60. także liczna grupa sztukatorów, którymi byli prawie wyłącznie Włosi - Giuseppe Amadio, Paolo
Casasopra, Antonio Bianchi, Giuseppe Borghi, Serafino Boni, nieznanych imion Rigoli, Bernasconi i Tupine
- oraz włoscy „snycerze" - Antonio Paggini i Antonio Vigani.
Projekt utworzenia w Warszawie akademii nie został wtedy zrealizowany, ale w końcu lat 70. XVIII w.
podjęto go ponownie. Według opracowanego przez nadwornego malarza kierującego sprawami artystycznymi
na królewskim dworze, Marcella Bacciarellego Projet [...] d'une Académie des Beaux Arts à Varsovie [...],
pierwszym profesorem rzeźby miał zostać Le Brun, drugim Monaldi, a do pomocy mieli być włączani Pinck
i włoski rzeźbiarz Staggi". Tego kolejnego projektu również nie zrealizowano, a funkcję szkoły sztuk pięk-
nych przyjęły pracownie rzeźbiarzy i malarzy, urządzone w latach 1778-1779 w parterowym budynku przyle-
5 K. Mikocka-Rachubowa, Canova, jego krąg i Polacy (około 1780-1850), Warszawa 2001, t. 1, s. 79-87, t. 2, Ka-
talog, s.v.
''Eadem, Rzeźbiarz rzymski Vincenzo Pacetti i Polacy, „Biuletyn Historii Sztuki" [dalej cyt.: „BHS"], 65, 2003, nr 2, s. 261 —
276. zwł. s. 264-268.
Związana z polskimi zamówieniami twórczość Francesca Lazzariniego (1748-1808) będzie przedmiotem oddzielnego
opracowania.
8 Warszawa, Archiwum Główne Akt Dawnych [dalej cyt.: AGAD], Archiwum księcia Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy
z. Poniatowskich Tyszkiewiczowej [dalej cyt.: Arch. J. Poniatowskiego], nr 220: Catalogue des ouvrages en marbre, plâtre, terre
cuite appartenant à Sa Maj. le Roi. 1795. Zagadnienie importu rzeźb z Włoch do Polski w końcu XVIII i początkach XIX w.
omawiają: S. Lorentz, O importach rzeźb z Włoch do Polski w pierwszej polowie XIX w. i o Thorvaldsenie, „BHS". 12, 1950,
nr 1^1, s. 289-309; T. Dobrowolski, Rzeźba neokłasyczna i romantyczna w Polsce. Ze studiów nad importem włoskim i świa-
domością estetyczną, Wrocław 1974; Mikocka-Rachubowa, Canova...
9 O nim: Polski słownik biograficzny [dalej cyt.: PSB], t. 16, Wrocław 1971, s. 591-593 (W. Tatarkiewicz); Słownik
artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 г.). Malarze, rzeźbiarze, graficy [dalej cyt.: SAP], t. 5,
Warszawa 1993, s. 4-13 ( K. Mikocka-Rachubowa), tam bibliografia; O. M i с h e 1, André Lebrun en France et en Italie. Sa
formation et ses succès romains, „BHS", 62, 2000, nr 1-2, s. 205-229.
10 O nim: Pinck Franciszek, |w:] SAP, t. 7. Warszawa 2003, s. 184-189 (K. Mikocka-Rachubowa). tam bibliografia.
11 Warszawa, Biblioteka Narodowa [dalej cyt.: BN), rkps 3774: Projet pour rétablissement d'une Académie des Beaux Arts
à Varsovie, présente au Roi Stanislas Auguste. Dépenses mensuelles des Atteliers, k. 4. Dokument ten publikuje W. Tatarkie-
wicz, Akademia Sztuk Pięknych w Warsz.awie z.a Stanisława Augusta, „Przegląd Historyczny". 19. 1915. s. 339 ora/ idem.
O sztuce polskiej XVII i XVII/ w. Architektura, rzeźba. Warszawa 1966, s. 474, z pewnymi zmianami w stosunku do oryginału.
К \1 \К/Л'NA MIKOCKA-KACI ll'IiOWA
zainteresował się jako pierwszy z europejskich monarchów, a także wielu rzeźbiarzy działających w kręgu
Canovy, jak: Carlo Albacini, Giuseppe Antonini, Lorenzo i Domenico Cardelli, Antonio D'Esté, Francesco
Righettf. W królewskiej kolekcji znalazły się też rzeźby takich rzymskich artystów, jak: Vincenzo Pacetti,
Agostino Penna i Giovanni Pierantoni6, Angelo Puccinelli, Giovanni Volpato, czy działający w Carrarze
Francesco Lazzarini7. Niektórzy z nich, mimo że nigdy w Polsce nie byli, nosili otrzymany od Stanisława
Augusta tytuł scultore delia corte di Polonia lub scultore del Re di Polonia (jak np. Domenico Cardelli).
Większość rzeźb nabywanych we Włoszech dla polskiego dworu, a wymienianych w dokumentach zezwa-
lających na ich wywóz poza granice państwa papieskiego (przechowywanych w Archivio di Stato di Roma)
czy w inwentarzach królewskich zbiorów (w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie), nie ma
jednak określonego autorstwa. Królewska kolekcja rzeźby po wyjeździe Stanisława Augusta z Warszawy
w 1795 r. i jego abdykacji uległa stopniowemu rozproszeniu, ale zachowany katalog i inne przekazy archi-
walne pokazują, jak znaczącą jej część stanowiły włoskie importy8.
Królewski zamiar utworzenia na warszawskim dworze akademii sztuk pięknych, wiążący się z po-
wszechnym wówczas na europejskich dworach organizowaniem takich instytucji, nosił pewne cechy mody
czy snobizmu, ale przede wszystkim miał na celu podniesienie kultury artystycznej przez kształcenie miej-
scowych adeptów sztuk pięknych. Powstały w 1766 r. projekt przewidywał zatrudnienie w akademii jednego
profesora rzeźby, którego należało poszukać we Włoszech lub we Francji. W związku z tym w 1767 r. został
zaangażowany w Rzymie jako nadworny rzeźbiarz Stanisława Augusta artysta francuski pochodzenia fla-
mandzkiego André Le Brun9. Był on uczniem Jean-Baptiste'a Pigalle'a w Paryżu, a od jesieni 1759 г.
mieszkał w Rzymie, gdzie studiował w Académie de France i w 1765 r. został członkiem Akademii św. Łu-
kasza. Przybył on do Polski wiosną 1768 r. wraz z towarzyszącym mu rzymskim rzeźbiarzem Giacomo
Monaldim, również zaproszonym na królewski dwór, dokąd w tym samym mniej więcej czasie (około połowy
lat 60. XVIII w.) przyjechał z Wiednia rzeźbiarz Franciszek Pinck10. W utworzonej na Zamku Królewskim
pracowni artyści ci wykonywali rzeźby przeznaczone do dekoracji królewskich siedzib - początkowo Zam-
ku Ujazdowskiego, później Zamku Królewskiego i Łazienek. Przy zdobieniu tych budowli zatrudniona była
od lat 60. także liczna grupa sztukatorów, którymi byli prawie wyłącznie Włosi - Giuseppe Amadio, Paolo
Casasopra, Antonio Bianchi, Giuseppe Borghi, Serafino Boni, nieznanych imion Rigoli, Bernasconi i Tupine
- oraz włoscy „snycerze" - Antonio Paggini i Antonio Vigani.
Projekt utworzenia w Warszawie akademii nie został wtedy zrealizowany, ale w końcu lat 70. XVIII w.
podjęto go ponownie. Według opracowanego przez nadwornego malarza kierującego sprawami artystycznymi
na królewskim dworze, Marcella Bacciarellego Projet [...] d'une Académie des Beaux Arts à Varsovie [...],
pierwszym profesorem rzeźby miał zostać Le Brun, drugim Monaldi, a do pomocy mieli być włączani Pinck
i włoski rzeźbiarz Staggi". Tego kolejnego projektu również nie zrealizowano, a funkcję szkoły sztuk pięk-
nych przyjęły pracownie rzeźbiarzy i malarzy, urządzone w latach 1778-1779 w parterowym budynku przyle-
5 K. Mikocka-Rachubowa, Canova, jego krąg i Polacy (około 1780-1850), Warszawa 2001, t. 1, s. 79-87, t. 2, Ka-
talog, s.v.
''Eadem, Rzeźbiarz rzymski Vincenzo Pacetti i Polacy, „Biuletyn Historii Sztuki" [dalej cyt.: „BHS"], 65, 2003, nr 2, s. 261 —
276. zwł. s. 264-268.
Związana z polskimi zamówieniami twórczość Francesca Lazzariniego (1748-1808) będzie przedmiotem oddzielnego
opracowania.
8 Warszawa, Archiwum Główne Akt Dawnych [dalej cyt.: AGAD], Archiwum księcia Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy
z. Poniatowskich Tyszkiewiczowej [dalej cyt.: Arch. J. Poniatowskiego], nr 220: Catalogue des ouvrages en marbre, plâtre, terre
cuite appartenant à Sa Maj. le Roi. 1795. Zagadnienie importu rzeźb z Włoch do Polski w końcu XVIII i początkach XIX w.
omawiają: S. Lorentz, O importach rzeźb z Włoch do Polski w pierwszej polowie XIX w. i o Thorvaldsenie, „BHS". 12, 1950,
nr 1^1, s. 289-309; T. Dobrowolski, Rzeźba neokłasyczna i romantyczna w Polsce. Ze studiów nad importem włoskim i świa-
domością estetyczną, Wrocław 1974; Mikocka-Rachubowa, Canova...
9 O nim: Polski słownik biograficzny [dalej cyt.: PSB], t. 16, Wrocław 1971, s. 591-593 (W. Tatarkiewicz); Słownik
artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 г.). Malarze, rzeźbiarze, graficy [dalej cyt.: SAP], t. 5,
Warszawa 1993, s. 4-13 ( K. Mikocka-Rachubowa), tam bibliografia; O. M i с h e 1, André Lebrun en France et en Italie. Sa
formation et ses succès romains, „BHS", 62, 2000, nr 1-2, s. 205-229.
10 O nim: Pinck Franciszek, |w:] SAP, t. 7. Warszawa 2003, s. 184-189 (K. Mikocka-Rachubowa). tam bibliografia.
11 Warszawa, Biblioteka Narodowa [dalej cyt.: BN), rkps 3774: Projet pour rétablissement d'une Académie des Beaux Arts
à Varsovie, présente au Roi Stanislas Auguste. Dépenses mensuelles des Atteliers, k. 4. Dokument ten publikuje W. Tatarkie-
wicz, Akademia Sztuk Pięknych w Warsz.awie z.a Stanisława Augusta, „Przegląd Historyczny". 19. 1915. s. 339 ora/ idem.
O sztuce polskiej XVII i XVII/ w. Architektura, rzeźba. Warszawa 1966, s. 474, z pewnymi zmianami w stosunku do oryginału.