DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0057
WŁOSCY RZEŹBIARZE NA DWORZE STANISŁAWA AUGUSTA
51
gającym do północno-wschodniego skrzydła Zamku, nazwane „skulptornią" i „malarnią"12. Prócz realizo-
wania zamówień związanych z dekoracją budowli królewskich, pracownie te pełniły także rolę szkoły ry-
sunku i modelowania dla przyszłych artystów. Pomocą w procesie nauczania były gromadzone tam w celach
dydaktycznych gipsowe kopie i odlewy najwybitniejszych dzieł rzeźby starożytnej i współczesnej oraz ze-
spół modeli anatomicznych, „według których mogli się kształcić tak malarze, jako i rzeźbiarze". Sprowa-
dzano je głównie z Włoch, a zaczątkiem tego zbioru, przy tworzeniu którego wzorowano się zapewne na
galerii gipsowych odlewów w Akademii Francuskiej w Rzymie, były odlewy i modele przysłane królowi
w darze przez papieża Klemensa XIV13. Pracownia rzeźbiarska zajmowała kilka pomieszczeń: jedno ogólne,
nazywane atelier des sculpteurs, w którym pracowali uczniowie oraz wykonawcy projektów i modeli, dru-
gim było osobne atelier Le Bruna, trzecie to pracownia Monaldiego i czwarte Pincka14. Na czele „skulptor-
ni" stał André Le Brun, „pierwszy rzeźbiarz" Stanisława Augusta, projektujący niemal wszystkie wychodzą-
ce z niej prace, realizowane pod jego kierunkiem przez współpracowników. W skład pracowni wchodzili,
poza samym Le Brunem i Pinckiem, prawie wyłącznie Włosi: Giacomo Monaldi, bracia Francesco i Gio-
vachino Staggi, Giacomo Contieri, Tommaso Righi oraz wykonujący prace pomocnicze „formatorzy" Da-
vino Cristofani i Giuseppe Pellegrini. Wszyscy oni byli opłacani ze szkatuły królewskiej, pobierając stałą
pensję lub wynagrodzenie za wykonywane dzieła.
Materiałem stosowanym przez królewskich rzeźbiarzy był przede wszystkim włoski marmur, od lat 60.
XVIII w. sprowadzany do Warszawy głównie z Carrary i okolic w postaci nieobrobionych bloków. W jego
imporcie pośredniczyli królewscy agenci i zamieszkały w Carrarze rzeźbiarz Piętro Staggi, a stroną finan-
sową tych operacji zajmował się dom bankowy Blanka w Warszawie za pośrednictwem angielskiego ban-
kiera w Livorno Henry'ego Holsta. Bloki marmuru, podobnie jak rzeźby, ładowano na okręty w porcie
w Livorno, skąd płynęły do Gdańska, a w Warszawie składowano je w magazynach na Zamku Królewskim
lub w Łazienkach. O skali tych importów świadczą sporządzane w różnym czasie zestawienia marmurów,
zwłaszcza to z 1795 r. w katalogu królewskiego zbioru rzeźb. Po wyjeździe króla włoski marmur wyprze-
dawano rzeźbiarzom i innym osobom, najczęściej po niskich cenach15.
Król Stanisław August podejmował też starania mające na celu znalezienie materiału rzeźbiarskiego
w Polsce. Służyła temu zorganizowana w Dębniku koło Krakowa „fabryka marmurów", oparta na eksplo-
atacji miejscowych kamieniołomów. Jej pracownikami byli w większości Włosi sprowadzeni z Carrary,
z których najwybitniejszy był Leonardo Galii.
Twórczość włoskich rzeźbiarzy, przybyłych do naszego kraju, będącego dla wielu z nich drugą ojczy-
zną, miejscem, gdzie osiedlili się na długie lata, założyli rodziny, zostawili niekiedy cały znany swój doro-
bek i gdzie niejednokrotnie zmarli, będzie przedmiotem niniejszych rozważań.
GIACOMO MONALDI
O Giacomo Monaldim, drugim po André Le Brunie rzeźbiarzu nadwornym króla Stanisława Augusta,
znajdujemy wzmianki we współczesnych relacjach16 i w warszawskiej prasie17. Uwzględniają go liczne
12 Przedtem pracownia rzeźbiarska mieściła się w małym parterowym budynku przed południowo-wschodnią fasadą zamku
od strony Wisły, który rozebrano w związku z budową Biblioteki; przeniesiono ją wówczas do budynku mieszczącego atelier
Bacciarellego, gdzie sąsiadowała z pracownią malarską (M. Kwiatkowski, Stanisław August król-architekt, Wrocław 1983,
s. 68, 158; A. Rottermund, Zamek warszawski w epoce Oświecenia. Rezydencja monarsza funkcje i treści, Warszawa 1989,
s. 50). Działalność królewskiej „malarni" omawia A. Chyczewska, Malarnią na Zamku Królewskim 1766-1818, „Rocznik
Warszawski", 6, 1965 (wyd. 1967), s. 88-122.
13 Ostatnio: Mikocka-Rachubowa, Canova..., t. 1, s. 86 i przyp. 66-68, tam literatura. Wielu odlewów do królewskie-
go zbioru dostarczył z Rzymu Giuseppe Torrenti „formatore del Sig. Carlo Albacini", znajdowały się tam też odlewy modeli
anatomicznych wykonanych przez Ercole Lelliego (1702-1766) - Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 6-7, 21-22, 44^16.
14 W. Ta t а г к i e w i с z, Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919, s. 58; M a ń к o w s к i, Rzeźby zbioru..., s. 43.
I5T. Mańkowski, Marmury dębnickie za Stanisława Augusta (komunikat), „Prace Komisji Historii Sztuki", 6, 1934-1935,
s. 41*. Katalog królewskiego zbioru rzeźb z 1795 r. (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 37-42) wymienia dużą ilość
nieobrobionego włoskiego marmuru („marbre statuaire de Carrara"), przeważnie białego, niekiedy czarnego, w formie „blocs",
„coupons", „саггеаих" i „socles".
1 J. Bernoulli, Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Polen in den Jahren 1777 und
1778, Leipzig 1779-1780, Iw:] Polska stanisławowska..., t. 1, s. 383, 444; Fortia de Piles, Boiseglin de Kerdu.
op. cit., s. 680.
17 [b.a.l, Krótki rys malarstwa w Polsce, „Rozmaitości" [dodatek do „Gazety Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego",
51
gającym do północno-wschodniego skrzydła Zamku, nazwane „skulptornią" i „malarnią"12. Prócz realizo-
wania zamówień związanych z dekoracją budowli królewskich, pracownie te pełniły także rolę szkoły ry-
sunku i modelowania dla przyszłych artystów. Pomocą w procesie nauczania były gromadzone tam w celach
dydaktycznych gipsowe kopie i odlewy najwybitniejszych dzieł rzeźby starożytnej i współczesnej oraz ze-
spół modeli anatomicznych, „według których mogli się kształcić tak malarze, jako i rzeźbiarze". Sprowa-
dzano je głównie z Włoch, a zaczątkiem tego zbioru, przy tworzeniu którego wzorowano się zapewne na
galerii gipsowych odlewów w Akademii Francuskiej w Rzymie, były odlewy i modele przysłane królowi
w darze przez papieża Klemensa XIV13. Pracownia rzeźbiarska zajmowała kilka pomieszczeń: jedno ogólne,
nazywane atelier des sculpteurs, w którym pracowali uczniowie oraz wykonawcy projektów i modeli, dru-
gim było osobne atelier Le Bruna, trzecie to pracownia Monaldiego i czwarte Pincka14. Na czele „skulptor-
ni" stał André Le Brun, „pierwszy rzeźbiarz" Stanisława Augusta, projektujący niemal wszystkie wychodzą-
ce z niej prace, realizowane pod jego kierunkiem przez współpracowników. W skład pracowni wchodzili,
poza samym Le Brunem i Pinckiem, prawie wyłącznie Włosi: Giacomo Monaldi, bracia Francesco i Gio-
vachino Staggi, Giacomo Contieri, Tommaso Righi oraz wykonujący prace pomocnicze „formatorzy" Da-
vino Cristofani i Giuseppe Pellegrini. Wszyscy oni byli opłacani ze szkatuły królewskiej, pobierając stałą
pensję lub wynagrodzenie za wykonywane dzieła.
Materiałem stosowanym przez królewskich rzeźbiarzy był przede wszystkim włoski marmur, od lat 60.
XVIII w. sprowadzany do Warszawy głównie z Carrary i okolic w postaci nieobrobionych bloków. W jego
imporcie pośredniczyli królewscy agenci i zamieszkały w Carrarze rzeźbiarz Piętro Staggi, a stroną finan-
sową tych operacji zajmował się dom bankowy Blanka w Warszawie za pośrednictwem angielskiego ban-
kiera w Livorno Henry'ego Holsta. Bloki marmuru, podobnie jak rzeźby, ładowano na okręty w porcie
w Livorno, skąd płynęły do Gdańska, a w Warszawie składowano je w magazynach na Zamku Królewskim
lub w Łazienkach. O skali tych importów świadczą sporządzane w różnym czasie zestawienia marmurów,
zwłaszcza to z 1795 r. w katalogu królewskiego zbioru rzeźb. Po wyjeździe króla włoski marmur wyprze-
dawano rzeźbiarzom i innym osobom, najczęściej po niskich cenach15.
Król Stanisław August podejmował też starania mające na celu znalezienie materiału rzeźbiarskiego
w Polsce. Służyła temu zorganizowana w Dębniku koło Krakowa „fabryka marmurów", oparta na eksplo-
atacji miejscowych kamieniołomów. Jej pracownikami byli w większości Włosi sprowadzeni z Carrary,
z których najwybitniejszy był Leonardo Galii.
Twórczość włoskich rzeźbiarzy, przybyłych do naszego kraju, będącego dla wielu z nich drugą ojczy-
zną, miejscem, gdzie osiedlili się na długie lata, założyli rodziny, zostawili niekiedy cały znany swój doro-
bek i gdzie niejednokrotnie zmarli, będzie przedmiotem niniejszych rozważań.
GIACOMO MONALDI
O Giacomo Monaldim, drugim po André Le Brunie rzeźbiarzu nadwornym króla Stanisława Augusta,
znajdujemy wzmianki we współczesnych relacjach16 i w warszawskiej prasie17. Uwzględniają go liczne
12 Przedtem pracownia rzeźbiarska mieściła się w małym parterowym budynku przed południowo-wschodnią fasadą zamku
od strony Wisły, który rozebrano w związku z budową Biblioteki; przeniesiono ją wówczas do budynku mieszczącego atelier
Bacciarellego, gdzie sąsiadowała z pracownią malarską (M. Kwiatkowski, Stanisław August król-architekt, Wrocław 1983,
s. 68, 158; A. Rottermund, Zamek warszawski w epoce Oświecenia. Rezydencja monarsza funkcje i treści, Warszawa 1989,
s. 50). Działalność królewskiej „malarni" omawia A. Chyczewska, Malarnią na Zamku Królewskim 1766-1818, „Rocznik
Warszawski", 6, 1965 (wyd. 1967), s. 88-122.
13 Ostatnio: Mikocka-Rachubowa, Canova..., t. 1, s. 86 i przyp. 66-68, tam literatura. Wielu odlewów do królewskie-
go zbioru dostarczył z Rzymu Giuseppe Torrenti „formatore del Sig. Carlo Albacini", znajdowały się tam też odlewy modeli
anatomicznych wykonanych przez Ercole Lelliego (1702-1766) - Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 6-7, 21-22, 44^16.
14 W. Ta t а г к i e w i с z, Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919, s. 58; M a ń к o w s к i, Rzeźby zbioru..., s. 43.
I5T. Mańkowski, Marmury dębnickie za Stanisława Augusta (komunikat), „Prace Komisji Historii Sztuki", 6, 1934-1935,
s. 41*. Katalog królewskiego zbioru rzeźb z 1795 r. (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 37-42) wymienia dużą ilość
nieobrobionego włoskiego marmuru („marbre statuaire de Carrara"), przeważnie białego, niekiedy czarnego, w formie „blocs",
„coupons", „саггеаих" i „socles".
1 J. Bernoulli, Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Polen in den Jahren 1777 und
1778, Leipzig 1779-1780, Iw:] Polska stanisławowska..., t. 1, s. 383, 444; Fortia de Piles, Boiseglin de Kerdu.
op. cit., s. 680.
17 [b.a.l, Krótki rys malarstwa w Polsce, „Rozmaitości" [dodatek do „Gazety Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego",