DOI Artikel:
Bernatowicz, Aleksandra: Groteska a symbolika królewskiego panowania: dekoracja pokoju stołowego w łazienkowskim Białym Domu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0189
Rocznik Historii Sztuki, tom XXIX
Wydawnictwo Neriton, 2004
ALEKSANDRA BERNATOWICZ
INSTYTUT SZTUKI PAN
GROTESKA A SYMBOLIKA KRÓLEWSKIEGO PANOWANIA. DEKORACJA
POKOJU STOŁOWEGO W ŁAZIENKOWSKIM BIAŁYM DOMU1
„W parku Ujazdowskim odnowiłem i wzniosłem kilka budowli, pomiędzy którymi są bardzo ładne.
Gdy zostaną zamieszkane przez odpowiednie osoby, które będą potrzebowały przejść jedynie przez mały
kanał i aleję, aby się spotkać, to wszystko razem sprawi, że pobyt na wsi stanie się całkiem przyjemny
i mniej podległy miejskim ceremoniom i ograniczeniom"2 pisał 2 sierpnia 1775 r. Stanisław August do
zaprzyjaźnionej Marie-Thérèse Geoffrin. Wśród budowli, o których wspomniał, znajdował się już Biały
Dom, zwany w źródłach archiwalnych Maison Blanche, wzniesiony w 1774 r. według projektu Dominika
Merliniego w południowej części parku łazienkowskiego3. W latach 1775-1776 wykańczano jego wnętrza,
zaś około 1777 r. pokoje ozdobiono malowidłami ściennymi4. Z zachowanych źródeł nie wynika jedno-
znacznie, jaką funkcję miał pełnić Biały Dom w pierwotnym zamyśle króla i jaką rolę pełnił ostatecznie.
Istniał bowiem wówczas pawilon Łazienki o prywatnych, kameralnych funkcjach rekreacyjnych z niewiel-
kim apartamentem monarchy. Mniej więcej w tym samym czasie co budowę Białego Domu, król rozpoczął
wznoszenie Pałacu Myślewickiego, usytuowanego we wschodniej części parku. Można przyjąć, że Pałac
Myślewicki pomyślany był jako budowla przeznaczona do celów bardziej reprezentacyjnych, co zdają się
potwierdzać określenia „pałac" w źródłach archiwalnych.
Biały Dom należał do kategorii maisons de plaisance, podmiejskich willi przeznaczonych na sezono-
we, letnie mieszkanie. Doskonale spełniał warunki tego rodzaju domu, sprecyzowane przez teoretyków
architektury, a zwłaszcza w słynnym dziele Jacques'a-François Blondela De la distribution de maisons de
plaisance et de la décoration des édifices en général... (Paris, t. 1-2, 1737-1738), które Stanisław August
miał w swojej bibliotece5. Najważniejsze cechy maison cle plaisance to: stosunkowo mała skala, wdzięk,
' Artykuł ten stanowi skróconą wersję jednego z rozdziałów pracy doktorskiej poświęconej malarskim dekoracjom ściennym
o motywach groteskowych w Polsce, przygotowywanej pod kierunkiem prof. J.A. Chrościckiego, któremu pragnę w tym miejscu
serdecznie podziękować za naukową opiekę i cenną pomoc.
2 Correspondance inédite du roi Stanislas-Auguste Poniatowski et de Madame Geoffrin, wyd. С. de M о ii у, Paris 1875,
s. 490 (tłumaczenie autorki, A.В.).
3 Dotychczas badaczy interesowała przede wszystkim architektura Białego Domu, choc marginalnie zajmowano się również
dekoracją wnętrz. Najważniejsze prace to: W. Tatarkiewicz, Łazienki warszawskie, Warszawa 1972, s. 52-55; M. Kwiat-
kowski, Stanisław August, król-architekt, Warszawa 1983, s. 99-103; idem, Wielka księga Łazienek, Warszawa 2000, s. 44-48.
4 Wg Tatarkiewicza, op. cit., s. 53, dekorację malarską wnętrz Białego Domu ukończono w 1775 г., jednak datowanie
to nie znajduje potwierdzenia w dostępnych dokumentach. Rok 1777 wydaje się znacznie bardziej prawdopodobny, bowiem wów-
czas, jak wynika ze źródeł, ustawiono w Pokoju Stołowym posąg „Venus de Medicis". Warszawa. Archiwum Główne Akt Dawnych
[dalej cyt.: AGAD], Zbiór Popielów [dalej cyt: ZPJ, 231, Maison Blanche, k. 20 v.; por. też: S. Lorentz, A. Rot ter mu nd.
Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984, s. 23. W każdym razie z rachunków za rok 1780 wynika, że wykonywano już wówczas
w Białym Domu „rćparations diverses" - naprawiano tapety w jednym z wnętrz, parkiety i rynny. AGAD, ZP, nr 231, Etat général
et détaillé des dépenses des Bâtisses pour 1780, к. 224 v., 271.
' AGAD, Archiwum Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej [dalej cyt.: AJP], nr 268. Ca-
talogue Bibliothecae S. R. Majestais Regis Poloniarum Comparatus Menase Januario Anno 1783, s. 68.
Wydawnictwo Neriton, 2004
ALEKSANDRA BERNATOWICZ
INSTYTUT SZTUKI PAN
GROTESKA A SYMBOLIKA KRÓLEWSKIEGO PANOWANIA. DEKORACJA
POKOJU STOŁOWEGO W ŁAZIENKOWSKIM BIAŁYM DOMU1
„W parku Ujazdowskim odnowiłem i wzniosłem kilka budowli, pomiędzy którymi są bardzo ładne.
Gdy zostaną zamieszkane przez odpowiednie osoby, które będą potrzebowały przejść jedynie przez mały
kanał i aleję, aby się spotkać, to wszystko razem sprawi, że pobyt na wsi stanie się całkiem przyjemny
i mniej podległy miejskim ceremoniom i ograniczeniom"2 pisał 2 sierpnia 1775 r. Stanisław August do
zaprzyjaźnionej Marie-Thérèse Geoffrin. Wśród budowli, o których wspomniał, znajdował się już Biały
Dom, zwany w źródłach archiwalnych Maison Blanche, wzniesiony w 1774 r. według projektu Dominika
Merliniego w południowej części parku łazienkowskiego3. W latach 1775-1776 wykańczano jego wnętrza,
zaś około 1777 r. pokoje ozdobiono malowidłami ściennymi4. Z zachowanych źródeł nie wynika jedno-
znacznie, jaką funkcję miał pełnić Biały Dom w pierwotnym zamyśle króla i jaką rolę pełnił ostatecznie.
Istniał bowiem wówczas pawilon Łazienki o prywatnych, kameralnych funkcjach rekreacyjnych z niewiel-
kim apartamentem monarchy. Mniej więcej w tym samym czasie co budowę Białego Domu, król rozpoczął
wznoszenie Pałacu Myślewickiego, usytuowanego we wschodniej części parku. Można przyjąć, że Pałac
Myślewicki pomyślany był jako budowla przeznaczona do celów bardziej reprezentacyjnych, co zdają się
potwierdzać określenia „pałac" w źródłach archiwalnych.
Biały Dom należał do kategorii maisons de plaisance, podmiejskich willi przeznaczonych na sezono-
we, letnie mieszkanie. Doskonale spełniał warunki tego rodzaju domu, sprecyzowane przez teoretyków
architektury, a zwłaszcza w słynnym dziele Jacques'a-François Blondela De la distribution de maisons de
plaisance et de la décoration des édifices en général... (Paris, t. 1-2, 1737-1738), które Stanisław August
miał w swojej bibliotece5. Najważniejsze cechy maison cle plaisance to: stosunkowo mała skala, wdzięk,
' Artykuł ten stanowi skróconą wersję jednego z rozdziałów pracy doktorskiej poświęconej malarskim dekoracjom ściennym
o motywach groteskowych w Polsce, przygotowywanej pod kierunkiem prof. J.A. Chrościckiego, któremu pragnę w tym miejscu
serdecznie podziękować za naukową opiekę i cenną pomoc.
2 Correspondance inédite du roi Stanislas-Auguste Poniatowski et de Madame Geoffrin, wyd. С. de M о ii у, Paris 1875,
s. 490 (tłumaczenie autorki, A.В.).
3 Dotychczas badaczy interesowała przede wszystkim architektura Białego Domu, choc marginalnie zajmowano się również
dekoracją wnętrz. Najważniejsze prace to: W. Tatarkiewicz, Łazienki warszawskie, Warszawa 1972, s. 52-55; M. Kwiat-
kowski, Stanisław August, król-architekt, Warszawa 1983, s. 99-103; idem, Wielka księga Łazienek, Warszawa 2000, s. 44-48.
4 Wg Tatarkiewicza, op. cit., s. 53, dekorację malarską wnętrz Białego Domu ukończono w 1775 г., jednak datowanie
to nie znajduje potwierdzenia w dostępnych dokumentach. Rok 1777 wydaje się znacznie bardziej prawdopodobny, bowiem wów-
czas, jak wynika ze źródeł, ustawiono w Pokoju Stołowym posąg „Venus de Medicis". Warszawa. Archiwum Główne Akt Dawnych
[dalej cyt.: AGAD], Zbiór Popielów [dalej cyt: ZPJ, 231, Maison Blanche, k. 20 v.; por. też: S. Lorentz, A. Rot ter mu nd.
Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984, s. 23. W każdym razie z rachunków za rok 1780 wynika, że wykonywano już wówczas
w Białym Domu „rćparations diverses" - naprawiano tapety w jednym z wnętrz, parkiety i rynny. AGAD, ZP, nr 231, Etat général
et détaillé des dépenses des Bâtisses pour 1780, к. 224 v., 271.
' AGAD, Archiwum Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej [dalej cyt.: AJP], nr 268. Ca-
talogue Bibliothecae S. R. Majestais Regis Poloniarum Comparatus Menase Januario Anno 1783, s. 68.