DOI article:
Bernatowicz, Aleksandra: Groteska a symbolika królewskiego panowania: dekoracja pokoju stołowego w łazienkowskim Białym Domu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0190
1S4
ALEKSANDRA BERNATOWICZ
kameralny, intymny charakter, wygoda, na którą zwracano szczególną uwagę w trakcie rozplanowywania
apartamentów, stosownie skromna dekoracja, a także harmonia i równowaga między architekturą a krajo-
brazem. W Białym Domu urządzono okazały apartament królewski, w którym, jak zdają się potwierdzać
źródła, pomieszkiwał monarcha. W Łazienkach spędzał letnie miesiące. Prawdopodobnie przebywał tam już
w czerwcu, skoro np. „Gazeta Warszawska" z 20 czerwca 1778 r. donosiła, iż tego dnia „król z letniej
rezydencji swojej Łazienek przybył do kolegiaty Św. Jana"6. Na pewno najwięcej czasu spędzał w Łazience,
która z początku była pawilonem, przekształconym następnie w pałac. Tu król mieszkał już od roku 1776
i tu przyjmował gości. Jednak prace w Łazience trwały do 1779 г., a zatem jest bardzo prawdopodobne, że
do tego czasu Stanisław August odpoczywał w Białym Domu7. Z lustracji mebli sporządzonej w styczniu
1778 r.8 można pośrednio wywnioskować, że willa była zamieszkana zapewne przez te same osoby, o któ-
rych wspomina późniejsza dyspozycja królewska z 1783 г., dotycząca rozmieszczenia lokatorów w poszcze-
gólnych pawilonach łazienkowskich9. Mieszkali tu m.in. na parterze: „Pani Podolska" (Ludwika Zamoyska)
i „en milieu" (zapewne chodzi o Pokój Stołowy) prawdopodobnie sam król10; na górze sypialnię z lewej
strony zajmował „Ambasador", z prawej ksiądz Renaud" oraz „ludzie" Pani Podolskiej, księdza Renaud
i ambasadora12. A zatem latem 1783 r. Biały Dom zamieszkiwały - poza służbą - tylko trzy osoby i zapewne
król, który w związku z kolejną przebudową Łazienki widocznie tu spędzał letnie miesiące13.
Zgodnie z zamysłem Stanisława Augusta Biały Dom miał służyć jego najbliższej rodzinie. Jak wynika
z przytoczonej wyżej dyspozycji, zamiar ten został spełniony częściowo. Owszem, w 1783 r. spędzała tu
lato siostra króla, Ludwika Zamoyska, lecz pozostałe dwie osoby to tajemniczy „ambasador" i ksiądz Renaud.
SALLE DES ARABESQUES W BIAŁYM DOMU
Na podstawie regestru przedmiotów z marmuru wymienionych w Notte de figures groupes et vases de
marbre... appartenant à Sa Majesté14 można zrekonstruować wyposażenie poszczególnych pomieszczeń
Białego Domu. We wnętrzu zwanym z francuska Salle des Arabesques (Salą Arabeskową) lub Pokojem
Stołowym15 na kominku stały ozdoby „z białego marmuru": „Enfants" i trzy „Vases... celui du milieu a une
femme de l'amours qui lient son flambeau renverse...". Wyobrażenie o urządzeniu Pokoju Stołowego uzu-
pełnia Inwentarz Łazienek z 1788 г., gdzie wymieniono m.in. „stół czworograniasty do pisania", „ stolik
czworograniasty" i małe stoliki „w arabesko malowane i lakierowane"16. Sprecyzowano też, że owe „En-
fants" to Flora i Bachus wykonane z alabastru17. Dekorację malarską otrzymały wprawdzie wszystkie wnę-
trza pawilonu, lecz jedynie ściany Pokoju Stołowego - największej i najbardziej reprezentacyjnej sali -
ozdobiono polichromią o motywach groteskowych18.
6 Warszawa, Biblioteka Narodowa [dalej cyt.: BN], mf. 27769, „Gazeta Warszawska" nr 49.
7 Jakkolwiek trzeba zaznaczyć, spis mieszkańców budowli łazienkowskich z 1779 r. nie uwzględnia Białego Domu. AGAD,
ZR nr 231, Logemens au Parc d'Ujazdow pour la Cour en 1779, k. 104, r.
H AGAD, AJP, nr a/122d, plik Notaty różne meublow, s. 11-12.
9 BN, rkps 3292, Papiery Marcella Bacciarellego, s. 139.
10 Niestety rękopis jest mało czytelny, toteż jego interpretacja może zawierać błędy i nieścisłości.
" Ksiądz Renaud był autorem baletu Kleopatra, wystawionego w łazienkowskim Amfiteatrze 7 IX 1791 г.; opisał też uroczy-
ste otwarcie teatru w Łazienkach 6 IX 1788 (rękopis w języku francuskim L'ouverture du théâtre de Łazienki le 6 sept. 1788
znajduje się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, nr 938, s. 31-38), por.: Tatarkiewicz, op. cit.
12 Dyspozycję wnętrz na górze odnotowano w: AGAD, AJP, nr 167, s. L: z jednej strony znajdowały się: sień, przedpokój,
pokój sypialny z niszą, gabinet, garderobka, korytarzyk, z drugiej strony: przedpokój, gabinet, pokój sypialny, garderoba i wreszcie
strych. W AGAD, ZP, nr 231, k. 332 v. odnotowano przedmioty z marmuru białego, biskwitu i porcelany zdobiące apartamenty na
piętrze.
13 Kolejne rozbudowy Łazienki: 1775-1776; 1777-1778; 1784, 1788; 1792-1793.
14 AGAD, ZP, nr 231, k. 332 r.
15 Nazwa „Pokój Stołowy" pojawia się wielokrotnie, m.in. w: AGAD, AJP, nr 167, s. 1; nazwa „Salle des Arabesques'*
w: AGAD, ZP, nr 231, k. 332 r. Obecnie nazywa się ten pokój Salą Jadalną, co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach.
16 AGAD, AJP. nr 162, Inwentarz Łazienek, s. 50.
17 Ibidem, s. 51.
IH Dla dekoracji malarskich odnajdywanych w końcu XV w. w ruinach starożytnych domów, a przede wszystkim w Domus
Aurea na rzymskim Rskwilinie, przyjęto nazwę „groteska" (wł. grottesche), gdyż te zdewastowane wnętrza przypominały odkryw-
com groty. Tak też w XVI w. nazywano dekoracje inspirowane tymi malowidłami. Jednak już w następnym stuleciu termin
„groteska" zaczęto stosować zamiennie /. określeniem „arabeska" (lub „rabeska", z francuska „rabesque"), zwłaszcza tam, gdzie
ALEKSANDRA BERNATOWICZ
kameralny, intymny charakter, wygoda, na którą zwracano szczególną uwagę w trakcie rozplanowywania
apartamentów, stosownie skromna dekoracja, a także harmonia i równowaga między architekturą a krajo-
brazem. W Białym Domu urządzono okazały apartament królewski, w którym, jak zdają się potwierdzać
źródła, pomieszkiwał monarcha. W Łazienkach spędzał letnie miesiące. Prawdopodobnie przebywał tam już
w czerwcu, skoro np. „Gazeta Warszawska" z 20 czerwca 1778 r. donosiła, iż tego dnia „król z letniej
rezydencji swojej Łazienek przybył do kolegiaty Św. Jana"6. Na pewno najwięcej czasu spędzał w Łazience,
która z początku była pawilonem, przekształconym następnie w pałac. Tu król mieszkał już od roku 1776
i tu przyjmował gości. Jednak prace w Łazience trwały do 1779 г., a zatem jest bardzo prawdopodobne, że
do tego czasu Stanisław August odpoczywał w Białym Domu7. Z lustracji mebli sporządzonej w styczniu
1778 r.8 można pośrednio wywnioskować, że willa była zamieszkana zapewne przez te same osoby, o któ-
rych wspomina późniejsza dyspozycja królewska z 1783 г., dotycząca rozmieszczenia lokatorów w poszcze-
gólnych pawilonach łazienkowskich9. Mieszkali tu m.in. na parterze: „Pani Podolska" (Ludwika Zamoyska)
i „en milieu" (zapewne chodzi o Pokój Stołowy) prawdopodobnie sam król10; na górze sypialnię z lewej
strony zajmował „Ambasador", z prawej ksiądz Renaud" oraz „ludzie" Pani Podolskiej, księdza Renaud
i ambasadora12. A zatem latem 1783 r. Biały Dom zamieszkiwały - poza służbą - tylko trzy osoby i zapewne
król, który w związku z kolejną przebudową Łazienki widocznie tu spędzał letnie miesiące13.
Zgodnie z zamysłem Stanisława Augusta Biały Dom miał służyć jego najbliższej rodzinie. Jak wynika
z przytoczonej wyżej dyspozycji, zamiar ten został spełniony częściowo. Owszem, w 1783 r. spędzała tu
lato siostra króla, Ludwika Zamoyska, lecz pozostałe dwie osoby to tajemniczy „ambasador" i ksiądz Renaud.
SALLE DES ARABESQUES W BIAŁYM DOMU
Na podstawie regestru przedmiotów z marmuru wymienionych w Notte de figures groupes et vases de
marbre... appartenant à Sa Majesté14 można zrekonstruować wyposażenie poszczególnych pomieszczeń
Białego Domu. We wnętrzu zwanym z francuska Salle des Arabesques (Salą Arabeskową) lub Pokojem
Stołowym15 na kominku stały ozdoby „z białego marmuru": „Enfants" i trzy „Vases... celui du milieu a une
femme de l'amours qui lient son flambeau renverse...". Wyobrażenie o urządzeniu Pokoju Stołowego uzu-
pełnia Inwentarz Łazienek z 1788 г., gdzie wymieniono m.in. „stół czworograniasty do pisania", „ stolik
czworograniasty" i małe stoliki „w arabesko malowane i lakierowane"16. Sprecyzowano też, że owe „En-
fants" to Flora i Bachus wykonane z alabastru17. Dekorację malarską otrzymały wprawdzie wszystkie wnę-
trza pawilonu, lecz jedynie ściany Pokoju Stołowego - największej i najbardziej reprezentacyjnej sali -
ozdobiono polichromią o motywach groteskowych18.
6 Warszawa, Biblioteka Narodowa [dalej cyt.: BN], mf. 27769, „Gazeta Warszawska" nr 49.
7 Jakkolwiek trzeba zaznaczyć, spis mieszkańców budowli łazienkowskich z 1779 r. nie uwzględnia Białego Domu. AGAD,
ZR nr 231, Logemens au Parc d'Ujazdow pour la Cour en 1779, k. 104, r.
H AGAD, AJP, nr a/122d, plik Notaty różne meublow, s. 11-12.
9 BN, rkps 3292, Papiery Marcella Bacciarellego, s. 139.
10 Niestety rękopis jest mało czytelny, toteż jego interpretacja może zawierać błędy i nieścisłości.
" Ksiądz Renaud był autorem baletu Kleopatra, wystawionego w łazienkowskim Amfiteatrze 7 IX 1791 г.; opisał też uroczy-
ste otwarcie teatru w Łazienkach 6 IX 1788 (rękopis w języku francuskim L'ouverture du théâtre de Łazienki le 6 sept. 1788
znajduje się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, nr 938, s. 31-38), por.: Tatarkiewicz, op. cit.
12 Dyspozycję wnętrz na górze odnotowano w: AGAD, AJP, nr 167, s. L: z jednej strony znajdowały się: sień, przedpokój,
pokój sypialny z niszą, gabinet, garderobka, korytarzyk, z drugiej strony: przedpokój, gabinet, pokój sypialny, garderoba i wreszcie
strych. W AGAD, ZP, nr 231, k. 332 v. odnotowano przedmioty z marmuru białego, biskwitu i porcelany zdobiące apartamenty na
piętrze.
13 Kolejne rozbudowy Łazienki: 1775-1776; 1777-1778; 1784, 1788; 1792-1793.
14 AGAD, ZP, nr 231, k. 332 r.
15 Nazwa „Pokój Stołowy" pojawia się wielokrotnie, m.in. w: AGAD, AJP, nr 167, s. 1; nazwa „Salle des Arabesques'*
w: AGAD, ZP, nr 231, k. 332 r. Obecnie nazywa się ten pokój Salą Jadalną, co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach.
16 AGAD, AJP. nr 162, Inwentarz Łazienek, s. 50.
17 Ibidem, s. 51.
IH Dla dekoracji malarskich odnajdywanych w końcu XV w. w ruinach starożytnych domów, a przede wszystkim w Domus
Aurea na rzymskim Rskwilinie, przyjęto nazwę „groteska" (wł. grottesche), gdyż te zdewastowane wnętrza przypominały odkryw-
com groty. Tak też w XVI w. nazywano dekoracje inspirowane tymi malowidłami. Jednak już w następnym stuleciu termin
„groteska" zaczęto stosować zamiennie /. określeniem „arabeska" (lub „rabeska", z francuska „rabesque"), zwłaszcza tam, gdzie