DOI Artikel:
Bernatowicz, Aleksandra: Groteska a symbolika królewskiego panowania: dekoracja pokoju stołowego w łazienkowskim Białym Domu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0191
GROTESKA A SYMBOLIKA KRÓLEWSKIEGO PANOWANIA
185
1. Jan Bogumił Plersch, fragment polichromii ściany północnej pokoju stołowego
w Białym Domu w Łazienkach Warszawskich, tempera, ok. 1777, fot. P. Jamski
Malowidła ścienne19 wykonane przez Jana Bogumiła Plerscha20 pokryły płaszczyzny wokół zwiercia-
deł, płyciny drzwiowe, ościeża drzwiowe i glify okienne oraz fasetę (il. VI). Motywy groteskowe wkompo-
nowano w wąskie, prostokątne pola. W omawianym wnętrzu zastosowano kilka schematów dekoracyjnych
w dekoracji ściennej przeważały motywy roślinne, zaś w XVIII w. pisano już niemal wyłącznie o arabeskach. Jednak zdarzały się
wyjątki. G.B. Piranesi wydał w 1745 r. ryciny zatytułowane Grotteschi, choć prawdę powiedziawszy, nie miały one wiele wspól-
nego z tradycyjnie rozumianym ornamentem groteskowym. Współcześni autorzy respektują na ogół historyczny kontekst omawia-
nych dekoracji. W opracowaniach dotyczących wieku XVI (i często XVII) stosują pojęcie „groteska", natomiast w odniesieniu do
dekoracji XVIII-wiecznych używają terminu arabeska. Tym ostatnim posługują się przeważnie badacze francuscy, zaś we Włoszech
i w krajach anglosaskich - niezależnie od okresu powstania dekoracji - dominuje określenie „groteska". Postanowiłam - nie bez
rozterek - stosować w swej pracy to ostatnie pojęcie, gdyż wydaje mi się ono bardziej formalnie i historycznie uzasadnione. Na
temat etymologii terminów „groteska" i „arabeska" m.in. A. Gruber, The History of Décorative Arts. Classicism and the Baroque
in Europe, Abbeville Press Publishers, New York-London-Paris 1996, s. 159-162.
19 Dekoracja tego wnętrza została przemalowana w latach 1895-1896 przez Antoniego i Zygmunta Strzałeckich z zachowa-
niem oryginalnej kompozycji. Kolejne konserwacje przeprowadzono w latach 1962-1963, 1966-1967, 1976, 1989 i 1993. Malo-
widła wykonano w technice temperowej na tynku wapienno-piaskowym (pierwotnie w technice tłustej tempery). M. Ts с h i e r s e,
Dokumentacja prac konserwatorskich przy dekoracji malarskiej ściany wschodniej Białego Domu w Łazienkach (praca dyplomo-
wa), Warszawa 1993, Bibl. Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP, nr inw. 778.
20 Wprawdzie w Inwentarzu generalnym Pałacu Ujazdowskiego, Domu Białego, Łazienek, Myślewic... sporządzonym
w 1783 r. przez Fontanę, AGAD, AJP, nr a/122b odnotowano jedynie, że Pokój Stołowy „... jest w stabilaturę zrobiony, tak ściany
jako i sufit w arabeski przez doskonałego malarza bardzo pięknie ozdobiony...", jednakże autorstwo J.B. Plerscha potwierdza
bezspornie spisana przezeń własnoręcznie w 1795 r. Specyfikacja malowania, gdzie artysta wymienia dekorację tego wnętrza jako
swe dzieło. В. К r ó 1 - К а с z o r o w s к a, „Specyfikacja malowania " Jana Bogumiła Plerscha dla Stanisława Augusta, „Biuletyn
Historii Sztuki", XXIX, 1967, s. 556-558. Na temat J.B. Plerscha i jego twórczości A. Bernatowicz, Plersch Jan Bogumił,
[w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 7, Warszawa
2003, s. 266-276.
185
1. Jan Bogumił Plersch, fragment polichromii ściany północnej pokoju stołowego
w Białym Domu w Łazienkach Warszawskich, tempera, ok. 1777, fot. P. Jamski
Malowidła ścienne19 wykonane przez Jana Bogumiła Plerscha20 pokryły płaszczyzny wokół zwiercia-
deł, płyciny drzwiowe, ościeża drzwiowe i glify okienne oraz fasetę (il. VI). Motywy groteskowe wkompo-
nowano w wąskie, prostokątne pola. W omawianym wnętrzu zastosowano kilka schematów dekoracyjnych
w dekoracji ściennej przeważały motywy roślinne, zaś w XVIII w. pisano już niemal wyłącznie o arabeskach. Jednak zdarzały się
wyjątki. G.B. Piranesi wydał w 1745 r. ryciny zatytułowane Grotteschi, choć prawdę powiedziawszy, nie miały one wiele wspól-
nego z tradycyjnie rozumianym ornamentem groteskowym. Współcześni autorzy respektują na ogół historyczny kontekst omawia-
nych dekoracji. W opracowaniach dotyczących wieku XVI (i często XVII) stosują pojęcie „groteska", natomiast w odniesieniu do
dekoracji XVIII-wiecznych używają terminu arabeska. Tym ostatnim posługują się przeważnie badacze francuscy, zaś we Włoszech
i w krajach anglosaskich - niezależnie od okresu powstania dekoracji - dominuje określenie „groteska". Postanowiłam - nie bez
rozterek - stosować w swej pracy to ostatnie pojęcie, gdyż wydaje mi się ono bardziej formalnie i historycznie uzasadnione. Na
temat etymologii terminów „groteska" i „arabeska" m.in. A. Gruber, The History of Décorative Arts. Classicism and the Baroque
in Europe, Abbeville Press Publishers, New York-London-Paris 1996, s. 159-162.
19 Dekoracja tego wnętrza została przemalowana w latach 1895-1896 przez Antoniego i Zygmunta Strzałeckich z zachowa-
niem oryginalnej kompozycji. Kolejne konserwacje przeprowadzono w latach 1962-1963, 1966-1967, 1976, 1989 i 1993. Malo-
widła wykonano w technice temperowej na tynku wapienno-piaskowym (pierwotnie w technice tłustej tempery). M. Ts с h i e r s e,
Dokumentacja prac konserwatorskich przy dekoracji malarskiej ściany wschodniej Białego Domu w Łazienkach (praca dyplomo-
wa), Warszawa 1993, Bibl. Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP, nr inw. 778.
20 Wprawdzie w Inwentarzu generalnym Pałacu Ujazdowskiego, Domu Białego, Łazienek, Myślewic... sporządzonym
w 1783 r. przez Fontanę, AGAD, AJP, nr a/122b odnotowano jedynie, że Pokój Stołowy „... jest w stabilaturę zrobiony, tak ściany
jako i sufit w arabeski przez doskonałego malarza bardzo pięknie ozdobiony...", jednakże autorstwo J.B. Plerscha potwierdza
bezspornie spisana przezeń własnoręcznie w 1795 r. Specyfikacja malowania, gdzie artysta wymienia dekorację tego wnętrza jako
swe dzieło. В. К r ó 1 - К а с z o r o w s к a, „Specyfikacja malowania " Jana Bogumiła Plerscha dla Stanisława Augusta, „Biuletyn
Historii Sztuki", XXIX, 1967, s. 556-558. Na temat J.B. Plerscha i jego twórczości A. Bernatowicz, Plersch Jan Bogumił,
[w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 7, Warszawa
2003, s. 266-276.