DOI article:
Załęski, Krzysztof: Ogrody wolnomularzy w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0112
106
KRZYSZTOF ZAŁĘSKI
Domek filozoficzny, nad drzwiami do którego znajdowała się tablica z nigdy nierozszyfrowanym napi-
sem w języku arabskim, był połączony z grotą, a służył Aleksandrowi Chodkiewiczowi za pracownię i miesz-
kanie. Według Opisania Pałacu Mfynowskiego y Meblów w pałacu młynowskim, Officynach, Domku Filo-
zoficznym, y Altanach w Ogrodzie będących znaydmących się46 na ścianach jednego z pokojów było
„Lanszaftów dwa Malowanych, na iednym Sąd Salomona między dwóma Matkami o przysądzeniu Dziecka
- na drugim Sąd Heroda udany na wygubienie dzieci z Betleiem dla wynalezienia prawdziwego Mesyasza".
Inną budowlą była Camera Obscura czyli ciemnica bez okien w dolnej kondygnacji, a „w środku tey,
Około Ścian Kanapki Kamienne y Stolik okrągły ieden". Wymarzone miejsce na izbę rozmyślań. W górnej
kondygnacji sufit „w promieniach Słońca wschodzącego" pozwala domyślać się symbolicznych znaczeń
masońskich. Bramka o dwunastu Znakach Niebieskich skłaniała do rozważań astrologicznych. Straszny Kąt
to fragment ogrodu zwany tak rzekomo z powodu pojawiających się tam w dużych ilościach żmij. A może
był drogą kandydata poddawanego inicjacji, podążającego z pobliskiej Groty o kamiennej posadzce, z której
„przechodziło się do Altan w Strasznym Kącie znayduiących się", jednej „w kwadrat" murowanej; drugiej
„w piramidę".
W ogrodzie mamy też „Templum murowany Okrągły" z Salą na dole „o trzech Bramach bez drzwi"
r
trzy wejścia miała Świątynia Salomona. Obok „Sala muzyczna z Sufitem okrągła [...] w tey Okien pięć,
Luftów do Sali górney któremi głos Muzyki wychodzi dwa". Inwentarz wymienia też duże ilości znajdują-
cych się w Młynowie instrumentów muzycznych i kostiumów teatralnych, używanych do wystawianych tam
sztuk i koncertów, ale czy tylko? Wolnomularz Julian Ursyn Niemcewicz, gdy zwiedzał pałac przy nieobec-
ności gospodarza, widział w Młynowie popiersie Kościuszki. Znajdowały się tam także popiersia Platona
i Demokryta, a także biusty króla Stanisława Augusta oraz cara Aleksandra I władców, których portrety
jako patronów wolnomularstwa zawieszano zwykle w lożach.
Aleksander Chodkiewicz wspierał malarza Józefa Oleszkiewicza, wysyłając go na studia do Paryża
u samego Jacques'a Louisa Davida. Kilka obrazów Oleszkiewicza - późniejszego wolnomularza, którego
w Petersburgu w 1820 r. naszkicował w fartuszku i z szarfą masońską Aleksander Orłowski47 - znajdowało
się w zbiorach Chodkiewicza, w tym jego portret w mundurze. Zespół pałacowo-parkowy w Młynowie
doczekał się monografii, zawierającej szerszą analizę tego, zachowanego do dzisiaj tylko fragmentarycznie,
założenia48.
Mieczysław Orłowicz w przewodniku po Wołyniu wymienia jako miejsca, gdzie odbywały się zebrania
wolnomularskie, miejscowości Zaborol oraz Stubło. O pałacu Czarneckich w Zaborolu, przebudowanym
wraz z kaplicą przez Henryka Ittara pisze, że „Niegdyś miała się tutaj mieścić loża masońska. Zachowały
się resztki parku angielskiego założonego przez Miklera"49. Z prawej strony pałacu stał pawilon zwany Ame-
linem; z lewej sztuczne ruiny zamku, a w parku znajdowały się różne kamienie pamiątkowe z napisami50.
„Na zachód z Mizocza leży Stubło, gdzie w pięknym parku, założonym około roku 1790 przez słynnego
ogrodnika Miklera, stoi murowany pałacyk empirowy z obszernymi oficynami, założony w pocz. XIX w.
przez gen. Krzysztofa Karwickiego i jego żonę Franciszkę z Małachowskich. Służył on za letnią rezydencję
Karwickich, a w pierwszej połowie XIX w. miał mieścić lożę masońską. Pałacyk, później zeszpecony pię-
trową przybudówką, ma kilka pokoi i salon zdobiony sztukateriami empirowymi i różowemi kolumnami,
uległ w czasie ostatniej wojny zupełnemu spustoszeniu"51. Roman Aftanazy określa datę wzniesienia pałacu
na ostatnią dekadę XVIII w. i podaje następujący opis narożnego saloniku, przylegającego do salonu Kolum-
nowego: „Miał on wszystkie ściany pokryte freskami. Na jednej z nich przedstawiona została scena z raju,
ale zamiast tradycyjnej jabłoni artysta namalował palmę z wężem. Na ścianach innych widniały insygnia
masońskie, a więc kielnia, młot itd. Według przekazów rodzinnych, w tym właśnie pokoju odbywały się
zebrania wołyńskiej loży"52. Oba te przekazy wymagają dokładniejszego zbadania i analizy, zwłaszcza rela-
cji pałac - ogród.
46 Muzeum Narodowe w Krakowie. Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów. Cytaty według wypisów sporządzonych przez
prof. Stanisława Lorentza 13 lutego 1951 r. i udostępnionych mi w latach 70.
47 K. Z a ł ę s к i, Wojsko w karykaturze polskiej XVIII XIX w., „Muzealnictwo wojskowe", t. 8, Warszawa 2005, s. 436.
48 В r z e z i ń s к a, op. cit.
49 M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929, s. 129.
50 R. A f t a n a z y, Materiały do dziejów rezydencji, red. A. Baranowski, t. Va, Warszawa 1988, s. 634.
51 Orłowicz, op. cit., s. 339.
52 A f t a n a z y, op. cit., s. 513.
KRZYSZTOF ZAŁĘSKI
Domek filozoficzny, nad drzwiami do którego znajdowała się tablica z nigdy nierozszyfrowanym napi-
sem w języku arabskim, był połączony z grotą, a służył Aleksandrowi Chodkiewiczowi za pracownię i miesz-
kanie. Według Opisania Pałacu Mfynowskiego y Meblów w pałacu młynowskim, Officynach, Domku Filo-
zoficznym, y Altanach w Ogrodzie będących znaydmących się46 na ścianach jednego z pokojów było
„Lanszaftów dwa Malowanych, na iednym Sąd Salomona między dwóma Matkami o przysądzeniu Dziecka
- na drugim Sąd Heroda udany na wygubienie dzieci z Betleiem dla wynalezienia prawdziwego Mesyasza".
Inną budowlą była Camera Obscura czyli ciemnica bez okien w dolnej kondygnacji, a „w środku tey,
Około Ścian Kanapki Kamienne y Stolik okrągły ieden". Wymarzone miejsce na izbę rozmyślań. W górnej
kondygnacji sufit „w promieniach Słońca wschodzącego" pozwala domyślać się symbolicznych znaczeń
masońskich. Bramka o dwunastu Znakach Niebieskich skłaniała do rozważań astrologicznych. Straszny Kąt
to fragment ogrodu zwany tak rzekomo z powodu pojawiających się tam w dużych ilościach żmij. A może
był drogą kandydata poddawanego inicjacji, podążającego z pobliskiej Groty o kamiennej posadzce, z której
„przechodziło się do Altan w Strasznym Kącie znayduiących się", jednej „w kwadrat" murowanej; drugiej
„w piramidę".
W ogrodzie mamy też „Templum murowany Okrągły" z Salą na dole „o trzech Bramach bez drzwi"
r
trzy wejścia miała Świątynia Salomona. Obok „Sala muzyczna z Sufitem okrągła [...] w tey Okien pięć,
Luftów do Sali górney któremi głos Muzyki wychodzi dwa". Inwentarz wymienia też duże ilości znajdują-
cych się w Młynowie instrumentów muzycznych i kostiumów teatralnych, używanych do wystawianych tam
sztuk i koncertów, ale czy tylko? Wolnomularz Julian Ursyn Niemcewicz, gdy zwiedzał pałac przy nieobec-
ności gospodarza, widział w Młynowie popiersie Kościuszki. Znajdowały się tam także popiersia Platona
i Demokryta, a także biusty króla Stanisława Augusta oraz cara Aleksandra I władców, których portrety
jako patronów wolnomularstwa zawieszano zwykle w lożach.
Aleksander Chodkiewicz wspierał malarza Józefa Oleszkiewicza, wysyłając go na studia do Paryża
u samego Jacques'a Louisa Davida. Kilka obrazów Oleszkiewicza - późniejszego wolnomularza, którego
w Petersburgu w 1820 r. naszkicował w fartuszku i z szarfą masońską Aleksander Orłowski47 - znajdowało
się w zbiorach Chodkiewicza, w tym jego portret w mundurze. Zespół pałacowo-parkowy w Młynowie
doczekał się monografii, zawierającej szerszą analizę tego, zachowanego do dzisiaj tylko fragmentarycznie,
założenia48.
Mieczysław Orłowicz w przewodniku po Wołyniu wymienia jako miejsca, gdzie odbywały się zebrania
wolnomularskie, miejscowości Zaborol oraz Stubło. O pałacu Czarneckich w Zaborolu, przebudowanym
wraz z kaplicą przez Henryka Ittara pisze, że „Niegdyś miała się tutaj mieścić loża masońska. Zachowały
się resztki parku angielskiego założonego przez Miklera"49. Z prawej strony pałacu stał pawilon zwany Ame-
linem; z lewej sztuczne ruiny zamku, a w parku znajdowały się różne kamienie pamiątkowe z napisami50.
„Na zachód z Mizocza leży Stubło, gdzie w pięknym parku, założonym około roku 1790 przez słynnego
ogrodnika Miklera, stoi murowany pałacyk empirowy z obszernymi oficynami, założony w pocz. XIX w.
przez gen. Krzysztofa Karwickiego i jego żonę Franciszkę z Małachowskich. Służył on za letnią rezydencję
Karwickich, a w pierwszej połowie XIX w. miał mieścić lożę masońską. Pałacyk, później zeszpecony pię-
trową przybudówką, ma kilka pokoi i salon zdobiony sztukateriami empirowymi i różowemi kolumnami,
uległ w czasie ostatniej wojny zupełnemu spustoszeniu"51. Roman Aftanazy określa datę wzniesienia pałacu
na ostatnią dekadę XVIII w. i podaje następujący opis narożnego saloniku, przylegającego do salonu Kolum-
nowego: „Miał on wszystkie ściany pokryte freskami. Na jednej z nich przedstawiona została scena z raju,
ale zamiast tradycyjnej jabłoni artysta namalował palmę z wężem. Na ścianach innych widniały insygnia
masońskie, a więc kielnia, młot itd. Według przekazów rodzinnych, w tym właśnie pokoju odbywały się
zebrania wołyńskiej loży"52. Oba te przekazy wymagają dokładniejszego zbadania i analizy, zwłaszcza rela-
cji pałac - ogród.
46 Muzeum Narodowe w Krakowie. Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów. Cytaty według wypisów sporządzonych przez
prof. Stanisława Lorentza 13 lutego 1951 r. i udostępnionych mi w latach 70.
47 K. Z a ł ę s к i, Wojsko w karykaturze polskiej XVIII XIX w., „Muzealnictwo wojskowe", t. 8, Warszawa 2005, s. 436.
48 В r z e z i ń s к a, op. cit.
49 M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929, s. 129.
50 R. A f t a n a z y, Materiały do dziejów rezydencji, red. A. Baranowski, t. Va, Warszawa 1988, s. 634.
51 Orłowicz, op. cit., s. 339.
52 A f t a n a z y, op. cit., s. 513.