DOI Artikel:
Zieliński, Dominik: Między Historią Króla a Historią Psyche: Francuskie pierwowzory w malarskiej dekoracji wnętrz pałacu Herrenchiemsee
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0080
74
DOMINIK ZIELIŃSKI
pierwowzorów malarstwa francuskiego, miały charakter lakoniczny. Badacze zajmowali się wyłącznie tema-
tyką obrazów, niekiedy tylko odnosząc się do pierwowzorów i to tylko tych najbardziej rozpoznawalnych.
Słusznie wskazywano na ogólne ich znaczenia, jednak niemal zawsze pomijając historyczny i funkcjonalny
kontekst ich pierwowzorów. Jedynie pojedyncze kompozycje, które podporządkowywano szerszym inter-
pretacjom, były przedmiotem zainteresowania25. Bardziej niż badacze mecenatu króla pierwowzorami dzieł
malarstwa interesowali się autorzy przewodników, często błędnie je atrybuując.
Ludwik II, wystawiając pałac-pomnik Królowi Słońce i monarchii absolutnej, posłużył się w jego wnę-
trzach kopiami, w większości malarstwa i grafiki francuskiej z epoki Ludwika XIV i jego następcy. Stano-
wiły one przede wszystkim jedyny w swoim rodzaju, choć niechronologiczny, przewodnik po czasach pano-
wania obu monarchów. Umieszczając je w komnatach, których położenie i forma wzorowały się głównie na
apartamentach pałacu wersalskiego, stworzono jedyny wr swoim rodzaju Gesamtkunstwerk26.
Nadrzędna część pałacowych wnętrz - neobarokowe apartamenty poświęcone Ludwikowi XIV, wzorują
się na komnatach mieszkalnych króla powstałych po śmierci królowej Marii Teresy Hiszpańskiej (1638-1683):
Sali Straży, Pierwszej i Drugiej Antyszambrze, Sypialni, Sali Narad; oraz na majestatycznych komnatach
ceremonialnych: Galerii Zwierciadlanej ujętej Salonami Wojny i Pokoju, Małej Galerii i Schodach Ambasado-
rów27. Wykończone z przepychem, którego pierwowzór był w ówczesnym stanie pozbawiony, komnaty bawar-
skiego pałacu stanowiły pretekst, a zarazem odpowiednie tło dla uwiecznienia w obrazach wielkiego króla.
Panowanie francuskiego monarchy wypełniały kampanie wojenne, czyny zbrojne, przymierza, oblęże-
nia i traktaty. Wojna i pokój wyznaczały rytm prac budowlanych i dekoracyjnych w królewskich rezyden-
cjach. Ta równowaga znalazła także odbicie w ikonografii omawianych wnętrz pałacu Herrenchiemsee. Dzieła
malarstwa francuskiego, których kopie posłużyły gloryfikacji króla, dzielą się tematycznie. Bawarski monar-
cha wybrał kilka czołowych aspektów charakteryzujących długie rządy francuskiego monarchy i postanowił
je upamiętnić.
Jednym z fundamentalnych przejawów wielkości Ludwika XIV w oczach jego admiratora były prowa-
dzone przez Francję liczne wojny, w wyniku których znacznie powiększyło się jej terytorium28. Ludwik II
poświęcił im malowidła w Sali Straży, w Pierwszej i Drugiej Antyszambrze, a przede wszystkim w Galerii
Zwierciadlanej i przyległych do niej Salonach Wojny i Pokoju, będących najwierniejszymi pierwowzorowi
wnętrzami pałacu.
Sala Straży29 była w Wersalu komnatą, w której rezydowała królewska straż przyboczna. Jej przezna-
czenie posłużyło jako pretekst do uczczenia wydarzeń wojskowych w analogicznym wnętrzu pałacu Her-
renchiemsee.
Gdy Król Słońce wstępował na tron, trwała jeszcze wojna trzydziestoletnia (1618—1648), w ramach
której Francja walczyła z Hiszpanią, Austrią i częścią mniejszych państewek niemieckich, m.in. z Bawarią.
W Sali Straży zostało utrwalone zwycięstwo armii francuskiej, dowodzonej przez Ludwika II Burbona, zwa-
nego Wielkim Kondeuszem ( 1621-1686), w Bitwie pod Lens30 w sierpniu 1648 г., będącej ostatnim starciem
tego konfliktu. Wojna z Hiszpanią trwała natomiast ze zmiennym szczęściem jeszcze do 1659 г., kiedy to
Francja osiągnęła przewagę i zawarto pokój pirenejski.
25 A. Rauch wskazuje na charakterystyczne usytuowanie wybranych supraport i użycie ich jako swojego rodzaju przewodników-
-kluczy po wnętrzach. Rauch, Schloss Herrenchiemsee..., 1995, s. 48—49.
26 O znaczeniu wagnerowskiej idei Gesamtkunstwerk w kontekście pałacu Herrenchiemsee m.in.: Zieliński, Założenie
ogrodowe..., s. 124 125.
27 O pałacu wersalskim z czasów Ludwika XIV m.in.: A. et J. Marie, Versailles au temps de Louis XIV, Paris 1976;
G. S a b a t i e r, Versailles ou la figure du roi, Paris 1999; G. W a 11 o n, Louis XLV s Versailles, Harmondsworth 1986.
28 Na temat wojen prowadzonych przez Ludwika XIV oraz ikonografii króla-wojownika m.in.: J.A. Ly n n, Lhe Wars of Louis
XLV, 1667-1714, London 1999; N. M i 1 o v a n o v i c, Le roi de guerre; idem, Batailles et sièges: le roi à la tête de ses trupes,
[w:] Louis XIV: l'homme & le Roi, dir. N. M i 1 о v a n о v i c, A. M a r a 1. Katalog wystawy, Musée National de Château de Versailles
et de Trianon, 19 octobre 2009 7 février 2010, Paris 2009, s. 198- 204, 205-209.
29 Program ikonograficzny, podobnie jak pozostałych komnat w tej grupie apartamentów, został dopełniony freskiem sufitowym
o tematyce mitologicznej (por. przyp. 24). Takiej formy dekoracji wskazane komnaty wersalskie nie miały. Na temat ceremoniału
dworskiego i funkcji wersalskich komnat królewskich m.in.: D.Meyer, Visite de la Chambre du Roi. Versailles, [Versailles] 1996;
В. Saule, Versailles triomphant. Une journée de Louis XIV, Paris 1996.
30 Franz Widnmann (1846-1910) wg obrazu Jeana Pierre'a Franque'a (1774- 1860) wykonanego dla Galerii Bitew w Wersalu
(MV 2726). Badacze błędnie podają, że obraz w Herrenchiemsee przedstawia bitwę pod Leuze (z 1691). S с h m i d, К n i r r, op. cit.,
s. 82. Autorstwo wszystkich kompozycji malarskich w pałacu Herrenchiemsee podaję za: ibidem.
DOMINIK ZIELIŃSKI
pierwowzorów malarstwa francuskiego, miały charakter lakoniczny. Badacze zajmowali się wyłącznie tema-
tyką obrazów, niekiedy tylko odnosząc się do pierwowzorów i to tylko tych najbardziej rozpoznawalnych.
Słusznie wskazywano na ogólne ich znaczenia, jednak niemal zawsze pomijając historyczny i funkcjonalny
kontekst ich pierwowzorów. Jedynie pojedyncze kompozycje, które podporządkowywano szerszym inter-
pretacjom, były przedmiotem zainteresowania25. Bardziej niż badacze mecenatu króla pierwowzorami dzieł
malarstwa interesowali się autorzy przewodników, często błędnie je atrybuując.
Ludwik II, wystawiając pałac-pomnik Królowi Słońce i monarchii absolutnej, posłużył się w jego wnę-
trzach kopiami, w większości malarstwa i grafiki francuskiej z epoki Ludwika XIV i jego następcy. Stano-
wiły one przede wszystkim jedyny w swoim rodzaju, choć niechronologiczny, przewodnik po czasach pano-
wania obu monarchów. Umieszczając je w komnatach, których położenie i forma wzorowały się głównie na
apartamentach pałacu wersalskiego, stworzono jedyny wr swoim rodzaju Gesamtkunstwerk26.
Nadrzędna część pałacowych wnętrz - neobarokowe apartamenty poświęcone Ludwikowi XIV, wzorują
się na komnatach mieszkalnych króla powstałych po śmierci królowej Marii Teresy Hiszpańskiej (1638-1683):
Sali Straży, Pierwszej i Drugiej Antyszambrze, Sypialni, Sali Narad; oraz na majestatycznych komnatach
ceremonialnych: Galerii Zwierciadlanej ujętej Salonami Wojny i Pokoju, Małej Galerii i Schodach Ambasado-
rów27. Wykończone z przepychem, którego pierwowzór był w ówczesnym stanie pozbawiony, komnaty bawar-
skiego pałacu stanowiły pretekst, a zarazem odpowiednie tło dla uwiecznienia w obrazach wielkiego króla.
Panowanie francuskiego monarchy wypełniały kampanie wojenne, czyny zbrojne, przymierza, oblęże-
nia i traktaty. Wojna i pokój wyznaczały rytm prac budowlanych i dekoracyjnych w królewskich rezyden-
cjach. Ta równowaga znalazła także odbicie w ikonografii omawianych wnętrz pałacu Herrenchiemsee. Dzieła
malarstwa francuskiego, których kopie posłużyły gloryfikacji króla, dzielą się tematycznie. Bawarski monar-
cha wybrał kilka czołowych aspektów charakteryzujących długie rządy francuskiego monarchy i postanowił
je upamiętnić.
Jednym z fundamentalnych przejawów wielkości Ludwika XIV w oczach jego admiratora były prowa-
dzone przez Francję liczne wojny, w wyniku których znacznie powiększyło się jej terytorium28. Ludwik II
poświęcił im malowidła w Sali Straży, w Pierwszej i Drugiej Antyszambrze, a przede wszystkim w Galerii
Zwierciadlanej i przyległych do niej Salonach Wojny i Pokoju, będących najwierniejszymi pierwowzorowi
wnętrzami pałacu.
Sala Straży29 była w Wersalu komnatą, w której rezydowała królewska straż przyboczna. Jej przezna-
czenie posłużyło jako pretekst do uczczenia wydarzeń wojskowych w analogicznym wnętrzu pałacu Her-
renchiemsee.
Gdy Król Słońce wstępował na tron, trwała jeszcze wojna trzydziestoletnia (1618—1648), w ramach
której Francja walczyła z Hiszpanią, Austrią i częścią mniejszych państewek niemieckich, m.in. z Bawarią.
W Sali Straży zostało utrwalone zwycięstwo armii francuskiej, dowodzonej przez Ludwika II Burbona, zwa-
nego Wielkim Kondeuszem ( 1621-1686), w Bitwie pod Lens30 w sierpniu 1648 г., będącej ostatnim starciem
tego konfliktu. Wojna z Hiszpanią trwała natomiast ze zmiennym szczęściem jeszcze do 1659 г., kiedy to
Francja osiągnęła przewagę i zawarto pokój pirenejski.
25 A. Rauch wskazuje na charakterystyczne usytuowanie wybranych supraport i użycie ich jako swojego rodzaju przewodników-
-kluczy po wnętrzach. Rauch, Schloss Herrenchiemsee..., 1995, s. 48—49.
26 O znaczeniu wagnerowskiej idei Gesamtkunstwerk w kontekście pałacu Herrenchiemsee m.in.: Zieliński, Założenie
ogrodowe..., s. 124 125.
27 O pałacu wersalskim z czasów Ludwika XIV m.in.: A. et J. Marie, Versailles au temps de Louis XIV, Paris 1976;
G. S a b a t i e r, Versailles ou la figure du roi, Paris 1999; G. W a 11 o n, Louis XLV s Versailles, Harmondsworth 1986.
28 Na temat wojen prowadzonych przez Ludwika XIV oraz ikonografii króla-wojownika m.in.: J.A. Ly n n, Lhe Wars of Louis
XLV, 1667-1714, London 1999; N. M i 1 o v a n o v i c, Le roi de guerre; idem, Batailles et sièges: le roi à la tête de ses trupes,
[w:] Louis XIV: l'homme & le Roi, dir. N. M i 1 о v a n о v i c, A. M a r a 1. Katalog wystawy, Musée National de Château de Versailles
et de Trianon, 19 octobre 2009 7 février 2010, Paris 2009, s. 198- 204, 205-209.
29 Program ikonograficzny, podobnie jak pozostałych komnat w tej grupie apartamentów, został dopełniony freskiem sufitowym
o tematyce mitologicznej (por. przyp. 24). Takiej formy dekoracji wskazane komnaty wersalskie nie miały. Na temat ceremoniału
dworskiego i funkcji wersalskich komnat królewskich m.in.: D.Meyer, Visite de la Chambre du Roi. Versailles, [Versailles] 1996;
В. Saule, Versailles triomphant. Une journée de Louis XIV, Paris 1996.
30 Franz Widnmann (1846-1910) wg obrazu Jeana Pierre'a Franque'a (1774- 1860) wykonanego dla Galerii Bitew w Wersalu
(MV 2726). Badacze błędnie podają, że obraz w Herrenchiemsee przedstawia bitwę pod Leuze (z 1691). S с h m i d, К n i r r, op. cit.,
s. 82. Autorstwo wszystkich kompozycji malarskich w pałacu Herrenchiemsee podaję za: ibidem.