DOI article:
Pękala, Teresa: Mieczysław Wallis (1895 - 1975)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0079
72
11 Kl sa PĘKAI \
Jesl on zwieńczeniem poglądów na sztukę widzianą przez pryzmat wartości estetycznych. Na krótko przed
jego śmiercią 25 października 1975 roku ukazała sic Późna twórczość wielkich artystów, której zasadniczą
myśl o bogactwie i mądrości okresu starości potwierdza jego w łasne życie".
I )orobek naukov, y, krytyczny i publicystyczny Mieczysława Wallisa zamyka się w liczbie9 10 publikacji.
Najważniejsze monografie i syntezy / zakresu historii s/tuki to: Secesja, Autoportret, Dzieje zwierciadła, Póź-
na twórczość wielkich artystów, książki poświęcone twórczości Stanisława Noakowskiego ora/ wymienione
wcześniej prace o polskich artystach. Wal lis opracował także, począwszy od litery „O", życiorysy współczes-
nych artystów polskich do wydawanego w Lipsku międzynarodowego słownika artystów Thieme Becker.
Allgemeines Lexikon der Bildenden Kunstler von der Antike his zur Gegenwart. Drobne publikacje z zakresu
krytvki artystycznej zebrane zostały w książce Sztuka polsko dwudziestolecia (1959). Wallis pozostaw ił po-
nadto dużą liczbę pomniejszych prac - wstępów do prac zbiorowych, katalogów i albumów. Większe tekstv
z zakresu estetyki zebrane są w tomie Przeżycie i wartość, całość wraz z tekstami z semantyki znajduje się
w tomie Mieczysław Wallis. Wybór pism estetycznych pod moją redakcją. Osobne miejsce zajmują prace do-
tyczące zagadnień filozoficznych i metodologicznych12.
Zgodnie z tym, co dotąd powiedziano, Wallis dzielił swoje zamiłowania badawcze pomiędzy historię
sztuki, krytykę artystyczną i estetykę. Związki między estetyką a historią sztuki są silne, pewne fakty i prob-
lemy podejmował on z dwu różnych perspektyw'. Dla uporządkowania tej kwestii przywołajmy definicje
samego autora:
„Za Maksem Dessoirem rozróżniam estetykę i (ogólną) naukę o sztuce. Estetyka zajmuje się nie tylko
dziełami sztuki, ale również innymi przedmiotami, które wywołują przeżycia estetyczne, jak twory przyrody,
dzieła techniki, konstrukcje intelektualne itp. Nauka o sztuce ogranicza się do sztuki, ale badają nie tylko jako
fenomen estetyczny: dzieła sztuki powstają bowiem nie tylko z pobudek estetycznych, zawierają często, prócz
pierwiastków estetycznych, pierwiastki pozaestetyczne, pełnią nie tylko funkcje estetyczne. Estetyka i nauka
o sztuce nie pokrywają się przeto wzajem, lecz krzyżują ze sobą. Estetyka i nauka o sztuce powinny (...), być,
0 ile możności, wolne od pierwiastków spekulatywnych, metafizycznych lub zgoła mistycznych. Powinny
opierać się na możliwie najszerszej podstawie empirycznej, na starannie zbadanych i sprawdzonych faktach.
(...). powinny przy tym uwzględniać wszystkie sztuki: dawne, (...) i nowe. Powinny objąć wszelkie posta-
cie sztuki i twórczości artystycznej: zarówno sztukę warstw uprzywilejowanych, jak sztukę ludu wiejskiego
1 miejskiego; zarówno twórczość artystów zawodowych, jak twórczość artystyczną ludzi umysłowo chorych.
Powinny uwzględnić sztuki i kultury artystyczne wszystkich narodów i ras, wszystkich epok i kontynentów,
0 ile tylko na to pozwalają zachowane przekazy - od malowideł, rytów i posążków paleolitu do najnowszych
kierunków artystycznych we wszystkich sztukach. Estetyka i nauka o sztuce powinny też korzystać w najszer-
szym zakresie ze zdobyczy dyscyplin pokrewnych, w szczególności nauk historycznych o poszczególnych
sztukach, historii kultury, etnologii, psychologii, socjologii"13.
W dalszym fragmencie autor podkreśla konieczność wyjścia w badaniach poza system wartości anty-
czno-zachodniego kręgu kulturowego, co argumentuje tym, że wartości estetyczne zmieniają się w czasie
1 są ważne dla określonych grup kulturowych. W konspekcie przygotowywanego Wstępu do estetyki i nauki
o sztuce szczegółowo opisuje zakres badań ogólnej nauki o sztuce14.
11 Biografię M. Wallisa przygotowałam na podstawie dwu wcześniejszych publikacji: T. Pękala. Estetyku otwarta Mieczysława Wal-
lisa . Instytut Kultury. Warszawa 1997; Eadem, Świat jako przedmiot estetyczny, (w:] Wallis, Wybór..., s XIV XXX.
12 Spuścizna Mieczysława Wallisa w opracowaniu Danuty Woycicchowskiej znajduje się w posiadaniu Połączonych Bibliotek Wy-
działu Filozofii i Socjologii UW, Instytutu Filozofii i Socjologii PAN oraz Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. W serii Sylwetki Łódzkich
Uczonych hasto „Profesor Mieczysław Wallis" zredagowała Wanda Nowakowska (Łódź, LTN, 2001). W swojej książce Estetyka otwarta
Mieczysława Wallisa (Warszawa 1997) również zamieściłam obszerną bibliografię. Niestety w roku jej wydania materiały archiwalne. / któ-
rych korzystałam, me były sygnowane. Po opracowaniu zostały one wydane drukiem łącznie z opublikowanymi tekstami we wspomnianym
tomie Mieczysław Wallis. Wybór pism estetycznych (Kraków 2004), w którym szczegółowo omawiam dorobek tego autora. Nota bibliogra-
ficzna i pełna bibliografia podmiotowa i przedmiotowa znajdują się na końcu książki (s. 311 3 17). Krytyczne opracowanie mojego autorstwa
znajduje się na stronach z rzymską numeracją IX ("XIV.
11 Ibidem, s. 218 219.
14 Obejmuje ona zagadnienia: dzieła sztuki; twórcy i twórczości artystycznej; odbiorcy; życia artystycznego (kierunek, styl, prąd.
zmiany stylu, rola pokolenia w dziejach sztuki, przechodzenie form artystycznych pomiędz) warstwami społecznymi); sztuki (geneza, klasy-
fikacja i hierarchiczność sztuki); relacji między sztuką a innymi dziedzinami kultur) ora/ przeglądu s/tuk (sztuki asemantyczne, semantyczne
i częściowo asemantyczne). Por. Ibidem, s. 222.
11 Kl sa PĘKAI \
Jesl on zwieńczeniem poglądów na sztukę widzianą przez pryzmat wartości estetycznych. Na krótko przed
jego śmiercią 25 października 1975 roku ukazała sic Późna twórczość wielkich artystów, której zasadniczą
myśl o bogactwie i mądrości okresu starości potwierdza jego w łasne życie".
I )orobek naukov, y, krytyczny i publicystyczny Mieczysława Wallisa zamyka się w liczbie9 10 publikacji.
Najważniejsze monografie i syntezy / zakresu historii s/tuki to: Secesja, Autoportret, Dzieje zwierciadła, Póź-
na twórczość wielkich artystów, książki poświęcone twórczości Stanisława Noakowskiego ora/ wymienione
wcześniej prace o polskich artystach. Wal lis opracował także, począwszy od litery „O", życiorysy współczes-
nych artystów polskich do wydawanego w Lipsku międzynarodowego słownika artystów Thieme Becker.
Allgemeines Lexikon der Bildenden Kunstler von der Antike his zur Gegenwart. Drobne publikacje z zakresu
krytvki artystycznej zebrane zostały w książce Sztuka polsko dwudziestolecia (1959). Wallis pozostaw ił po-
nadto dużą liczbę pomniejszych prac - wstępów do prac zbiorowych, katalogów i albumów. Większe tekstv
z zakresu estetyki zebrane są w tomie Przeżycie i wartość, całość wraz z tekstami z semantyki znajduje się
w tomie Mieczysław Wallis. Wybór pism estetycznych pod moją redakcją. Osobne miejsce zajmują prace do-
tyczące zagadnień filozoficznych i metodologicznych12.
Zgodnie z tym, co dotąd powiedziano, Wallis dzielił swoje zamiłowania badawcze pomiędzy historię
sztuki, krytykę artystyczną i estetykę. Związki między estetyką a historią sztuki są silne, pewne fakty i prob-
lemy podejmował on z dwu różnych perspektyw'. Dla uporządkowania tej kwestii przywołajmy definicje
samego autora:
„Za Maksem Dessoirem rozróżniam estetykę i (ogólną) naukę o sztuce. Estetyka zajmuje się nie tylko
dziełami sztuki, ale również innymi przedmiotami, które wywołują przeżycia estetyczne, jak twory przyrody,
dzieła techniki, konstrukcje intelektualne itp. Nauka o sztuce ogranicza się do sztuki, ale badają nie tylko jako
fenomen estetyczny: dzieła sztuki powstają bowiem nie tylko z pobudek estetycznych, zawierają często, prócz
pierwiastków estetycznych, pierwiastki pozaestetyczne, pełnią nie tylko funkcje estetyczne. Estetyka i nauka
o sztuce nie pokrywają się przeto wzajem, lecz krzyżują ze sobą. Estetyka i nauka o sztuce powinny (...), być,
0 ile możności, wolne od pierwiastków spekulatywnych, metafizycznych lub zgoła mistycznych. Powinny
opierać się na możliwie najszerszej podstawie empirycznej, na starannie zbadanych i sprawdzonych faktach.
(...). powinny przy tym uwzględniać wszystkie sztuki: dawne, (...) i nowe. Powinny objąć wszelkie posta-
cie sztuki i twórczości artystycznej: zarówno sztukę warstw uprzywilejowanych, jak sztukę ludu wiejskiego
1 miejskiego; zarówno twórczość artystów zawodowych, jak twórczość artystyczną ludzi umysłowo chorych.
Powinny uwzględnić sztuki i kultury artystyczne wszystkich narodów i ras, wszystkich epok i kontynentów,
0 ile tylko na to pozwalają zachowane przekazy - od malowideł, rytów i posążków paleolitu do najnowszych
kierunków artystycznych we wszystkich sztukach. Estetyka i nauka o sztuce powinny też korzystać w najszer-
szym zakresie ze zdobyczy dyscyplin pokrewnych, w szczególności nauk historycznych o poszczególnych
sztukach, historii kultury, etnologii, psychologii, socjologii"13.
W dalszym fragmencie autor podkreśla konieczność wyjścia w badaniach poza system wartości anty-
czno-zachodniego kręgu kulturowego, co argumentuje tym, że wartości estetyczne zmieniają się w czasie
1 są ważne dla określonych grup kulturowych. W konspekcie przygotowywanego Wstępu do estetyki i nauki
o sztuce szczegółowo opisuje zakres badań ogólnej nauki o sztuce14.
11 Biografię M. Wallisa przygotowałam na podstawie dwu wcześniejszych publikacji: T. Pękala. Estetyku otwarta Mieczysława Wal-
lisa . Instytut Kultury. Warszawa 1997; Eadem, Świat jako przedmiot estetyczny, (w:] Wallis, Wybór..., s XIV XXX.
12 Spuścizna Mieczysława Wallisa w opracowaniu Danuty Woycicchowskiej znajduje się w posiadaniu Połączonych Bibliotek Wy-
działu Filozofii i Socjologii UW, Instytutu Filozofii i Socjologii PAN oraz Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. W serii Sylwetki Łódzkich
Uczonych hasto „Profesor Mieczysław Wallis" zredagowała Wanda Nowakowska (Łódź, LTN, 2001). W swojej książce Estetyka otwarta
Mieczysława Wallisa (Warszawa 1997) również zamieściłam obszerną bibliografię. Niestety w roku jej wydania materiały archiwalne. / któ-
rych korzystałam, me były sygnowane. Po opracowaniu zostały one wydane drukiem łącznie z opublikowanymi tekstami we wspomnianym
tomie Mieczysław Wallis. Wybór pism estetycznych (Kraków 2004), w którym szczegółowo omawiam dorobek tego autora. Nota bibliogra-
ficzna i pełna bibliografia podmiotowa i przedmiotowa znajdują się na końcu książki (s. 311 3 17). Krytyczne opracowanie mojego autorstwa
znajduje się na stronach z rzymską numeracją IX ("XIV.
11 Ibidem, s. 218 219.
14 Obejmuje ona zagadnienia: dzieła sztuki; twórcy i twórczości artystycznej; odbiorcy; życia artystycznego (kierunek, styl, prąd.
zmiany stylu, rola pokolenia w dziejach sztuki, przechodzenie form artystycznych pomiędz) warstwami społecznymi); sztuki (geneza, klasy-
fikacja i hierarchiczność sztuki); relacji między sztuką a innymi dziedzinami kultur) ora/ przeglądu s/tuk (sztuki asemantyczne, semantyczne
i częściowo asemantyczne). Por. Ibidem, s. 222.