DOI article:
Pękala, Teresa: Mieczysław Wallis (1895 - 1975)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0078
MIECZYSŁAW WALI IS(1895 1975)
71
Kiedy wybuchła wojna w 1939 roku, Wallis walczył w obronie Warszawy i dostał się do niewoli. Przeby-
wa! w obozach jenieckich w Osterode w górach Harzu (oflag XI Л) i w Woldenbergu (oflag II C). Za drutami
powstała kilkudziesięciostronicowa praca Sztuka z punktu widzenia semantycznego. Zarysy i fragmenty. Tekst
zachowa] się, ale autor nie zdecydował się na jego publikację. Po powrocie z niewoli Wallis zaangażował się
w życie kulturalne kraju. Od 9 marca 1945 roku pełnił funkcję naczelnika Wydziału Zagranicznego w Depar-
tamencie Sztuk Plastycznych Ministerstwa Kultury i Sztuki.
Czwartego grudnia 1945 roku Wallis wygłosił wykład habilitacyjny na Uniwersytecie Warszawskim
i w lipcu 1946 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym estetyki na Wydziale Humanistycznym
Uniwersytetu Łódzkiego, a w roku akademickim 1951/1952 profesorem historii sztuki tej uczelni. Prowadził
wykłady z historii sztuk plastycznych, estetyki i estetyki teatru w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Od
1952 roku kierował katedrą historii sztuki na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UL, a w roku akademi-
ckim 1955/1956 pełnił funkcję dziekana. W latach powojennych Wallis nie zrezygnował z refleksji filozoficz-
nej, głównie o charakterze metodologicznym. Na Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w 1948 roku
wygłosił referat o tym, jak badanie zmienia przedmiot badany.
Lata pięćdziesiąte były bolesnym zderzeniem z nową rzeczywistością polityczną. Wallis nie dostał po-
zwolenia na druk pracy o ciągłości i nieciągłości, toczył długą walkę z cenzurą o wydanie książki Dzieje
zwierciadła i jego rola w różnych dziedzinach kultury. Dopiero ukazanie się Canaletta, malarza Warszawy
(1954) przełamało ten niedobry ciąg wydarzeń. W 1958 roku Wallis uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.
W 1959 roku został powołany do Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN, w 1963 roku do Komitetu Nauk
0 Sztuce PAN i do zarządu Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, a w 1969 roku został honorowym człon-
kiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Pomimo trudności wynikających z sytuacji politycznej w kraju,
licznych funkcji i pracy dydaktycznej Wallis opublikował w latach czterdziestych i pięćdziesiątych kilka
książek poświęconym polskim artystom, pozbawionych jednak charakterystycznej dla niego perspektywy
historiozoficznej'1. Jedynie opracowania fascynującej go twórczości Stanisława Noakowskiego warte są w tej
perspektywie osobnego odnotowania. Rozgoryczenie sytuacją polityczną obrazują słowa: „Jak mi się zdaje,
nie ma w niej [semantyce] nic, co by nie było do przyjęcia dla materialisty dialektycznego"7. Rozterki estetyka
potwierdzają też fragmenty tekstu do poznańskiego wówczas „Życia Literackiego":
„Zbyt gwałtownie zrywać z przeszłością to znaczy wyrzekać się zasobu umiejętności i doświadczeń
przez nią nagromadzonych. Odbija się to ujemnie, nieraz w ciągu dłuższego czasu, na poziomie nowej sztuki.
Toteż zwykle po okresie radykalnego odrzucenia tradycji następuje okres, w którym dokonuje się recepcji
tych elementów sztuki dawnej, co mogą przydać się do tworzenia sztuki nowej. Czy nie lepiej pójść od razu
tą drogą?"*.
Zawikłane losy polskiej sztuki okresu PRL pokazują utopijność poglądów Wallisa. Tekst, w którym wy-
powiada się na temat nowej i starej sztuki, nigdy nie został opublikowany.
Okresem powstania najbardziej dojrzałych i oryginalnych książek Wallisa były lata sześćdziesiąte. Dzię-
ki takim pracom jak Autoportret (1964) i Secesja (1967) jego nazwisko stało się znane także poza Polską.
Secesja była ukoronowaniem poglądów Wallisa na temat sztuki dekoracyjnej, ale też pierwszą wyczerpującą
monografią zmieniającą nastawienie do tego stylu w polskiej historii sztuki9. Równolegle umacnia się po-
zycja Wallisa w semiologii i estetyce. Referat Sztuka średniowieczna jako jeżyk wygłoszony w 1964 roku
na V Międzynarodowym Kongresie Estetyki w Amsterdamie wywołał duże zainteresowanie. Osiągnięciami
naukowymi w latach sześćdziesiątych Wallis wszedł do grona najwybitniejszych polskich znawców sztuki
1 estetyki10.
Wallis odszedł na emeryturę w 1965 roku. w wieku 70 lat. Pomimo kłopotów ze zdrowiem starał się
realizować zamierzenia badawcze. Udało mu się przezwyciężyć trudny okres i w wieku 78 lat ogłosił na Mię-
dzynarodowym Kongresie Estetycznym w 1972 roku w Bukareszcie nowatorski program „estetyki otwartej".
' Są to: Artur Grottger i Julian Faim ( 1947), Józef Pankiewicz ( 1948). Canaletto, malarz Warszawy (1954), Magdalena Gross ( ll>57).
Kraj lat dziecinnych Stanisława Noakowskiego (1960). Bibliografia: Wallis, Wybór...,s. 311 316.
Wallis, Wybór..., Wprowadzenie, s.XXII.
' Ibidem, s. XXI XXII.
' Data ukazania się Secesji jesl przełomowa, po niej Stowarzyszenie Historyków S/tuki zorganizowało sesję Sztuka około 1900, której
towarzyszyła wystawa u warszawskim Mu/cum Narodowym rozpoczynająca serię wystaw i sesji w Płocku. Wrocławiu, Lodzi, Krakowie.
"'Jan Białostocki w mowie pogrzebowej opublikowane] \\ Sztukach i znakach wymienia go w gronie filozofów i estetyków, takich jak
W. Tatarkiewicz, R. Ingarden, S. Ossowski. II. I 1/cnberg. W. Witwicki, I.. Blaustein niestety poza tą okolicznością trudno znale/e podobne
wyrazy uznania.
71
Kiedy wybuchła wojna w 1939 roku, Wallis walczył w obronie Warszawy i dostał się do niewoli. Przeby-
wa! w obozach jenieckich w Osterode w górach Harzu (oflag XI Л) i w Woldenbergu (oflag II C). Za drutami
powstała kilkudziesięciostronicowa praca Sztuka z punktu widzenia semantycznego. Zarysy i fragmenty. Tekst
zachowa] się, ale autor nie zdecydował się na jego publikację. Po powrocie z niewoli Wallis zaangażował się
w życie kulturalne kraju. Od 9 marca 1945 roku pełnił funkcję naczelnika Wydziału Zagranicznego w Depar-
tamencie Sztuk Plastycznych Ministerstwa Kultury i Sztuki.
Czwartego grudnia 1945 roku Wallis wygłosił wykład habilitacyjny na Uniwersytecie Warszawskim
i w lipcu 1946 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym estetyki na Wydziale Humanistycznym
Uniwersytetu Łódzkiego, a w roku akademickim 1951/1952 profesorem historii sztuki tej uczelni. Prowadził
wykłady z historii sztuk plastycznych, estetyki i estetyki teatru w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Od
1952 roku kierował katedrą historii sztuki na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UL, a w roku akademi-
ckim 1955/1956 pełnił funkcję dziekana. W latach powojennych Wallis nie zrezygnował z refleksji filozoficz-
nej, głównie o charakterze metodologicznym. Na Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w 1948 roku
wygłosił referat o tym, jak badanie zmienia przedmiot badany.
Lata pięćdziesiąte były bolesnym zderzeniem z nową rzeczywistością polityczną. Wallis nie dostał po-
zwolenia na druk pracy o ciągłości i nieciągłości, toczył długą walkę z cenzurą o wydanie książki Dzieje
zwierciadła i jego rola w różnych dziedzinach kultury. Dopiero ukazanie się Canaletta, malarza Warszawy
(1954) przełamało ten niedobry ciąg wydarzeń. W 1958 roku Wallis uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.
W 1959 roku został powołany do Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN, w 1963 roku do Komitetu Nauk
0 Sztuce PAN i do zarządu Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, a w 1969 roku został honorowym człon-
kiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Pomimo trudności wynikających z sytuacji politycznej w kraju,
licznych funkcji i pracy dydaktycznej Wallis opublikował w latach czterdziestych i pięćdziesiątych kilka
książek poświęconym polskim artystom, pozbawionych jednak charakterystycznej dla niego perspektywy
historiozoficznej'1. Jedynie opracowania fascynującej go twórczości Stanisława Noakowskiego warte są w tej
perspektywie osobnego odnotowania. Rozgoryczenie sytuacją polityczną obrazują słowa: „Jak mi się zdaje,
nie ma w niej [semantyce] nic, co by nie było do przyjęcia dla materialisty dialektycznego"7. Rozterki estetyka
potwierdzają też fragmenty tekstu do poznańskiego wówczas „Życia Literackiego":
„Zbyt gwałtownie zrywać z przeszłością to znaczy wyrzekać się zasobu umiejętności i doświadczeń
przez nią nagromadzonych. Odbija się to ujemnie, nieraz w ciągu dłuższego czasu, na poziomie nowej sztuki.
Toteż zwykle po okresie radykalnego odrzucenia tradycji następuje okres, w którym dokonuje się recepcji
tych elementów sztuki dawnej, co mogą przydać się do tworzenia sztuki nowej. Czy nie lepiej pójść od razu
tą drogą?"*.
Zawikłane losy polskiej sztuki okresu PRL pokazują utopijność poglądów Wallisa. Tekst, w którym wy-
powiada się na temat nowej i starej sztuki, nigdy nie został opublikowany.
Okresem powstania najbardziej dojrzałych i oryginalnych książek Wallisa były lata sześćdziesiąte. Dzię-
ki takim pracom jak Autoportret (1964) i Secesja (1967) jego nazwisko stało się znane także poza Polską.
Secesja była ukoronowaniem poglądów Wallisa na temat sztuki dekoracyjnej, ale też pierwszą wyczerpującą
monografią zmieniającą nastawienie do tego stylu w polskiej historii sztuki9. Równolegle umacnia się po-
zycja Wallisa w semiologii i estetyce. Referat Sztuka średniowieczna jako jeżyk wygłoszony w 1964 roku
na V Międzynarodowym Kongresie Estetyki w Amsterdamie wywołał duże zainteresowanie. Osiągnięciami
naukowymi w latach sześćdziesiątych Wallis wszedł do grona najwybitniejszych polskich znawców sztuki
1 estetyki10.
Wallis odszedł na emeryturę w 1965 roku. w wieku 70 lat. Pomimo kłopotów ze zdrowiem starał się
realizować zamierzenia badawcze. Udało mu się przezwyciężyć trudny okres i w wieku 78 lat ogłosił na Mię-
dzynarodowym Kongresie Estetycznym w 1972 roku w Bukareszcie nowatorski program „estetyki otwartej".
' Są to: Artur Grottger i Julian Faim ( 1947), Józef Pankiewicz ( 1948). Canaletto, malarz Warszawy (1954), Magdalena Gross ( ll>57).
Kraj lat dziecinnych Stanisława Noakowskiego (1960). Bibliografia: Wallis, Wybór...,s. 311 316.
Wallis, Wybór..., Wprowadzenie, s.XXII.
' Ibidem, s. XXI XXII.
' Data ukazania się Secesji jesl przełomowa, po niej Stowarzyszenie Historyków S/tuki zorganizowało sesję Sztuka około 1900, której
towarzyszyła wystawa u warszawskim Mu/cum Narodowym rozpoczynająca serię wystaw i sesji w Płocku. Wrocławiu, Lodzi, Krakowie.
"'Jan Białostocki w mowie pogrzebowej opublikowane] \\ Sztukach i znakach wymienia go w gronie filozofów i estetyków, takich jak
W. Tatarkiewicz, R. Ingarden, S. Ossowski. II. I 1/cnberg. W. Witwicki, I.. Blaustein niestety poza tą okolicznością trudno znale/e podobne
wyrazy uznania.