DOI article:
Dworniczak-Leśniak, Kamila: Fotografia a narodziny awangardy w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0049
48
KAMILA DWORNICZAK-LEŚNIAK
5. Tytus Czyżewski, Widok z aeroplanu, 1922-1923,
reprodukcja za: „Tygodnik Ilustrowany”, 1923, nr 44, s. 708
miłość i pamięć, tkwi namiastka magii; z niego - wbrew technicyzacji „po raz ostatni tchnie aura”48.
„Widmowość” dotyczy nie tylko wykreowanego świata poetyckiego, porządku formalnego, ale stanowi
ontologiczną własność samego obrazu49.
ZA MNĄ WIĘC TOWARZYSZE AWIATORZY...
Na początku lat 20. powstały zaginione dziś obrazy Tytusa Czyżewskiego, prezentujące pejzaże z lotu
ptaka Widok z aeroplanu, datowany na 1922 lub 1923 r., znany z reprodukcji w „Tygodniku Ilustro-
wanym” (il. 5), Widok z aeroplanu, datowany na 1922 lub 1927 r.50 Małgorzata Geron zauważyła, że
pod względem kompozycyjnym interesująca jest zwłaszcza pierwsza z prac, w której pionowe i poziome
formy dzielą płaszczyznę obrazu na dziesięć niezależnych części; każda prezentuje odrębny fragment kra-
jobrazu, ujęty z innego punktu widzenia, w innym momencie. Mielibyśmy zatem do czynienia z kolażem
zróżnicowanych rzutów perspektywicznych, z jednej strony przywołującym na myśl futurystyczną symul-
taniczność, z drugiej - strukturę fotomontażu lub sekwencyjnego montażu filmowego51. Reprezentację
fragmentarycznego a zarazem totalnego widzenia niewątpliwie wsparłaby realizacja tematu w formule
„obrazu wielopłaszczyznowego”, o którego istnieniu wiadomo tylko z katalogu I Wystawy Ekspresjonistów
Polskich w Krakowie (Pejzaż z aeroplanem52}. Z tego samego okresu - około 1923 r. pochodzą kom-
pozycje Władysława Strzemińskiego, w których dostrzec można bliskie suprematyzmówi rozmieszczenie
form geometrycznych w przestrzeni: Kompozycja syntetyczna 1, 1923, Kompozycja postsuprematyczna 2,
192353 (il. 6, 7). W tym przypadku również dostrzeżono pokrewieństwo obrazów z przetworzonym wido-
kiem z wysokości54.
48 W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. J. Sikorski, [w:] idem, Anioł historii. Eseje, szkice, frag-
menty, oprać. H. Orłowski, Poznań 1996, s. 215.
49 Jak w dyskursie o widmach Jacques’a Derridy, na ten temat zob. P. Mościcki, Odrodzenie aury z ducha fotogena, „Teksty
Drugie”, 2016, nr 2, s. 87-101.
50 Formiści, red. I. Jakimowicz, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1989, s. 45 (poz. 187, 191); Geron, op. cit., s. 309.
51 Korzystanie z mechanizmów kompozycji, charakterystycznych dla montażu filmowego zauważył u Czyżewskiego Jan Józef
Lipski: J.J. Lipski, O twórczości Tytusa Czyżewskiego, „Twórczość”, 1960, nr 6, s. 69.
52 Pejzaż z aeroplanem nie jest znany z reprodukcji, pojawił się w spisie prac Katalogu I Wystawy Ekspresjonistów Polskich,
TPSP, Kraków 1917 (poz. 63); Geron, op. cit., s. 314.
53 Obie prace znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi; prawdopodobnie były prezentowane na Wystawie Nowej Sztuki
w Wilnie w 1923 r., wg: W 70. rocznicę Wystawy Nowej Sztuki Wilno 1923. Katalog wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1993.
54 I. Luba, E.P. Wawer, Wladyslaw Strzemiński. Zawsze w awangardzie. Rekonstrukcja nieznanej biografii 1893-1917, Łódź
2017.
KAMILA DWORNICZAK-LEŚNIAK
5. Tytus Czyżewski, Widok z aeroplanu, 1922-1923,
reprodukcja za: „Tygodnik Ilustrowany”, 1923, nr 44, s. 708
miłość i pamięć, tkwi namiastka magii; z niego - wbrew technicyzacji „po raz ostatni tchnie aura”48.
„Widmowość” dotyczy nie tylko wykreowanego świata poetyckiego, porządku formalnego, ale stanowi
ontologiczną własność samego obrazu49.
ZA MNĄ WIĘC TOWARZYSZE AWIATORZY...
Na początku lat 20. powstały zaginione dziś obrazy Tytusa Czyżewskiego, prezentujące pejzaże z lotu
ptaka Widok z aeroplanu, datowany na 1922 lub 1923 r., znany z reprodukcji w „Tygodniku Ilustro-
wanym” (il. 5), Widok z aeroplanu, datowany na 1922 lub 1927 r.50 Małgorzata Geron zauważyła, że
pod względem kompozycyjnym interesująca jest zwłaszcza pierwsza z prac, w której pionowe i poziome
formy dzielą płaszczyznę obrazu na dziesięć niezależnych części; każda prezentuje odrębny fragment kra-
jobrazu, ujęty z innego punktu widzenia, w innym momencie. Mielibyśmy zatem do czynienia z kolażem
zróżnicowanych rzutów perspektywicznych, z jednej strony przywołującym na myśl futurystyczną symul-
taniczność, z drugiej - strukturę fotomontażu lub sekwencyjnego montażu filmowego51. Reprezentację
fragmentarycznego a zarazem totalnego widzenia niewątpliwie wsparłaby realizacja tematu w formule
„obrazu wielopłaszczyznowego”, o którego istnieniu wiadomo tylko z katalogu I Wystawy Ekspresjonistów
Polskich w Krakowie (Pejzaż z aeroplanem52}. Z tego samego okresu - około 1923 r. pochodzą kom-
pozycje Władysława Strzemińskiego, w których dostrzec można bliskie suprematyzmówi rozmieszczenie
form geometrycznych w przestrzeni: Kompozycja syntetyczna 1, 1923, Kompozycja postsuprematyczna 2,
192353 (il. 6, 7). W tym przypadku również dostrzeżono pokrewieństwo obrazów z przetworzonym wido-
kiem z wysokości54.
48 W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. J. Sikorski, [w:] idem, Anioł historii. Eseje, szkice, frag-
menty, oprać. H. Orłowski, Poznań 1996, s. 215.
49 Jak w dyskursie o widmach Jacques’a Derridy, na ten temat zob. P. Mościcki, Odrodzenie aury z ducha fotogena, „Teksty
Drugie”, 2016, nr 2, s. 87-101.
50 Formiści, red. I. Jakimowicz, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1989, s. 45 (poz. 187, 191); Geron, op. cit., s. 309.
51 Korzystanie z mechanizmów kompozycji, charakterystycznych dla montażu filmowego zauważył u Czyżewskiego Jan Józef
Lipski: J.J. Lipski, O twórczości Tytusa Czyżewskiego, „Twórczość”, 1960, nr 6, s. 69.
52 Pejzaż z aeroplanem nie jest znany z reprodukcji, pojawił się w spisie prac Katalogu I Wystawy Ekspresjonistów Polskich,
TPSP, Kraków 1917 (poz. 63); Geron, op. cit., s. 314.
53 Obie prace znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi; prawdopodobnie były prezentowane na Wystawie Nowej Sztuki
w Wilnie w 1923 r., wg: W 70. rocznicę Wystawy Nowej Sztuki Wilno 1923. Katalog wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1993.
54 I. Luba, E.P. Wawer, Wladyslaw Strzemiński. Zawsze w awangardzie. Rekonstrukcja nieznanej biografii 1893-1917, Łódź
2017.