DOI Artikel:
Dworniczak-Leśniak, Kamila: Fotografia a narodziny awangardy w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0050
FOTOGRAFIA A NARODZINY AWANGARDY W POLSCE
49
6. Władysław Strzemiński, Kompozycja syntetyczna 1,
1923, olej, płótno, 62 x 52 cm, Łódź, Muzeum Sztuki
7. Władysław Strzemiński, Kompozycja postsuprematyczna 2,
1923, olej, płótno, 65 x 66 cm, Łódź, Muzeum Sztuki
O ile w polskiej literaturze tego rodzaju obrazowanie z rzadka łączono z inspiracjami fotografią lotniczą,
dostrzegając w nich awangardową fascynację nowoczesną maszyną - samolotem, futurystycznymi teoriami
i związkami z obrazowaniem poetyckim, o tyle nowe spojrzenie oferują badania nad twórczością Kazimierza
Malewicza, który już w 1915 r. najwcześniejszym okresie suprematystycznym malował obrazy wyraźnie
nawiązujące do widoków z samolotu (Aeroplan w locie, 1915; il. 8). Obok różnorodnych czynników, którym
przypisuje się wpływ na ukształtowanie się teorii Malewicza, to jest odnowienie zainteresowania metafizyką
ikony, filozoficzne rozważania nad czwartym wymiarem Piotra Uspienskiego, teoria pozarozumowej poezji,
zaum, umieszcza się także impuls płynący z nowych możliwości fotograficznego rejestrowania świata, zinten-
syfikowanych przez dynamikę wydarzeń wojennych55. Przykładów dostarczają autorskie wykresy - zwłaszcza
tablica analityczna, stworzona około 1925 r., prezentująca schematycznie relacje pomiędzy percepcją artysty
a otaczającą go rzeczywistością (il. 9). Malewicz zaproponował trzy zestawy obrazów fotograficznych, ujmując
je w relacji do trzech aktualnych nurtów awangardowych, kolejno kubizmu, futuryzmu i suprematyzmu.
W pierwszym przypadku są to fotografie architektury wnętrz, wystaw artystycznych, przedmiotów (instrument,
wycinek z gazety), w drugim życia miejskiego, maszyn (lokomotywa, zeppelin), w trzecim - rozmaitych
widoków lotniczych (siedem na dziesięć fotografii prezentuje świat widziany z perspektywy lotu samolotem,
z rozmaitych kątów i perspektyw, zarówno widoki miast, jak i przyrody). Nieco inny zestaw fotografii został
wykorzystany przez artystę w książce Die gegenstandslose Welt56 - tutaj również posłużył się materiałem,
który miał stanowić „suprematystyczny impuls” na osiem fotografii cztery to ujęcia lotnicze miast, trzy
lecącego samolotu, natomiast jedna przedstawiała płaszczyznę lotniska z samolotami widzianymi z góry
(il. 10, 11). Co jednak szczególnie istotne już w 1913 r., przygotowując ilustracje do libretta futurystycznej
opery Zwycięstwo nad słońcem, Malewicz wykonał studium przedstawiające bitwę powietrzną (opatrzone
komentarzem jakoby było ono adekwatne do wojskowych fotografii lotniczych57), a w 1915 r., ogłaszając
„nowy realizm” w malarstwie, pisał znamiennie, że:
55 Ch. L od der, Transfiguring Reality. Suprematism and the Aerial View, [w:] Seeing from Above: The Aerial View in Visual
Culture, ed. M. Dorrain, F. Pousin, London-New York 2013, s. 95-117; eadem, Malevich, Suprematism and Aerial Photography, „His-
tory of Photography”, 2004, vol. 28, s. 25 40.
56 K. Male witsch. Die gegenstandslose Welt, Albert Langen Verlag, München 1927.
57 Lodder, Transfiguring Reality..., s. 109. Autorka przypuszcza, że następnie na podstawie tegoż wykonał obraz, który mógł
być jednym z pierwszych dzieł suprematystycznych. Idąc dalej za jej refleksją, także Czarny kwadrat można byłoby widzieć w świetle
fotograficznych inspiracji, zwłaszcza biorąc pod uwagę pracę nad rysunkami towarzyszącymi operze Zwycięstwo nad słońcem.
49
6. Władysław Strzemiński, Kompozycja syntetyczna 1,
1923, olej, płótno, 62 x 52 cm, Łódź, Muzeum Sztuki
7. Władysław Strzemiński, Kompozycja postsuprematyczna 2,
1923, olej, płótno, 65 x 66 cm, Łódź, Muzeum Sztuki
O ile w polskiej literaturze tego rodzaju obrazowanie z rzadka łączono z inspiracjami fotografią lotniczą,
dostrzegając w nich awangardową fascynację nowoczesną maszyną - samolotem, futurystycznymi teoriami
i związkami z obrazowaniem poetyckim, o tyle nowe spojrzenie oferują badania nad twórczością Kazimierza
Malewicza, który już w 1915 r. najwcześniejszym okresie suprematystycznym malował obrazy wyraźnie
nawiązujące do widoków z samolotu (Aeroplan w locie, 1915; il. 8). Obok różnorodnych czynników, którym
przypisuje się wpływ na ukształtowanie się teorii Malewicza, to jest odnowienie zainteresowania metafizyką
ikony, filozoficzne rozważania nad czwartym wymiarem Piotra Uspienskiego, teoria pozarozumowej poezji,
zaum, umieszcza się także impuls płynący z nowych możliwości fotograficznego rejestrowania świata, zinten-
syfikowanych przez dynamikę wydarzeń wojennych55. Przykładów dostarczają autorskie wykresy - zwłaszcza
tablica analityczna, stworzona około 1925 r., prezentująca schematycznie relacje pomiędzy percepcją artysty
a otaczającą go rzeczywistością (il. 9). Malewicz zaproponował trzy zestawy obrazów fotograficznych, ujmując
je w relacji do trzech aktualnych nurtów awangardowych, kolejno kubizmu, futuryzmu i suprematyzmu.
W pierwszym przypadku są to fotografie architektury wnętrz, wystaw artystycznych, przedmiotów (instrument,
wycinek z gazety), w drugim życia miejskiego, maszyn (lokomotywa, zeppelin), w trzecim - rozmaitych
widoków lotniczych (siedem na dziesięć fotografii prezentuje świat widziany z perspektywy lotu samolotem,
z rozmaitych kątów i perspektyw, zarówno widoki miast, jak i przyrody). Nieco inny zestaw fotografii został
wykorzystany przez artystę w książce Die gegenstandslose Welt56 - tutaj również posłużył się materiałem,
który miał stanowić „suprematystyczny impuls” na osiem fotografii cztery to ujęcia lotnicze miast, trzy
lecącego samolotu, natomiast jedna przedstawiała płaszczyznę lotniska z samolotami widzianymi z góry
(il. 10, 11). Co jednak szczególnie istotne już w 1913 r., przygotowując ilustracje do libretta futurystycznej
opery Zwycięstwo nad słońcem, Malewicz wykonał studium przedstawiające bitwę powietrzną (opatrzone
komentarzem jakoby było ono adekwatne do wojskowych fotografii lotniczych57), a w 1915 r., ogłaszając
„nowy realizm” w malarstwie, pisał znamiennie, że:
55 Ch. L od der, Transfiguring Reality. Suprematism and the Aerial View, [w:] Seeing from Above: The Aerial View in Visual
Culture, ed. M. Dorrain, F. Pousin, London-New York 2013, s. 95-117; eadem, Malevich, Suprematism and Aerial Photography, „His-
tory of Photography”, 2004, vol. 28, s. 25 40.
56 K. Male witsch. Die gegenstandslose Welt, Albert Langen Verlag, München 1927.
57 Lodder, Transfiguring Reality..., s. 109. Autorka przypuszcza, że następnie na podstawie tegoż wykonał obraz, który mógł
być jednym z pierwszych dzieł suprematystycznych. Idąc dalej za jej refleksją, także Czarny kwadrat można byłoby widzieć w świetle
fotograficznych inspiracji, zwłaszcza biorąc pod uwagę pracę nad rysunkami towarzyszącymi operze Zwycięstwo nad słońcem.