Rocznik Historii Sztuki (43.2018)

98

KATARZYNA KULPIŃSKA


9. Feliks Jabłczyński, L’ordre règne à Varsavie {Porządek panuje w Warszawie), 1916,
litografia kredką, papier, 19,5 x 24,7 cm, Warszawa, Muzeum Narodowe. Fot. Warszawa, Muzeum Narodowe

powstanie listopadowe46. Piotr P. Czyż zauważył, że Jabłczyński, tytułując tak swą litografię ukazującą War-
szawę jako polskie miasto, inteligentnie spuentował „wielką politykę” i podjął dialog ze starszym francuskim
kolegą Félicienem Ropsem47. Kompozycja Jabłczyńskiego jest lapidarna w formie i dosadna w przekazie.
Wcześniej grafik ten zazwyczaj wypowiadał się w technikach metalowych (lub własnych, pokrewnych meta-
lowym) i były to prace barwne, o ogromnym ładunku ekspresji, w których operował silnym światłocieniem.
W tym wypadku użył tylko czarnej kredki litograficznej. Trzy czwarte kompozycji zajmuje niebo z jasną,
delikatnie zarysowaną sylwetą orła. Praca jest nietypowa dla graficznego dorobku Jabłczyńskiego z okresu
młodopolskiego, ale też wyróżnia się na tle jego późniejszych litografii z widokami Warszawy, ukazujących
w dużym zbliżeniu fragmenty zabudowy miasta lub poszczególne budynki48.
Zestawienie pracy Jabłczyńskiego i powstałego w tym samym roku drzeworytu Święty Boże (Wojna)
Skoczylasa uzmysławia, jak odmiennymi ścieżkami podążali polscy graficy nawiązujący do ówczesnej
sytuacji Polski. O ile litografia Jabłczyńskiego, zapowiadając wyzwolenie spod władzy zaborców, odwołuje
się w tytule do konkretnego wydarzenia i miejsca w historii49, o tyle drzeworyt Skoczylasa ma charakter
alegorii. W 1918 r. Władysław Skoczylas przeniósł się na stałe do Warszawy i został mianowany docen-
tem grafiki i rysunku Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej; rok później wykonał nowatorski

46 Tytuł odnosi się do słów Sébastianiego, wypowiedzianych w parlamencie francuskim, którymi podsumował zajęcie przez Rosjan
Warszawy we wrześniu 1831 r. Reakcja francuskich artystów na to oświadczenie rządu była niemal natychmiastowa - jeszcze w tym
samym roku Grandville (właściwie: Jean lgnące Isidore Gerard) wykonał ręcznie kolorowaną litografię, solidaryzując się z Polakami.
Warszawski „porządek” ukazał jako szubienice, zgliszcza, pomordowanych i stojącego nad płonącą Warszawą kozaka zbryzganego krwią.
Félicien Rops w 1863 r. wykonał litografię pod takim samym tytułem, ukazując trupa pod całunem z napisem „Liberte”, nad którym
unosi się dwugłowy sęp, w tle widoczne są szubienice.
47 P.P. Czyż, „Litografia i fabryka bombonierek” - droga do autolitografi i w Warszawie na początku XX wieku, [w:] Wielość
w jedności. Litografia i techniki druku płaskiego w Polsce po 1900 roku. Materiały z sesji naukowej 22-23 października 2015 r.,
red. B. Chojnacka, M.F. Woźniak, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, Bydgoszcz 2015, s. 40.
48 Jabłczyński, który po podróżach w 1913 r. wrócił na stałe do Warszawy, w czasie Wielkiej Wojny wiele czasu poświęcił
na obrazowanie swego miasta. Teka z 1916 r. {Warszawa. XX autoli to graf ii) ukazała się nakładem Antykw ariatu Polskiego Hieronima
Wildera. W 1918 r. Wilder wydał wykonaną przez Feliksa Jabłczyńskiego rok wcześniej tekę ceratorytów (odbitki kolorowane ręcznie)
Warszawa 1918 (m.in. plansze: Kościół Pijarów, Widok na Rynek z Wąskiego Dunaju, Stare mury Warszawy od ul. Brzozowej, Łazienki).
49 Nic mi nie wiadomo na temat dokładnej daty powstania pracy (dzień, miesiąc). Z jednej strony, może to być więc bezpośred-
nie nawiązanie do wydarzeń z powstania listopadowego skomentowanych przez Sébastianiego (czyli zajęcia Warszawy przez Rosjan
6-7 września 1831 r.), z drugiej - uczczenie faktu, że 1 grudnia 1916 r. do Warszawy wkroczyły Legiony Polskie (po raz pierwszy od
czasów powstania listopadowego w Warszawie pojawiło się wojsko polskie). Pisze o tym P.P. Czyż w haśle w katalogu wystawy „Znaki
i insygnia Rzeczypospolitej”, Pałac Prezydencki. Galeria, X 2004 - II 2005, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2004, s. 19,
poz. 20.