Rocznik Historii Sztuki (43.2018)

102

KATARZYNA KULPIŃSKA

14. Zofia Stryjeńska, Perkunes,
z teki Bożki słowiańskie, 1917-1918,
litografia, Kraków, Muzeum Narodowe




15. Zofia Stryjeńska, Pogoda,
z teki Bożki słowiańskie, 1917-1918,
litografia, Kraków, Muzeum Narodowe

polskich grafików. W sierpniu 1921 r. ZPAG wydał pierwszy numer miesięcznika „Grafika Polska”66,
zaczęło też działać zreorganizowane Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Graficznych. Ośrodkami graficznymi
na początku drugiej dekady XX w. były już nie tylko Kraków i Warszawa, która stopniowo, lecz bezdy-
skusyjnie wzmacniała swą dominację nad środowiskiem krakowskich grafików, ale także Wilno67 oraz,
od końca lat 20., Lwów. Panoramę postaw i poszukiwań w zakresie grafiki artystycznej wzbogaciły nowe
ośrodki, peryferyjne do tej pory miejsca na mapie sztuki: Toruń, Poznań i Bydgoszcz. Sam Jan Jerzy
Wroniecki, jako pedagog i kierownik Wydziału Grafiki poznańskiej Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych
i Przemysłu Artystycznego, w latach 1919-1939 wykształcił setki grafików68. W powstałej w 1920 r.
Państwowej Szkole Przemysłu Artystycznego w Bydgoszczy instruktorem grafiki został znakomity artysta,
specjalizujący się w technikach metalowych, Karol Mondral.
W 1923 r., omawiając współczesne tendencje w sztuce, Adam Dobrodzicki wysunął hipotezę, że
nowa forma polskiej sztuki rodzi się nie w malarstwie, ale właśnie na gruncie grafiki69. Początkiem
poszukiwań nowoczesnej rodzimej formy był powrót do korzeni w sferze mitologii (Zofia Stryjeńska,
Stanisław Jakubowski) i sztuki ludowej (formiści, Skoczylas, Bartłomiej czy k). Jednak powstałą w latach
1917-1918 tekę Bożków słowiańskich Stryjeńskiej (il. 14, 15) trudno jeszcze uznać za reprezentującą

66 Ukazywał się do 1928 r., następnie jako „Grafika”. W tym specjalistycznym piśmie opublikowanych zostało kilka znaczących
tekstów z ważnymi postulatami dotyczącymi sztuki graficznej w odrodzonej Polsce. Józef Sommer-Grzybowski w artykule Zadania polskiej
sztuki graficznej (1921, z. 3, s. 4) wskazał przyczyny zacofania na polu sztuki graficznej i postulował stworzenie akademii graficznej na
wzór lipskiej. Michał Twardosz (O konkursach, 1922, nr- 1, s. 9-10) widział szansę na podniesienie poziomu grafiki poprzez urządzanie
konkursów i rywalizację zakładów graficznych o miano najlepszego w Polsce, proponował też rozpisanie konkursu na ornament i polską
czcionkę.
67 W 1919 r. na wileńskim Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego powołano Pracownię Zdobnictwa i Grafiki,
którą początkowo objął prof. Mieczysław Kotarbiński, a po jego wyjeździć do Warszawy Stanisław Matusiak. Asystentem Kotarbińskiego
był wówczas tworzący w drzeworycie Janusz Tłomakowski, który w 1925 r. wyjechał do Paryża i tam rozwinął niezwykle ciekawą
twórczość w zakresie grafiki ilustracyjnej i ekslibrisu.
68 Pracował, niemal nieprzerwanie, na stanowisku kierownika Wydziału Grafiki i Introligatorstwa, także po II wojnie światowej
w latach 1945-1948.
69 A. Dobrodzicki, Drzeworytnicy, „Południe”, 1923, nr 5, s. 3.