DOI Artikel:
Němec, Richard: Planowanie i przebudowa „Nowego Niemieckiego Wschodu”. Generalne Gubernatorstwo: Warszawa (1939 – 1945)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0158
PLANOWANIE I PRZEBUDOWA „NOWEGO NIEMIECKIEGO WSCHODU”...
157
2. Berlin, Nowa Kancelaria Rzeszy, Voßstraße, 1935-1943,
proj. Albert Speer, w: A. Hitler, Die Reichskanzlei,
„Die Kunst im Deutschen Reich”, 1939, H. 3
3. Berlin, Gauarbeitsamt, Friedrichstraße 34-37,
1938-1940, proj. Hans Fritsche, na zlecenie
Ministerstwa Pracy Rzeszy, na wzór pawilonu
projektu Alberta Speera na wystawę w Paryżu.
Fot. R. Nemec 2017
Z początkiem wojny pierwotny cel uległ jednak zmianie. Berlin miał już nie tylko konkurować z inny-
mi miastami, ale wszystkie je przewyższać. 25 czerwca 1940 r. Hitler z fanatyzmem mówił o „tym odtąd
najważniejszym zadaniu budowlanym Rzeszy” i zażądał ukończenia do 1950 r. przebudowy stolicy, która
miała stać się „wyrazem” silnej nowej Rzeszy6. Służyło temu zaplanowanie „osi” (il. 4) z budowlami
zawierającymi element tożsamościowy miasteczka uniwersyteckiego w zachodniej części Berlina czy
strategicznie umiejscowionych otwierających osie, powstałych częściowo już wcześniej, dworców i lot-
nisk. Kilka fragmentów osi wschód - zachód rzeczywiście powstało. O fazie przygotowawczej świadczy
zachowany do dzisiaj na południowym krańcu planowanej osi północ - południe „Schwerbelastungskörper”
(„obiekt dużego obciążenia”) o średnicy 10 m, służący do sprawdzania właściwości gleby.
Miastom europejskim przypisano rolę podrzędną niektóre z nich miały zostać przebudowane,
względnie zmniejszone, inne całkowicie wygaszone. I tak strefę okupacyjną, na przykład część Pol-
ski oraz Protektorat Czech i Moraw, w założeniach pozbawiono wszelkich praw do pełnienia funkcji
reprezentacyjnych. Przy wsparciu profesjonalnej propagandy naświetlano jedynie politykę osiedleńczą,
zakorzenioną w ideologii „krwi i ziemi”7. Do programu germanizacji włączono z jednej strony powołane
lub zreorganizowane wyłącznie w tym celu urzędy Rzeszy i instytucje badawcze, z drugiej zaś strony
w coraz większym stopniu angażowano do tego gminnych polityków i architektów: zarówno niezależ-
nych, jak i tych posiadających status urzędników państwowych. Nazistowską ideologią Hitlera skażone
6 BArch R 3/1809, s. 33 {Führer-Erlasse 1939--1945. Edition sämtlicher überlieferten, nicht im Reichsgesetzblatt abgedruckten
Direktiven, Hrsg. M. Moll, Stuttgart 1997, załącznik s. 500). Abstrahując od niewiarygodnych Rozmów przy stole, nie da się udowodnić
pojęcia Germania forsowanego w badaniach i wynikającego z: Reichhardt, Schache, op. cit., s. 32. przyp. 6. Por. Mythos Germania...
7 Ideologia „krwi i ziemi”, tzn. koncepcja narodu bez przestrzeni, stanowiąca integralną część nazistowskiej polityki agrarnej
i ideologii, biorąca swój początek u Walthera Darre, znalazła odzwierciedlenie na wielu płaszczyznach (m.in. Mein Kampf Hitlera, Ustawa
Rzeszy o dziedzicznych gospodarstwach rolnych z 29 września 1933 r.). Por. G. Corni, H. Gies, ,,Blut und Boden“. Rassenideologie und
Agrarpolitik im Staat Hitlers, „Historisches Seminar NF”, 5, Idstein 1994 (C. Erbhöfe und Siedlungsfragen, nr 15, 121-122, Richtlinien
für die Bildung deutschen Bauerntums (wytyczne dotyczące wykształcenia niemieckiego chłopstwa)).
157
2. Berlin, Nowa Kancelaria Rzeszy, Voßstraße, 1935-1943,
proj. Albert Speer, w: A. Hitler, Die Reichskanzlei,
„Die Kunst im Deutschen Reich”, 1939, H. 3
3. Berlin, Gauarbeitsamt, Friedrichstraße 34-37,
1938-1940, proj. Hans Fritsche, na zlecenie
Ministerstwa Pracy Rzeszy, na wzór pawilonu
projektu Alberta Speera na wystawę w Paryżu.
Fot. R. Nemec 2017
Z początkiem wojny pierwotny cel uległ jednak zmianie. Berlin miał już nie tylko konkurować z inny-
mi miastami, ale wszystkie je przewyższać. 25 czerwca 1940 r. Hitler z fanatyzmem mówił o „tym odtąd
najważniejszym zadaniu budowlanym Rzeszy” i zażądał ukończenia do 1950 r. przebudowy stolicy, która
miała stać się „wyrazem” silnej nowej Rzeszy6. Służyło temu zaplanowanie „osi” (il. 4) z budowlami
zawierającymi element tożsamościowy miasteczka uniwersyteckiego w zachodniej części Berlina czy
strategicznie umiejscowionych otwierających osie, powstałych częściowo już wcześniej, dworców i lot-
nisk. Kilka fragmentów osi wschód - zachód rzeczywiście powstało. O fazie przygotowawczej świadczy
zachowany do dzisiaj na południowym krańcu planowanej osi północ - południe „Schwerbelastungskörper”
(„obiekt dużego obciążenia”) o średnicy 10 m, służący do sprawdzania właściwości gleby.
Miastom europejskim przypisano rolę podrzędną niektóre z nich miały zostać przebudowane,
względnie zmniejszone, inne całkowicie wygaszone. I tak strefę okupacyjną, na przykład część Pol-
ski oraz Protektorat Czech i Moraw, w założeniach pozbawiono wszelkich praw do pełnienia funkcji
reprezentacyjnych. Przy wsparciu profesjonalnej propagandy naświetlano jedynie politykę osiedleńczą,
zakorzenioną w ideologii „krwi i ziemi”7. Do programu germanizacji włączono z jednej strony powołane
lub zreorganizowane wyłącznie w tym celu urzędy Rzeszy i instytucje badawcze, z drugiej zaś strony
w coraz większym stopniu angażowano do tego gminnych polityków i architektów: zarówno niezależ-
nych, jak i tych posiadających status urzędników państwowych. Nazistowską ideologią Hitlera skażone
6 BArch R 3/1809, s. 33 {Führer-Erlasse 1939--1945. Edition sämtlicher überlieferten, nicht im Reichsgesetzblatt abgedruckten
Direktiven, Hrsg. M. Moll, Stuttgart 1997, załącznik s. 500). Abstrahując od niewiarygodnych Rozmów przy stole, nie da się udowodnić
pojęcia Germania forsowanego w badaniach i wynikającego z: Reichhardt, Schache, op. cit., s. 32. przyp. 6. Por. Mythos Germania...
7 Ideologia „krwi i ziemi”, tzn. koncepcja narodu bez przestrzeni, stanowiąca integralną część nazistowskiej polityki agrarnej
i ideologii, biorąca swój początek u Walthera Darre, znalazła odzwierciedlenie na wielu płaszczyznach (m.in. Mein Kampf Hitlera, Ustawa
Rzeszy o dziedzicznych gospodarstwach rolnych z 29 września 1933 r.). Por. G. Corni, H. Gies, ,,Blut und Boden“. Rassenideologie und
Agrarpolitik im Staat Hitlers, „Historisches Seminar NF”, 5, Idstein 1994 (C. Erbhöfe und Siedlungsfragen, nr 15, 121-122, Richtlinien
für die Bildung deutschen Bauerntums (wytyczne dotyczące wykształcenia niemieckiego chłopstwa)).