DOI Artikel:
Němec, Richard: Planowanie i przebudowa „Nowego Niemieckiego Wschodu”. Generalne Gubernatorstwo: Warszawa (1939 – 1945)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0176
PLANOWANIE 1 PRZEBUDOWA „NOWEGO NIEMIECKIEGO WSCHODU”...
175
fS.O/rfoóer
18. Musterplan für Ermittlung der reinen Bodenwerte (Plan wzorcowy dla ustalenia wartości gruntów), 15 października 1941,
Archiwum Państwowe w Warszawie, AGDW nr zespołu 482, sygn. 881,
Zatrudnienie architektów prywatnych przy pracach nad budową miast 1942-1943, s. 35
w przyłączonym kraju Saary (jak Okręg Warty). Wobec wszystkich tych terytorialnie odległych od siebie
miast przyjęto zatem zbliżoną pod względem ideologicznym linę postępowania63.
Znamienny jest fakt, iż Walther Bangert, protegowany Speera, był odpowiedzialny za przebudowę zarówno
stolicy prowincji nowego okręgu Rzeszy - Kraju Warty, jak i stolicy prowincji Kraju Sudeckiego - Liberca
(Reichenberg). O znaczeniu tych planów świadczy w znacznym stopniu notatka przekazana przez Speera
19 lutego 1941 r. z Obersalzbergu skarbnikowi Rzeszy NSDAP, w której wymienione są wszystkie miasta
planowane do tej pory do przebudowy. Speer poinformował, że „pracuje się” nad planami, jednak prace
te nie zostały jeszcze zakończone64. Nie wymienia on wprawdzie autora planów w Libercu, na Bangerta
wskazują jednak zachowane uchwały rady miasta Liberca (il. 20)65. Liberec i Poznań zyskały na znaczeniu
jako stolice okręgów, a plany z ich szeroką specyfiką, na przykład poszerzeniem ulic, wyznaczaniem parceli,
usytuowaniem instytucji publicznych, odpowiadały także wzorom na terenie całej Rzeszy. Z pewnością nie
było też dziełem przypadku, że Bangert był odpowiedzialny nie tylko za Poznań i Liberec, ale również za
63 BArch R 4606/3390: Poznań, Przebudowa, tutaj obszerna korespondencja wraz z czterema planami.
64 BArch R 3/1733, 19 lutego 1941 r., Albert Speer do skarbnika Rzeszy NSDAP (Reichsministerium für Rüstung und Kriegspro-
duktion), opublikowane w: Hitlers Städte. Baupolitik im Dritten Reich. Eine Dokumentation, Hrsg. J. Dülffer, J. Thies, J. Henke, Köln
1978, s. 64-79, tu s. 78. Jak potwierdzają dokumenty znajdujące się w zasobach Państwowego Archiwum Regionalnego w Litomie-
rzycach (Statai oblastni archiv Litomèfice), Liberec jako stolica okręgu miał szczególne znaczenie. Właściwa korespondencja znajduje
się w: BArch R 4606/3396 oraz w: SOkA Liberec, nr zespołu zasedàni Liberecké mèstské rady, 1940-1943, nr inw. 39, nr kat. 40,
Posiedzenie Rady Miasta z 20 lutego 1940 r., Gd 276/38,79; Ibidem', posiedzenie Rady Miasta z 7 marca 1940 r., Gd 276/38,80. Por.
K. Kerl, Grundsätzliches zur Neugestaltung der Gauhauptstadt Reichenberg, „Sudetenland”, 2, 2, 1941, s. 13-20.
65 W przedłużających się negocjacjach uczestniczyli Speer, Bangert i miasto Liberec, reprezentowane przez burmistrza Eduarda
Rohma, oraz członkowie administracji budowlanej inżynierowie Hugo Jahnel i Karl Kerl (SOkA Liberec, nr zespołu zasedàni Liberecké
mèstské rady, 1940-1943, nr inw. 39, nr kat. 40, Posiedzenie Rady Miasta z 20 lutego 1940 r„ Gd 276/38,79; Ibidem'. Posiedzenie Rady
Miasta z 7 marca 1940 r., Gd 276/38,80). Por. Kerl, op. cit., s. 13-20.
175
fS.O/rfoóer
18. Musterplan für Ermittlung der reinen Bodenwerte (Plan wzorcowy dla ustalenia wartości gruntów), 15 października 1941,
Archiwum Państwowe w Warszawie, AGDW nr zespołu 482, sygn. 881,
Zatrudnienie architektów prywatnych przy pracach nad budową miast 1942-1943, s. 35
w przyłączonym kraju Saary (jak Okręg Warty). Wobec wszystkich tych terytorialnie odległych od siebie
miast przyjęto zatem zbliżoną pod względem ideologicznym linę postępowania63.
Znamienny jest fakt, iż Walther Bangert, protegowany Speera, był odpowiedzialny za przebudowę zarówno
stolicy prowincji nowego okręgu Rzeszy - Kraju Warty, jak i stolicy prowincji Kraju Sudeckiego - Liberca
(Reichenberg). O znaczeniu tych planów świadczy w znacznym stopniu notatka przekazana przez Speera
19 lutego 1941 r. z Obersalzbergu skarbnikowi Rzeszy NSDAP, w której wymienione są wszystkie miasta
planowane do tej pory do przebudowy. Speer poinformował, że „pracuje się” nad planami, jednak prace
te nie zostały jeszcze zakończone64. Nie wymienia on wprawdzie autora planów w Libercu, na Bangerta
wskazują jednak zachowane uchwały rady miasta Liberca (il. 20)65. Liberec i Poznań zyskały na znaczeniu
jako stolice okręgów, a plany z ich szeroką specyfiką, na przykład poszerzeniem ulic, wyznaczaniem parceli,
usytuowaniem instytucji publicznych, odpowiadały także wzorom na terenie całej Rzeszy. Z pewnością nie
było też dziełem przypadku, że Bangert był odpowiedzialny nie tylko za Poznań i Liberec, ale również za
63 BArch R 4606/3390: Poznań, Przebudowa, tutaj obszerna korespondencja wraz z czterema planami.
64 BArch R 3/1733, 19 lutego 1941 r., Albert Speer do skarbnika Rzeszy NSDAP (Reichsministerium für Rüstung und Kriegspro-
duktion), opublikowane w: Hitlers Städte. Baupolitik im Dritten Reich. Eine Dokumentation, Hrsg. J. Dülffer, J. Thies, J. Henke, Köln
1978, s. 64-79, tu s. 78. Jak potwierdzają dokumenty znajdujące się w zasobach Państwowego Archiwum Regionalnego w Litomie-
rzycach (Statai oblastni archiv Litomèfice), Liberec jako stolica okręgu miał szczególne znaczenie. Właściwa korespondencja znajduje
się w: BArch R 4606/3396 oraz w: SOkA Liberec, nr zespołu zasedàni Liberecké mèstské rady, 1940-1943, nr inw. 39, nr kat. 40,
Posiedzenie Rady Miasta z 20 lutego 1940 r., Gd 276/38,79; Ibidem', posiedzenie Rady Miasta z 7 marca 1940 r., Gd 276/38,80. Por.
K. Kerl, Grundsätzliches zur Neugestaltung der Gauhauptstadt Reichenberg, „Sudetenland”, 2, 2, 1941, s. 13-20.
65 W przedłużających się negocjacjach uczestniczyli Speer, Bangert i miasto Liberec, reprezentowane przez burmistrza Eduarda
Rohma, oraz członkowie administracji budowlanej inżynierowie Hugo Jahnel i Karl Kerl (SOkA Liberec, nr zespołu zasedàni Liberecké
mèstské rady, 1940-1943, nr inw. 39, nr kat. 40, Posiedzenie Rady Miasta z 20 lutego 1940 r„ Gd 276/38,79; Ibidem'. Posiedzenie Rady
Miasta z 7 marca 1940 r., Gd 276/38,80). Por. Kerl, op. cit., s. 13-20.