DOI Artikel:
Markiewicz, Anna: Mars Polonicus: wokół paryskich dysput braci Jabłonowskich z 1686 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0155
MARS POLONICUS. WOKÓŁ PARYSKICH DYSPUT BRACI JABŁONOWSKICH Z 1686 ROKU
153
Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na dysputy młodych wojewodziców ruskich, Jana Stanisława
i Aleksandra Jana Jabłonowskich, które odbyły się w 1686 r. w słynnym paryskim collège Louis-le-Grand.
Jan Stanisław (1669-1731) i Aleksander Jan (1671-1723), starsi synowie kasztelana krakowskiego i hetma-
na wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego herbu Prus III i Marianny z Kazanowskich, w latach
1682-1688 odbywali zagraniczną podróż edukacyjną po Europie, typową grand tour* * * * * * 7. Na odtworzenie
przebiegu podróży i edukacji pozwalają dwa spisane wówczas dzienniki. Zgodnie z zaleceniami Stanisła-
wa Jabłonowskiego jego synowie podczas pobytu za granicą prowadzili diariusze, zachowały się jednak
jedynie notatki młodszego z braci, Aleksandra Jana, późniejszego chorążego wielkiego koronnego. Spisa-
ny po łacinie dziennik nie jest jednak kompletny i nie obejmuje całej peregrynacji, rozpoczyna się datą
29 listopada 1684 r., w dniu przybycia podróżnych do Paryża. Zawiera staranne sprawozdanie z przebiegu
paryskich studiów, krótkiej wycieczki do Anglii, podróży po południu Europy, urywa się nagle 26 wrze-
śnia 1687 r., tuż przed wyjazdem Jabłonowskich ze stolicy Francji w kierunku Rzeczypospolitej8. Podczas
kilkuletniej grand tour opiekę nad synami hetmana sprawowali dwaj guwernerzy związani z lwowskim
dworem Jabłonowskich - miecznik czemihowski Jan Michał Kossowicz9 i cześnik latyczowski Szymon
Ignacy Gutowski. Kossowicz spisał w czasie tej kilkuletniej podróży diariusz, w którym zawarł drobiazgowy
opis całej peregrynacji i starannie udokumentował przebieg edukacji swoich podopiecznych. Na kartach
dziennika relacjonował również przebieg wielu uroczystości w Paryżu i Rzymie, w których brał udział
razem ze swoimi wychowankami, części z tych wydarzeń towarzyszyły okazałe dekoracje artystyczne.
Zasadniczym celem podróży synów hetmana Jabłonowskiego była ich edukacja we wskazanych przez
niego ośrodkach - kolegiach jezuitów w Pradze10 i Paryżu, w prestiżowym jezuickim collège Louis-le-
-Grand11. Bracia Jabłonowscy jeszcze we Lwowie uczęszczali do szkół jezuickich, a swoją podróż po
Europie rozpoczęli w 1682 r. od pobytu w praskim kolegium tego zakonu. Pod koniec listopada 1684 r.
Samuel Weishun a nejstarśi teze prazké university / Karel Skréta, Samuel Weishun and the Oldest Thesis Prints of Prague University, [w:] Ars
linearis IV, ed. A. Volräbovä, Praha 2014, s. 60-69, 138-141; eadem, Universitni these podle Antonina Martina Lubinského (1636-1690), [w:]
Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku, red. A. Kozieł, B. Lejman, Wrocław
2002, s. 152-163; eadem, Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. Oslava Leopolda I. a naslednika trunu arcivévody Josefa v univerzit-
nich tezich podle Antonina Martina Lublinského (1636-1690), [w:] Barokni Praha - Barokni Ćechie, ed. O. Fejtovä, Praha 2004, s. 769-801.
Dla ziem Rzeczypospolitej należy przypomnieć prace: A. Dobrzyniecki, M. Mikuła, Opus maximum. Tezy graficzne w zbiorach Muzeum
Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, Wrocław 2008; A. Grochala, Graficzne tezy filozoficzne w zbiorach Muzeum
Narodowego w Warszawie. Studenci i protektorzy, rysownicy i rytownicy, forma i treść - krótki przegląd zagadnień, [w:] Initium sapientiae
humilitas. Studia ofiarowane Profesorowi Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin, red. M.M. Olszewska, A. Skrodzka, współpraca A.S. Czyż,
Warszawa 2015, s. 252-273; M. Karpowicz, Jerzy Eleuter Siemiginowski, malarz polskiego baroku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
1974, s. 47-48; I. Kozina, Konkluzja z portretem Piotra Sapiehy, „Biuletyn Historii Sztuki”, 55, 1993, nr 1, s. 99-103; Konkluzja z portre-
tem Piotra Sapiehy, [w:] Sarmatyzm: sen o potędze. Katalog wystawy, Kraków Muzeum Narodowe, red. B. Biedrońska-Słota, Kraków 2010,
s. 68; J. Dzik, Graficzne tezy z wizerunkami św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka Ksawerego w Muzeum Archidiecezji Przemyskiej, „Hereditas
Monasteriorum”, 6, 2015, s. 317-324; N. Markauskaitè, Andriaus Kazimiero Kuropatnickio tezią grafikos kompozicija: dedikuojama karaliui
Jonui Sobieskiui ir karalaićiui Jokübui, Acta Academiae Artium Vilnensis, 65/66, 2012, s. 269-281; R.T. Tomczak, Graficzna teza akademicka
Andrzeja Kuropatnickiego, „Studia Zródłoznawcze”, 55, 2017, s. 193-216; W. Deluga, Grafika, z kręgu Ławry Pieczarskiej i Akademii Mohy-
lańskiej XVII i VIII wieku, Kraków 2003, s. 90, 91. Omówiono również tezy poświęcone władcom: M. Górska, Zbawca Europy. O graficznych
tezach gloryfikujących Jana III Sobieskiego, Warszawa 2017; H. Widacka, Jan III Sobieski w grafice XVII i XVIII wieku, Warszawa 1987,
s. 62, 64, 68, 69, 97, 98; eadem, Zagadkowa ,,Apoteoza króla Zygmunta III Wazy”, „Rocznik Warszawski”, 31, 2002, s. 183-189; eadem,
Z króla książę. Stanisław Leszczyński w grafice XVIII wieku ze zbiorów polskich i francuskich, Warszawa 2006, s. 160-162; eadem, Lew
Lechistanu, Warszawa 2010, s. 384—387, 402-403; A. Grochala, Treści ideowe ryciny Schelte à Boiswert „Alegoria na cześć Zygmunta III”,
„Ikonotheka. Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego”, 5, 1993, s. 167-227. Zestawienie druków zawierających tezy:
K. Estreicher, Bibliografia polska, Kraków 1936, t. 31, s. 145-148.
7 O podróży Jana Stanisława i Aleksandra Jana Jabłonowskich zob. J.M. Kossowicz, Diariusz podróży po Europie (1682-1688),
oprać. A. Markiewicz, Warszawa 2017; A. Markiewicz, Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego. Peregrinationes Jablono-
vianae, Warszawa 2011; eadem, Instrukcja hetmana Stanisława Jabłonowskiego do synów Jana Stanisława i Aleksandra Jana z 1682 r,
[w:] Społeczeństwo a rodzina. Społeczeństwo Staropolskie. Seria Nowa, t. 3, red. A. Karpiński, Warszawa 2011, s. 39-61.
8 B. Czart, rkps 1152 II, Diarium mansionis Parisiis et diarium itineris in Angliam conscriptum ab Alexandro in Jabłonow
Jabłonowski.
9 Kossowicz, op. cit., passim.
10 A. Markiewicz, „In limine ciziho svéta”. Jak se v Praze vzdélàvala śłechta z polsko-litevského soustàti v pośledni ètvrtiné
17. stoleti, „Acta Universitatis Carolinae. Historia Universitatis Carolinae Pragensis. Prispevky k dèjinàm Univerzity Karlovy”, t. 56,
fase. 2, 2016, s. 11-32.
11 Znakomita monografia kolegium: G. Dupont-Ferrier, La vie quotidienne d’un collège parisien pendant plus de trois cent
cinquante ans. Du Collège de Clermont au Lycée Louis-le-Grand (1563-1920), t. 1, Le Collège sous les Jésuites, 1563-1762, Paris 1921;
zob. również m.in.: idem, L’éducation mondaine au Collège Louis-le-Grand du XVP au XVIIF siècle, Paris 1920; M.M. Compère, Les
colleges franęais 16e-18e siecles. Repertoire 3 - Paris, Paris 2002, s. 359—407; P. Gioan, Une belle réussite pedagogique et culturelle:
le collège parisien des Jésuites (1563-1762), [w:] Louis le Grand. 1563-1963. Etudes Souvenirs Documents, Paris 1963, s. 25-52; F. de
153
Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na dysputy młodych wojewodziców ruskich, Jana Stanisława
i Aleksandra Jana Jabłonowskich, które odbyły się w 1686 r. w słynnym paryskim collège Louis-le-Grand.
Jan Stanisław (1669-1731) i Aleksander Jan (1671-1723), starsi synowie kasztelana krakowskiego i hetma-
na wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego herbu Prus III i Marianny z Kazanowskich, w latach
1682-1688 odbywali zagraniczną podróż edukacyjną po Europie, typową grand tour* * * * * * 7. Na odtworzenie
przebiegu podróży i edukacji pozwalają dwa spisane wówczas dzienniki. Zgodnie z zaleceniami Stanisła-
wa Jabłonowskiego jego synowie podczas pobytu za granicą prowadzili diariusze, zachowały się jednak
jedynie notatki młodszego z braci, Aleksandra Jana, późniejszego chorążego wielkiego koronnego. Spisa-
ny po łacinie dziennik nie jest jednak kompletny i nie obejmuje całej peregrynacji, rozpoczyna się datą
29 listopada 1684 r., w dniu przybycia podróżnych do Paryża. Zawiera staranne sprawozdanie z przebiegu
paryskich studiów, krótkiej wycieczki do Anglii, podróży po południu Europy, urywa się nagle 26 wrze-
śnia 1687 r., tuż przed wyjazdem Jabłonowskich ze stolicy Francji w kierunku Rzeczypospolitej8. Podczas
kilkuletniej grand tour opiekę nad synami hetmana sprawowali dwaj guwernerzy związani z lwowskim
dworem Jabłonowskich - miecznik czemihowski Jan Michał Kossowicz9 i cześnik latyczowski Szymon
Ignacy Gutowski. Kossowicz spisał w czasie tej kilkuletniej podróży diariusz, w którym zawarł drobiazgowy
opis całej peregrynacji i starannie udokumentował przebieg edukacji swoich podopiecznych. Na kartach
dziennika relacjonował również przebieg wielu uroczystości w Paryżu i Rzymie, w których brał udział
razem ze swoimi wychowankami, części z tych wydarzeń towarzyszyły okazałe dekoracje artystyczne.
Zasadniczym celem podróży synów hetmana Jabłonowskiego była ich edukacja we wskazanych przez
niego ośrodkach - kolegiach jezuitów w Pradze10 i Paryżu, w prestiżowym jezuickim collège Louis-le-
-Grand11. Bracia Jabłonowscy jeszcze we Lwowie uczęszczali do szkół jezuickich, a swoją podróż po
Europie rozpoczęli w 1682 r. od pobytu w praskim kolegium tego zakonu. Pod koniec listopada 1684 r.
Samuel Weishun a nejstarśi teze prazké university / Karel Skréta, Samuel Weishun and the Oldest Thesis Prints of Prague University, [w:] Ars
linearis IV, ed. A. Volräbovä, Praha 2014, s. 60-69, 138-141; eadem, Universitni these podle Antonina Martina Lubinského (1636-1690), [w:]
Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku, red. A. Kozieł, B. Lejman, Wrocław
2002, s. 152-163; eadem, Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. Oslava Leopolda I. a naslednika trunu arcivévody Josefa v univerzit-
nich tezich podle Antonina Martina Lublinského (1636-1690), [w:] Barokni Praha - Barokni Ćechie, ed. O. Fejtovä, Praha 2004, s. 769-801.
Dla ziem Rzeczypospolitej należy przypomnieć prace: A. Dobrzyniecki, M. Mikuła, Opus maximum. Tezy graficzne w zbiorach Muzeum
Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, Wrocław 2008; A. Grochala, Graficzne tezy filozoficzne w zbiorach Muzeum
Narodowego w Warszawie. Studenci i protektorzy, rysownicy i rytownicy, forma i treść - krótki przegląd zagadnień, [w:] Initium sapientiae
humilitas. Studia ofiarowane Profesorowi Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin, red. M.M. Olszewska, A. Skrodzka, współpraca A.S. Czyż,
Warszawa 2015, s. 252-273; M. Karpowicz, Jerzy Eleuter Siemiginowski, malarz polskiego baroku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
1974, s. 47-48; I. Kozina, Konkluzja z portretem Piotra Sapiehy, „Biuletyn Historii Sztuki”, 55, 1993, nr 1, s. 99-103; Konkluzja z portre-
tem Piotra Sapiehy, [w:] Sarmatyzm: sen o potędze. Katalog wystawy, Kraków Muzeum Narodowe, red. B. Biedrońska-Słota, Kraków 2010,
s. 68; J. Dzik, Graficzne tezy z wizerunkami św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka Ksawerego w Muzeum Archidiecezji Przemyskiej, „Hereditas
Monasteriorum”, 6, 2015, s. 317-324; N. Markauskaitè, Andriaus Kazimiero Kuropatnickio tezią grafikos kompozicija: dedikuojama karaliui
Jonui Sobieskiui ir karalaićiui Jokübui, Acta Academiae Artium Vilnensis, 65/66, 2012, s. 269-281; R.T. Tomczak, Graficzna teza akademicka
Andrzeja Kuropatnickiego, „Studia Zródłoznawcze”, 55, 2017, s. 193-216; W. Deluga, Grafika, z kręgu Ławry Pieczarskiej i Akademii Mohy-
lańskiej XVII i VIII wieku, Kraków 2003, s. 90, 91. Omówiono również tezy poświęcone władcom: M. Górska, Zbawca Europy. O graficznych
tezach gloryfikujących Jana III Sobieskiego, Warszawa 2017; H. Widacka, Jan III Sobieski w grafice XVII i XVIII wieku, Warszawa 1987,
s. 62, 64, 68, 69, 97, 98; eadem, Zagadkowa ,,Apoteoza króla Zygmunta III Wazy”, „Rocznik Warszawski”, 31, 2002, s. 183-189; eadem,
Z króla książę. Stanisław Leszczyński w grafice XVIII wieku ze zbiorów polskich i francuskich, Warszawa 2006, s. 160-162; eadem, Lew
Lechistanu, Warszawa 2010, s. 384—387, 402-403; A. Grochala, Treści ideowe ryciny Schelte à Boiswert „Alegoria na cześć Zygmunta III”,
„Ikonotheka. Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego”, 5, 1993, s. 167-227. Zestawienie druków zawierających tezy:
K. Estreicher, Bibliografia polska, Kraków 1936, t. 31, s. 145-148.
7 O podróży Jana Stanisława i Aleksandra Jana Jabłonowskich zob. J.M. Kossowicz, Diariusz podróży po Europie (1682-1688),
oprać. A. Markiewicz, Warszawa 2017; A. Markiewicz, Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego. Peregrinationes Jablono-
vianae, Warszawa 2011; eadem, Instrukcja hetmana Stanisława Jabłonowskiego do synów Jana Stanisława i Aleksandra Jana z 1682 r,
[w:] Społeczeństwo a rodzina. Społeczeństwo Staropolskie. Seria Nowa, t. 3, red. A. Karpiński, Warszawa 2011, s. 39-61.
8 B. Czart, rkps 1152 II, Diarium mansionis Parisiis et diarium itineris in Angliam conscriptum ab Alexandro in Jabłonow
Jabłonowski.
9 Kossowicz, op. cit., passim.
10 A. Markiewicz, „In limine ciziho svéta”. Jak se v Praze vzdélàvala śłechta z polsko-litevského soustàti v pośledni ètvrtiné
17. stoleti, „Acta Universitatis Carolinae. Historia Universitatis Carolinae Pragensis. Prispevky k dèjinàm Univerzity Karlovy”, t. 56,
fase. 2, 2016, s. 11-32.
11 Znakomita monografia kolegium: G. Dupont-Ferrier, La vie quotidienne d’un collège parisien pendant plus de trois cent
cinquante ans. Du Collège de Clermont au Lycée Louis-le-Grand (1563-1920), t. 1, Le Collège sous les Jésuites, 1563-1762, Paris 1921;
zob. również m.in.: idem, L’éducation mondaine au Collège Louis-le-Grand du XVP au XVIIF siècle, Paris 1920; M.M. Compère, Les
colleges franęais 16e-18e siecles. Repertoire 3 - Paris, Paris 2002, s. 359—407; P. Gioan, Une belle réussite pedagogique et culturelle:
le collège parisien des Jésuites (1563-1762), [w:] Louis le Grand. 1563-1963. Etudes Souvenirs Documents, Paris 1963, s. 25-52; F. de