DOI Artikel:
Olszewska, Magdalena M.: Dni Galowe i inne rocznice oraz oficjalne podróże Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0219
DNI GALOWE I INNE ROCZNICE ORAZ OFICJALNE PODRÓŻE STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO
217
Z oprawą uroczystości udało się powiązać kilkanaście obiektów: obrazy Jana Bogumiła Plerscha poka-
zujące powitanie Katarzyny II w Kaniowie oraz wystawienie obelisku z iluminacją na cześć carycy (1787),
obraz Franciszka Smuglewicza (po 1801) przedstawiający sesję Trybunału podczas wizyty króla w Lublinie
w 1781 r., rysunki przedstawienia baletu Kleopatra w Łazienkach Jeana-Pierre’a Norblina (1791), grafikę
Karola Grólla z przedstawieniem Wolności, wykonaną na podstawie rysunku Smuglewicza. W tym kontekście
należy wymienić zachowane pamiątki świadczące o podróżach króla, między innymi tablice (z Opola Lubel-
skiego (1787), Krakowa (k. XVIII w.)), pomnik Jana III z Łazienek (1788), fontannę z Kościelnik (1787),
głaz pamiątkowy z Małej Wsi (1787), kolumny (z Siedlec (1783), Leonpola (1791)). Z oprawą związane są
także okolicznościowe miniatury, tabakierki, biżuteria, medale, na przykład Jana Filipa Holzhäussera, żetony
koronacyjne, symboliczne klucze do miast, obuch i kielnia do wmurowania kamienia węgielnego pod Świą-
tynię Opatrzności, rysunki przedstawiające bramy triumfalne, fajerwerki i iluminacje, widoki miejscowości
autorstwa Zygmunta Vogla powstałe po podróży króla do Kaniowa w 1787 r. i w kolejnych latach. Wśród
kilkunastu dzieł teatralno-muzycznych powstałych z okazji królewskich uroczystości wymienić można operę
Agatka według Macieja Radziwiłła oraz balet Orfeusz i Eurydyka przygotowane w Nieświeżu w 1784 r.,
a także Kantatę w dzień inauguracyi statuy króla Jana III [...], ze słowami Adama Naruszewicza, kompo-
zycję nadwornego muzyka Macieja Kamieńskiego odegraną w Łazienkach w 1788 r.
***
Na przyjazd Stanisława Augusta do Siedlec, siedziby jego ciotecznej siostry, Aleksandry Ogińskiej
(1730-1798), w lipcu 1783 r. wystawiono trój przelotową bramę, ozdobioną cyfrą królewską, kwiatami,
a kobiety przebrano za boginie: Ceres ze snopkiem żyta i sierpem, Florę z kwiatami, Nimfy i uskrzydlone
Famy. Po mowach wychwalających roztropność króla-boga i śpiewach boginie poprowadziły gościa do
miasta4.
Stanisław August odwiedzał fabryki, huty, kopalnie, warsztaty paśnicze, a także pływał kanałami.
W Pomykowie w lipcu 1787 r., podczas zwiedzania tamtejszej fabryki broni, król oglądał, jak zanotowano
w diariuszu:
[...] wystawionego na śrzodku ulicy fabryczney szpalerem lipowym wysadzoney kolosu, prawdziwie pięknym
gustem i symetrią z flint, bagnetów i szpontow złożonego, wynalazkiem JPana Miączyńskiego Sty Krzepickiego.
Stała w pośrzodku kolosu tego cyfra Królewska z zamków od strzelb i kolb kształtnie ułożona, która się na
pedestale obszernym temiż kolbami, bagnetami i stęplami zamiast girlandy ozdobionym utrzymywała5.
Stanisław August, pomimo wrażliwej i pokojowej natury oraz krótkowzroczności6, udawał się często
na polowania i brał w nich czynny udział. Były one w większości szczegółowo zaaranżowane7. Trafiał
do celu dość często, co poświadczają liczne relacje. Zastanawiające jest, czy tak duża liczba polowań,
w których uczestniczył, mogłaby świadczyć, że tego rodzaju rozrywka sprawiała mu przyjemność, czy
traktował to tylko jako swój obowiązek i wpisywał się tym w wielowiekową tradycję8, nie chcąc sprawić
4 EW. [Chrystian Wilhelm Friese?], Przyięcie Nayiasnieyszego Pana Stanisława Augusta Króla Polskiego Wielkiego Xiązęcia
Litewskiego [...] Pana Naszego Miłościwego w Siedlcach Roku 1783, Warszawa [1783], s. 2-4 [20 lipca 1783], W nawiasach kwadra-
towych podano daty dzienne, do których odnosi się omawiane wydarzenie.
5 A. Naruszewicz, Dyaryusz Podróży Stanisława Augusta Króla Na Ukrainę, w Roku 1787, Warszawa 1805, s. 495 [16 lipca
1787],
6 Za: J.M. Rymkiewicz, Wieszanie, Warszawa 2007, s. 41.
7 Podczas polowań oraz pokazów szczwania król miał dodatkową ochronę (np. 1 września w Białowieży czy 20 września
1784 r. w Nieświeżu - „[...] stali z oszczepami około Altany Krolewskiey dla bezpieczeństwa”). [A. Naruszewicz], Dyaryusz pod-
roży J. K. Mci do Grodna, [w:] A. Naruszewicz, Dyaryusz podroży Nayiasnieyszego Stanisława Augusta Króla Polskiego na Seym
Grodzieński. Zacząwszy od dnia wyiazdu z Warszawy to iest: 26. Miesiąca Sierpnia Roku 1784 aż do przybycia do Grodna, Warszawa
1784, s. 16 [1 września 1784].
8 Tomasz Samojlik zauważa, że król „mimo chłodnego stosunku do rozrywek łowieckich, odwiedził Białowieżę i polował na
żubry”. T. Samojlik, Stanisław August Poniatowski w Puszczy Białowieskiej (30 sierpnia - 2 września 1784), „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej”, 53, 2005, nr 1, s. 35. Z kolei Jerzy Michalski, wspominając polowanie Augusta III w Białowieży w 1752 r.,
podczas którego był obecny przyszły król, stwierdza, że: „Nie zdawały go [Stanisław Augusta - M.M.O.] natomiast razić barbarzyńskie
polowania organizowane dla gustującego w nich Augusta III”. J. Michalski, Stanisław August Poniatowski, oprać. W. Kriegseisen,
Warszawa 2009, s. 14. Zob. K. Gombin, Polowania Eustachego Potockiego, „Roczniki Humanistyczne”, 54, 2006, z. 4, s. 327-335. Por.
217
Z oprawą uroczystości udało się powiązać kilkanaście obiektów: obrazy Jana Bogumiła Plerscha poka-
zujące powitanie Katarzyny II w Kaniowie oraz wystawienie obelisku z iluminacją na cześć carycy (1787),
obraz Franciszka Smuglewicza (po 1801) przedstawiający sesję Trybunału podczas wizyty króla w Lublinie
w 1781 r., rysunki przedstawienia baletu Kleopatra w Łazienkach Jeana-Pierre’a Norblina (1791), grafikę
Karola Grólla z przedstawieniem Wolności, wykonaną na podstawie rysunku Smuglewicza. W tym kontekście
należy wymienić zachowane pamiątki świadczące o podróżach króla, między innymi tablice (z Opola Lubel-
skiego (1787), Krakowa (k. XVIII w.)), pomnik Jana III z Łazienek (1788), fontannę z Kościelnik (1787),
głaz pamiątkowy z Małej Wsi (1787), kolumny (z Siedlec (1783), Leonpola (1791)). Z oprawą związane są
także okolicznościowe miniatury, tabakierki, biżuteria, medale, na przykład Jana Filipa Holzhäussera, żetony
koronacyjne, symboliczne klucze do miast, obuch i kielnia do wmurowania kamienia węgielnego pod Świą-
tynię Opatrzności, rysunki przedstawiające bramy triumfalne, fajerwerki i iluminacje, widoki miejscowości
autorstwa Zygmunta Vogla powstałe po podróży króla do Kaniowa w 1787 r. i w kolejnych latach. Wśród
kilkunastu dzieł teatralno-muzycznych powstałych z okazji królewskich uroczystości wymienić można operę
Agatka według Macieja Radziwiłła oraz balet Orfeusz i Eurydyka przygotowane w Nieświeżu w 1784 r.,
a także Kantatę w dzień inauguracyi statuy króla Jana III [...], ze słowami Adama Naruszewicza, kompo-
zycję nadwornego muzyka Macieja Kamieńskiego odegraną w Łazienkach w 1788 r.
***
Na przyjazd Stanisława Augusta do Siedlec, siedziby jego ciotecznej siostry, Aleksandry Ogińskiej
(1730-1798), w lipcu 1783 r. wystawiono trój przelotową bramę, ozdobioną cyfrą królewską, kwiatami,
a kobiety przebrano za boginie: Ceres ze snopkiem żyta i sierpem, Florę z kwiatami, Nimfy i uskrzydlone
Famy. Po mowach wychwalających roztropność króla-boga i śpiewach boginie poprowadziły gościa do
miasta4.
Stanisław August odwiedzał fabryki, huty, kopalnie, warsztaty paśnicze, a także pływał kanałami.
W Pomykowie w lipcu 1787 r., podczas zwiedzania tamtejszej fabryki broni, król oglądał, jak zanotowano
w diariuszu:
[...] wystawionego na śrzodku ulicy fabryczney szpalerem lipowym wysadzoney kolosu, prawdziwie pięknym
gustem i symetrią z flint, bagnetów i szpontow złożonego, wynalazkiem JPana Miączyńskiego Sty Krzepickiego.
Stała w pośrzodku kolosu tego cyfra Królewska z zamków od strzelb i kolb kształtnie ułożona, która się na
pedestale obszernym temiż kolbami, bagnetami i stęplami zamiast girlandy ozdobionym utrzymywała5.
Stanisław August, pomimo wrażliwej i pokojowej natury oraz krótkowzroczności6, udawał się często
na polowania i brał w nich czynny udział. Były one w większości szczegółowo zaaranżowane7. Trafiał
do celu dość często, co poświadczają liczne relacje. Zastanawiające jest, czy tak duża liczba polowań,
w których uczestniczył, mogłaby świadczyć, że tego rodzaju rozrywka sprawiała mu przyjemność, czy
traktował to tylko jako swój obowiązek i wpisywał się tym w wielowiekową tradycję8, nie chcąc sprawić
4 EW. [Chrystian Wilhelm Friese?], Przyięcie Nayiasnieyszego Pana Stanisława Augusta Króla Polskiego Wielkiego Xiązęcia
Litewskiego [...] Pana Naszego Miłościwego w Siedlcach Roku 1783, Warszawa [1783], s. 2-4 [20 lipca 1783], W nawiasach kwadra-
towych podano daty dzienne, do których odnosi się omawiane wydarzenie.
5 A. Naruszewicz, Dyaryusz Podróży Stanisława Augusta Króla Na Ukrainę, w Roku 1787, Warszawa 1805, s. 495 [16 lipca
1787],
6 Za: J.M. Rymkiewicz, Wieszanie, Warszawa 2007, s. 41.
7 Podczas polowań oraz pokazów szczwania król miał dodatkową ochronę (np. 1 września w Białowieży czy 20 września
1784 r. w Nieświeżu - „[...] stali z oszczepami około Altany Krolewskiey dla bezpieczeństwa”). [A. Naruszewicz], Dyaryusz pod-
roży J. K. Mci do Grodna, [w:] A. Naruszewicz, Dyaryusz podroży Nayiasnieyszego Stanisława Augusta Króla Polskiego na Seym
Grodzieński. Zacząwszy od dnia wyiazdu z Warszawy to iest: 26. Miesiąca Sierpnia Roku 1784 aż do przybycia do Grodna, Warszawa
1784, s. 16 [1 września 1784].
8 Tomasz Samojlik zauważa, że król „mimo chłodnego stosunku do rozrywek łowieckich, odwiedził Białowieżę i polował na
żubry”. T. Samojlik, Stanisław August Poniatowski w Puszczy Białowieskiej (30 sierpnia - 2 września 1784), „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej”, 53, 2005, nr 1, s. 35. Z kolei Jerzy Michalski, wspominając polowanie Augusta III w Białowieży w 1752 r.,
podczas którego był obecny przyszły król, stwierdza, że: „Nie zdawały go [Stanisław Augusta - M.M.O.] natomiast razić barbarzyńskie
polowania organizowane dla gustującego w nich Augusta III”. J. Michalski, Stanisław August Poniatowski, oprać. W. Kriegseisen,
Warszawa 2009, s. 14. Zob. K. Gombin, Polowania Eustachego Potockiego, „Roczniki Humanistyczne”, 54, 2006, z. 4, s. 327-335. Por.