DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Gorzelany, Dorota: Oblicza dionizyjskie: Kilka uwag o ikonografii Dionizosa i Ariadny na wazach greckich w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich i Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0044
42
Dorota Gorzelany
Wiele scen malarstwa wazowego odnosi się do tego mitologicznego wydarzenia, które
ocierało się też o świat śmiertelników - Ariadna jako panna młoda mogła poszczycić się
boskimi dziadkami, ale w wyniku ich „mezaliansów” młoda dziewczyna, córka króla kre-
teńskiego Minosa i Pazyfae, nie należała do grona bogów. Główna strona pelike kerczeń-
skiej47 z warsztatu Malarza Hippolita48 z około połowy IV w. p.n.e. fil. 4) ukazuje nagiego
Dionizosa, siedzącego na płaszczu rozłożonym na niewidocznej skale, który wspiera się
lekko na lewej ręce, a w prawej trzyma tyrsos. Głowę zwraca w lewo ku siedzącej obok
Ariadnie, która lewą rękę opiera na stojącym obok tympanonie, prawą wskazując na siebie.
Jej tors zdobi skrzyżowana między piersiami wstążka, a zsunięty himation osłania dolną
część ciała49. Włosy podtrzymuje sphendone założona pod krobylos. Biżuterię, kolczyki,
naszyjnik i bransoletki zaakcentowano białą farbą, obecnie miejscami już nie zachowaną.
Pomiędzy boską parą unosi się zwrócony ku Ariadnie Eros, wspierający się na ramieniu
Dionizosa, lewą rękę wyciągając w kierunku Ariadny. Rozpostarte skrzydła tworzą tło dla
oddanego białą farbą ciała, ozdobionego przechodzącym dwukrotnie przez tors naszyjni-
kiem. Na ziemi leży róg. Po lewej scenę zamyka stary satyr w bluszczowym wieńcu, spo-
glądający ku stojącemu po przeciwnej stronie młodemu satyrowi opartemu na ramieniu
Ariadny. Spojrzenia Dionizosa i Erosa skierowane na Ariadnę czynią z niej główną osobę
przedstawienia, co jest podkreślone dodatkowo wykonywanym przez nią gestem; poprzez
układ ciał postaci są połączone symetrycznie (Dionizos i Ariadna) i w odbiciu lustrzanym
(Ariadna i młody Satyr; Dionizos i Eros).
Przedstawienie zdobiące pelike, określane jako „hieros gamos”, odnosiło się pierwotnie
do boskiej pary Zeusa i Elery, i ogólnie do świętego związku pomiędzy bogami, zawartego
zgodnie z wszystkimi zwyczajami ceremonii zaślubin śmiertelników. W tym kontekście hie-
rogamia Dionizosa i Ariadny jest wyjątkowym przypadkiem, który jednak uchodził za mito-
logiczne uzasadnienie aktu małżeństwa pomiędzy ludźmi i rytu zaślubin Dionizosa i basilinny
podczas ateńskich Antesteriów, świąt dionizyjskich obchodzonych w miesiąc po Lenajach.
W micie Dionizos, pan wysp egejskich, w odróżnieniu od boga tebańskiego, czczone-
go podczas Lenajów, przybył na wyspę Naksos50, gdzie odnalazł śpiącą Ariadnę. Tam też
odbył się ich ślub. Pomimo że Ariadna urodziła się jako śmiertelniczka, Zeus obdarzył ją
wiecznym życiem i młodością51. Na górze Drios, skąd wstąpili na Olimp, znajdowało się
47 Nr inw. MNK XI-1082, ze zbiorów Fundacji Książąt Czartoryskich w depozycie w Muzeum Naro-
dowym w Krakowie, zob. Beazley, Greek Vases..., s. 71; CVA Cracovie, pl. 13,4;. V. Paul-Zinserling,
Der Jena-Maler und sein Kreis. Zur Ikonologie einer attischen Schalenwerkstatt urn 400 v. Ch., Mainz am
Rhein 1994, s. 43.
48 Por. K. Schefold, Untersuchungen zu den Kertscher Vasen, Leipzig 1934, s. 88nn., 101 nr 364 (Ermitaż
6791), 55. 141 nr 514 (pelike London E 435).
49 Podobnie jest przedstawiona siedząca Afrodyta na fragmencie kyliksu Malarza z Jeny z końca V w.
p.n.e., por. Paul-Zinserling, o.c., s. 70n., tab. 11.2.
50 Elyginus, Astronomica, II 5, mówi o wysepce Dia, położonej u wybrzeży Krety tuż przy Amnisos.
Według Diodora Sycylijskiego (V 51,3) to Naksos nazywała się początkowo Dia, a wówczas Palatia, rafa
przed portem, mogła być miejscem wydarzeń mitologicznych; por. Kerenyi, o.c., s. 112nn.
51 Hezjod, Teogonia, 948. Ariadna jako kobieta śmiertelna spoczęła w Argos (Pauzaniasz, 2,23,8)
w pobliżu sanktuarium „kreteńskiego Dionizosa” i świątyni Afrodyty; inny jej grób znajdował się także
w Amathus na Cyprze w świętym gaju Afrodyty, por. Otto, o.c., s. 168.
Dorota Gorzelany
Wiele scen malarstwa wazowego odnosi się do tego mitologicznego wydarzenia, które
ocierało się też o świat śmiertelników - Ariadna jako panna młoda mogła poszczycić się
boskimi dziadkami, ale w wyniku ich „mezaliansów” młoda dziewczyna, córka króla kre-
teńskiego Minosa i Pazyfae, nie należała do grona bogów. Główna strona pelike kerczeń-
skiej47 z warsztatu Malarza Hippolita48 z około połowy IV w. p.n.e. fil. 4) ukazuje nagiego
Dionizosa, siedzącego na płaszczu rozłożonym na niewidocznej skale, który wspiera się
lekko na lewej ręce, a w prawej trzyma tyrsos. Głowę zwraca w lewo ku siedzącej obok
Ariadnie, która lewą rękę opiera na stojącym obok tympanonie, prawą wskazując na siebie.
Jej tors zdobi skrzyżowana między piersiami wstążka, a zsunięty himation osłania dolną
część ciała49. Włosy podtrzymuje sphendone założona pod krobylos. Biżuterię, kolczyki,
naszyjnik i bransoletki zaakcentowano białą farbą, obecnie miejscami już nie zachowaną.
Pomiędzy boską parą unosi się zwrócony ku Ariadnie Eros, wspierający się na ramieniu
Dionizosa, lewą rękę wyciągając w kierunku Ariadny. Rozpostarte skrzydła tworzą tło dla
oddanego białą farbą ciała, ozdobionego przechodzącym dwukrotnie przez tors naszyjni-
kiem. Na ziemi leży róg. Po lewej scenę zamyka stary satyr w bluszczowym wieńcu, spo-
glądający ku stojącemu po przeciwnej stronie młodemu satyrowi opartemu na ramieniu
Ariadny. Spojrzenia Dionizosa i Erosa skierowane na Ariadnę czynią z niej główną osobę
przedstawienia, co jest podkreślone dodatkowo wykonywanym przez nią gestem; poprzez
układ ciał postaci są połączone symetrycznie (Dionizos i Ariadna) i w odbiciu lustrzanym
(Ariadna i młody Satyr; Dionizos i Eros).
Przedstawienie zdobiące pelike, określane jako „hieros gamos”, odnosiło się pierwotnie
do boskiej pary Zeusa i Elery, i ogólnie do świętego związku pomiędzy bogami, zawartego
zgodnie z wszystkimi zwyczajami ceremonii zaślubin śmiertelników. W tym kontekście hie-
rogamia Dionizosa i Ariadny jest wyjątkowym przypadkiem, który jednak uchodził za mito-
logiczne uzasadnienie aktu małżeństwa pomiędzy ludźmi i rytu zaślubin Dionizosa i basilinny
podczas ateńskich Antesteriów, świąt dionizyjskich obchodzonych w miesiąc po Lenajach.
W micie Dionizos, pan wysp egejskich, w odróżnieniu od boga tebańskiego, czczone-
go podczas Lenajów, przybył na wyspę Naksos50, gdzie odnalazł śpiącą Ariadnę. Tam też
odbył się ich ślub. Pomimo że Ariadna urodziła się jako śmiertelniczka, Zeus obdarzył ją
wiecznym życiem i młodością51. Na górze Drios, skąd wstąpili na Olimp, znajdowało się
47 Nr inw. MNK XI-1082, ze zbiorów Fundacji Książąt Czartoryskich w depozycie w Muzeum Naro-
dowym w Krakowie, zob. Beazley, Greek Vases..., s. 71; CVA Cracovie, pl. 13,4;. V. Paul-Zinserling,
Der Jena-Maler und sein Kreis. Zur Ikonologie einer attischen Schalenwerkstatt urn 400 v. Ch., Mainz am
Rhein 1994, s. 43.
48 Por. K. Schefold, Untersuchungen zu den Kertscher Vasen, Leipzig 1934, s. 88nn., 101 nr 364 (Ermitaż
6791), 55. 141 nr 514 (pelike London E 435).
49 Podobnie jest przedstawiona siedząca Afrodyta na fragmencie kyliksu Malarza z Jeny z końca V w.
p.n.e., por. Paul-Zinserling, o.c., s. 70n., tab. 11.2.
50 Elyginus, Astronomica, II 5, mówi o wysepce Dia, położonej u wybrzeży Krety tuż przy Amnisos.
Według Diodora Sycylijskiego (V 51,3) to Naksos nazywała się początkowo Dia, a wówczas Palatia, rafa
przed portem, mogła być miejscem wydarzeń mitologicznych; por. Kerenyi, o.c., s. 112nn.
51 Hezjod, Teogonia, 948. Ariadna jako kobieta śmiertelna spoczęła w Argos (Pauzaniasz, 2,23,8)
w pobliżu sanktuarium „kreteńskiego Dionizosa” i świątyni Afrodyty; inny jej grób znajdował się także
w Amathus na Cyprze w świętym gaju Afrodyty, por. Otto, o.c., s. 168.