DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Kilijańska, Alicja: Kolekcja srebrnych łyżek Muzeum Narodowego w Krakowie: nabytki z lat 60 i 70 XX w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0068
66 Alicja Kilijańska
Andrzej Karwicki herbu „Łabędź”, jeden z siedmiu synów Jakuba Karwickiego, był
dworzaninem konnym króla Zygmunta Augusta od 1551 r., a przed 1565 r. został odno-
towany jako sekretarz królewski56. W 1559 r. otrzymał godność opata wąchockiego, którą
piastował do 1587 r. Do odnotowanych zasług Andrzeja Karwickiego należała inicjatywa
i realizacja budowy kościoła klasztornego pw. św. Elżbiety z lat 80. XVI w. oraz funda-
cja naczyń liturgicznych do jego wyposażenia. Ze względu na liczne i długotrwałe spory
sądowe, które prowadził z okolicznymi duchownymi i dzierżawcami, dużą część czasu
spędzał w Krakowie, poświęcając opactwu znacznie mniej uwagi5/.
Wysoki poziom realizacji łyżek, widoczny w bardzo dobrym odlewie detali oraz cy-
zelerce, pozwala łączyć ich powstanie z ośrodkiem krakowskim. Wcześniejsze wskazanie
Sandomierza jako miejsca powstania kompletu nie znajduje potwierdzenia58.
Analogiczne zwieńczenie trzonka, złożone z profilowanej półkuli z pasem dekoracji
z tzw. wolich oczu, znajdujemy w realizacji z Suermondt-Ludwig Museum w Akwizgranie,
datowanej na 2. połowę XVI w. i kojarzonej z terenem Europy Środkowo-Wschodniej59.
Wariant tego zwieńczenia posiadają trzy łyżki z sentencjami w języku polskim, których
powstanie jest łączone z polskimi ośrodkami złotniczymi z tego samego czasu60.
Klasyfikacja typologiczna łyżek zastosowana przez Marekowską wyodrębnia tzw. IV
grupę z przykładami realizacji, które później połączono z ormiańskimi warsztatami złot-
niczymi działającymi na terenie Rzeczypospolitej - być może we Lwowie. Cechą charak-
terystyczną łyżek z tej grupy jest wydłużony czerpak, długi, wysmukły, wieloboczny trzon.
Dekoracja zabytków jest częściowo niellowana, z trzonem dodatkowo zdobionym wtopio-
ną nicią metalową61. Oprócz dwóch zabytków opisanych przez Marekowską, do grupy tej
należy dołączyć także łyżkę z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, z daru Mariana
Kempnera ze Lwowa, złożonego w 1909 r. (ił. 9). Zapewne ze względu na częściowo uszko-
dzony czerpak i schematyczną, pozbawioną niella dekorację rytowaną, zabytek nie znalazł
się w cytowanym omówieniu62. Przedmiot ten posiada kuty, owalny i wydłużony czerpak,
wewnątrz którego - przy trzonku - znajduje się rytowany liść akantu, a obok - bity znak
złotniczy, zapewne mistrzowski: litery PD w polu, a po przeciwnej stronie - nieczytelny
znak złotniczy, być może miejski (ił. 10). Od spodu czerpaka umieszczono dekorację ry-
towaną złożoną z pustej tarczy z trzema bujnymi kwiatami oraz umieszczonymi powyżej * 56 * 58 59 60 61 62
s. 15; Gallery of Decorative Art, op. cit., s. 15, il, s. 15.
56 M. Ferenc, Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Kraków 1998, s. 56, 180.
5' S.M. Borkowska OSB, Z dziejów opactwa cystersów w Wąchocku, Kielce 1998, s. 88-89.
58 Sigismund III., Sobieski, Stanislaus. Goldene Freiheit, op. cit., s. 68, poz. 172 - prezentowana łyżka o nr
inw. MNK-IV-Z-2489.
59 J. Aninie, op. cit., s. 151, poz. 187, s. 181, 187, il.
60 Kolekcja Muzeum Narodowego w Warszawie, [w:] R. Bobrow, Dawne sztućce, wyd. 2, Warszawa
1998, s. 10-11, il.
61 S. Marekowską, op. cit., s. 143-144; Orient w sztuce polskiej, op. cit., s. 90, poz. II/103-11/106;
The Orient in polish art, op. cit., s. 34, II/103-11/106; Ormianie polscy, op. cit., s. 109-110, poz. 126-128;
R. Bobrow, op. cit., s. 15, il., nr inw. SZM 3075.
62 MNK dz. p. 4270 - dar z 5.09.1909 r. złożony wraz z wykopanym tamże pasem i talerzem, określony
jako „wykopaliska z Przemyśla”; Sprawozdanie 1910, op. cit., s. 43.
Andrzej Karwicki herbu „Łabędź”, jeden z siedmiu synów Jakuba Karwickiego, był
dworzaninem konnym króla Zygmunta Augusta od 1551 r., a przed 1565 r. został odno-
towany jako sekretarz królewski56. W 1559 r. otrzymał godność opata wąchockiego, którą
piastował do 1587 r. Do odnotowanych zasług Andrzeja Karwickiego należała inicjatywa
i realizacja budowy kościoła klasztornego pw. św. Elżbiety z lat 80. XVI w. oraz funda-
cja naczyń liturgicznych do jego wyposażenia. Ze względu na liczne i długotrwałe spory
sądowe, które prowadził z okolicznymi duchownymi i dzierżawcami, dużą część czasu
spędzał w Krakowie, poświęcając opactwu znacznie mniej uwagi5/.
Wysoki poziom realizacji łyżek, widoczny w bardzo dobrym odlewie detali oraz cy-
zelerce, pozwala łączyć ich powstanie z ośrodkiem krakowskim. Wcześniejsze wskazanie
Sandomierza jako miejsca powstania kompletu nie znajduje potwierdzenia58.
Analogiczne zwieńczenie trzonka, złożone z profilowanej półkuli z pasem dekoracji
z tzw. wolich oczu, znajdujemy w realizacji z Suermondt-Ludwig Museum w Akwizgranie,
datowanej na 2. połowę XVI w. i kojarzonej z terenem Europy Środkowo-Wschodniej59.
Wariant tego zwieńczenia posiadają trzy łyżki z sentencjami w języku polskim, których
powstanie jest łączone z polskimi ośrodkami złotniczymi z tego samego czasu60.
Klasyfikacja typologiczna łyżek zastosowana przez Marekowską wyodrębnia tzw. IV
grupę z przykładami realizacji, które później połączono z ormiańskimi warsztatami złot-
niczymi działającymi na terenie Rzeczypospolitej - być może we Lwowie. Cechą charak-
terystyczną łyżek z tej grupy jest wydłużony czerpak, długi, wysmukły, wieloboczny trzon.
Dekoracja zabytków jest częściowo niellowana, z trzonem dodatkowo zdobionym wtopio-
ną nicią metalową61. Oprócz dwóch zabytków opisanych przez Marekowską, do grupy tej
należy dołączyć także łyżkę z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, z daru Mariana
Kempnera ze Lwowa, złożonego w 1909 r. (ił. 9). Zapewne ze względu na częściowo uszko-
dzony czerpak i schematyczną, pozbawioną niella dekorację rytowaną, zabytek nie znalazł
się w cytowanym omówieniu62. Przedmiot ten posiada kuty, owalny i wydłużony czerpak,
wewnątrz którego - przy trzonku - znajduje się rytowany liść akantu, a obok - bity znak
złotniczy, zapewne mistrzowski: litery PD w polu, a po przeciwnej stronie - nieczytelny
znak złotniczy, być może miejski (ił. 10). Od spodu czerpaka umieszczono dekorację ry-
towaną złożoną z pustej tarczy z trzema bujnymi kwiatami oraz umieszczonymi powyżej * 56 * 58 59 60 61 62
s. 15; Gallery of Decorative Art, op. cit., s. 15, il, s. 15.
56 M. Ferenc, Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Kraków 1998, s. 56, 180.
5' S.M. Borkowska OSB, Z dziejów opactwa cystersów w Wąchocku, Kielce 1998, s. 88-89.
58 Sigismund III., Sobieski, Stanislaus. Goldene Freiheit, op. cit., s. 68, poz. 172 - prezentowana łyżka o nr
inw. MNK-IV-Z-2489.
59 J. Aninie, op. cit., s. 151, poz. 187, s. 181, 187, il.
60 Kolekcja Muzeum Narodowego w Warszawie, [w:] R. Bobrow, Dawne sztućce, wyd. 2, Warszawa
1998, s. 10-11, il.
61 S. Marekowską, op. cit., s. 143-144; Orient w sztuce polskiej, op. cit., s. 90, poz. II/103-11/106;
The Orient in polish art, op. cit., s. 34, II/103-11/106; Ormianie polscy, op. cit., s. 109-110, poz. 126-128;
R. Bobrow, op. cit., s. 15, il., nr inw. SZM 3075.
62 MNK dz. p. 4270 - dar z 5.09.1909 r. złożony wraz z wykopanym tamże pasem i talerzem, określony
jako „wykopaliska z Przemyśla”; Sprawozdanie 1910, op. cit., s. 43.