DOI issue:
Artykuły
DOI article:Kilijańska, Alicja: Kolekcja srebrnych łyżek Muzeum Narodowego w Krakowie: nabytki z lat 60 i 70 XX w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0067
Kolekcja srebrnych łyżek Muzeum Narodowego w Krakowie - nabytki z lat 60. i 70. XX w.
65
Kolejnym zabytkiem, który nie został uwzględniony w zestawieniu Marekowskiej,
jest łyżka pochodząca z kolekcji Ursyn-Rusieckiego w Krakowie. Typologicznie zabytek
przynależy do łyżek tzw. grupy III, czyli posiadających bogato zdobiony, odlewany nart
i zwieńczenie oraz sześcioboczny trzonek. Łyżka jest przykładem edycji form znanych
z XVI i XVII-wiecznych realizacji. Posiada mały czerpak, silnie obniżony w stosunku
do odlewanego nartu, trzon sześcioboczny, gładki, ze zwieńczeniem w kształcie profi-
lowanej sterczyny. Zabytek kwalifikowano jako przykład realizacji z 2. połowy XVIII w.
ze względu na dekorację odlewanego nartu, którą stanowi postać anioła en face osadzonego
na asymetrycznym ornamencie muszlowym (ii. 6). Takie ujęcie - zarówno ornamentu, jak
i postaci - nasuwa jednak przypuszczenia, że mamy do czynienia z kreacją XIX-wieczną.
Do 1954 r. znajdowała się w depozycie w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, zapew-
ne również z tego powodu nie została uwzględniona w opracowaniu50.
W 1972 r., oprócz opisanego garnituru 10 łyżek z herbem „Korwin”, pozyskano do Mu-
zeum Narodowego w Krakowie trzy łyżki z innego kompletu, które również można połą-
czyć z opisaną III grupą (il. 7). Zabytki zostały wykonane ze srebra odlewanego, częściowo
kutego, następnie lutowanego i cyzelowanego. Ślady złocenia występują na narcie, trzon-
kach i ich zwieńczeniach. Łyżki z półkolistym czerpakiem posiadają u nasady odlewany
nart z wizerunkiem zodiakalnego Wodnika personifikowanego przez postać mężczyzny
wylewającego wodę z dzbana. Od zewnętrznej strony czerpaka znajduje się rytowany kar-
tusz z herbem „Łabędź” oraz wybijane litery: u góry A-K, poniżej A-V (il. 8). Trzony łyżek
są sześcioboczne, z wybijanymi majuskułą inskrypcjami, zwieńczone profilowaną półkulą
z ornamentem tzw. wolich oczu51. Na każdej z trzech łyżek zamieszczono inne łacińskie
sentencje: NON. TE. EFFVNDAS. SVPER. OMNEM. ESC AM52; IENIMO. SVPERATVR.
LVXVRIA53; ESSIS . NIMIA . LIBIDO . ERESCIT54
Trzy łyżki należały z pewnością do większego kompletu, którego właścicielem był opat
klasztoru Cystersów w Wąchocku Andrzej Karwicki. Wskazują na to rytowane i wybijane
na łyżkach: herb „Łabędź” oraz litery A-K i A-V, które można odczytać jako: Andreas
Karwicki / Abbas Vonchoviensis55.
50 Nr inw. MNK-IV-Z-1159 (dawny MNK 76.907), pozyskany przed 1939), dł. 19,9 cm, szer. 5,4 cm,
waga: 57 g.
51 Nr inw. MNK-IV-Z-2489, dł. 22,3 cm, szer. 5,96 cm, waga: 88.60 g; nr inw. MNK-IV-Z-2490, dł.
22,2 cm, szer. 5,96 cm, waga: 82.43 g; nr inw. MNK-IV-Z-2491, dł. 22,4 cm, szer. 5,75 cm, waga: 84.16 g.
52 NIE BĄDŹ ŁAKOMY NA ŻADNEJ UCZCIE I NIE RZUCAJ SIĘ NA WSZELKĄ POTRAWĘ; por.:
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, przeł. J. Wujek, oprać. ks. S. Styś SJ, ks. W. Lohn SJ,
Kraków 1962, s. 788, Ekl 37, 32, za wskazówki dotyczące źródeł trzech sentencji dziękuję dr Markowi
Janickiemu.
53 Sentencja powinna mieć brzmienie: IEIUNIO. SVPERTAVR. LVXVRIA (POSTEM POSKRAMIANA
IEST LUBIEŻNOŚĆ), por.: Isidorus Elispolensis, Synonyma de lamentatione animae peccatricis, 2, 14 (PI
83, col. 848 C).
54 Sentencja powinna mieć brzmienie: ESCIS NIMIA LIBIDO CRESCIT (ZA PRZYCZYNĄ JADŁA
NAZBYT ROŚNIE POŻĄDLIWOŚĆ), por.: Ioannes Cassianus, De Coenobiorum Insitutis Libri Duode-
cim, ks. VI.
55 Polska-Czechosłowacja. Wieki sąsiedztwa i przyjaźni, op. cit., s. 112, poz. 355a; Ćeskoslovensko-Polsko.
Starocia susedstva a priatelstva, op. cit., s. 110, poz. 34a; Galeria Rzemiosła Artystycznego, op. cit., s. 15, il.,
65
Kolejnym zabytkiem, który nie został uwzględniony w zestawieniu Marekowskiej,
jest łyżka pochodząca z kolekcji Ursyn-Rusieckiego w Krakowie. Typologicznie zabytek
przynależy do łyżek tzw. grupy III, czyli posiadających bogato zdobiony, odlewany nart
i zwieńczenie oraz sześcioboczny trzonek. Łyżka jest przykładem edycji form znanych
z XVI i XVII-wiecznych realizacji. Posiada mały czerpak, silnie obniżony w stosunku
do odlewanego nartu, trzon sześcioboczny, gładki, ze zwieńczeniem w kształcie profi-
lowanej sterczyny. Zabytek kwalifikowano jako przykład realizacji z 2. połowy XVIII w.
ze względu na dekorację odlewanego nartu, którą stanowi postać anioła en face osadzonego
na asymetrycznym ornamencie muszlowym (ii. 6). Takie ujęcie - zarówno ornamentu, jak
i postaci - nasuwa jednak przypuszczenia, że mamy do czynienia z kreacją XIX-wieczną.
Do 1954 r. znajdowała się w depozycie w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, zapew-
ne również z tego powodu nie została uwzględniona w opracowaniu50.
W 1972 r., oprócz opisanego garnituru 10 łyżek z herbem „Korwin”, pozyskano do Mu-
zeum Narodowego w Krakowie trzy łyżki z innego kompletu, które również można połą-
czyć z opisaną III grupą (il. 7). Zabytki zostały wykonane ze srebra odlewanego, częściowo
kutego, następnie lutowanego i cyzelowanego. Ślady złocenia występują na narcie, trzon-
kach i ich zwieńczeniach. Łyżki z półkolistym czerpakiem posiadają u nasady odlewany
nart z wizerunkiem zodiakalnego Wodnika personifikowanego przez postać mężczyzny
wylewającego wodę z dzbana. Od zewnętrznej strony czerpaka znajduje się rytowany kar-
tusz z herbem „Łabędź” oraz wybijane litery: u góry A-K, poniżej A-V (il. 8). Trzony łyżek
są sześcioboczne, z wybijanymi majuskułą inskrypcjami, zwieńczone profilowaną półkulą
z ornamentem tzw. wolich oczu51. Na każdej z trzech łyżek zamieszczono inne łacińskie
sentencje: NON. TE. EFFVNDAS. SVPER. OMNEM. ESC AM52; IENIMO. SVPERATVR.
LVXVRIA53; ESSIS . NIMIA . LIBIDO . ERESCIT54
Trzy łyżki należały z pewnością do większego kompletu, którego właścicielem był opat
klasztoru Cystersów w Wąchocku Andrzej Karwicki. Wskazują na to rytowane i wybijane
na łyżkach: herb „Łabędź” oraz litery A-K i A-V, które można odczytać jako: Andreas
Karwicki / Abbas Vonchoviensis55.
50 Nr inw. MNK-IV-Z-1159 (dawny MNK 76.907), pozyskany przed 1939), dł. 19,9 cm, szer. 5,4 cm,
waga: 57 g.
51 Nr inw. MNK-IV-Z-2489, dł. 22,3 cm, szer. 5,96 cm, waga: 88.60 g; nr inw. MNK-IV-Z-2490, dł.
22,2 cm, szer. 5,96 cm, waga: 82.43 g; nr inw. MNK-IV-Z-2491, dł. 22,4 cm, szer. 5,75 cm, waga: 84.16 g.
52 NIE BĄDŹ ŁAKOMY NA ŻADNEJ UCZCIE I NIE RZUCAJ SIĘ NA WSZELKĄ POTRAWĘ; por.:
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, przeł. J. Wujek, oprać. ks. S. Styś SJ, ks. W. Lohn SJ,
Kraków 1962, s. 788, Ekl 37, 32, za wskazówki dotyczące źródeł trzech sentencji dziękuję dr Markowi
Janickiemu.
53 Sentencja powinna mieć brzmienie: IEIUNIO. SVPERTAVR. LVXVRIA (POSTEM POSKRAMIANA
IEST LUBIEŻNOŚĆ), por.: Isidorus Elispolensis, Synonyma de lamentatione animae peccatricis, 2, 14 (PI
83, col. 848 C).
54 Sentencja powinna mieć brzmienie: ESCIS NIMIA LIBIDO CRESCIT (ZA PRZYCZYNĄ JADŁA
NAZBYT ROŚNIE POŻĄDLIWOŚĆ), por.: Ioannes Cassianus, De Coenobiorum Insitutis Libri Duode-
cim, ks. VI.
55 Polska-Czechosłowacja. Wieki sąsiedztwa i przyjaźni, op. cit., s. 112, poz. 355a; Ćeskoslovensko-Polsko.
Starocia susedstva a priatelstva, op. cit., s. 110, poz. 34a; Galeria Rzemiosła Artystycznego, op. cit., s. 15, il.,