Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 5.2012)

Janusz S. Nowak

Muzeum Narodowe w Krakowie

Hutnictwo szklane w dobrach podolskich
rodów Sieniawskich, Czartoryskich i Tarłów

Michunki Lasowe, Stare Sioło, Berezówka, Latyczów (1721-1782)

Wprowadzenie i zagadnienia ogólne

Wśród wielu prac poświęconych produkcji szkła w Polsce od czasów średniowiecza bez
wątpienia dominuje temat szkła artystycznego, zachowanego w polskich zbiorach mu-
zealnych. Ostatnie piętnaście lat przyniosło w tym względzie znaczące postępy badaw-
cze oparte na wnikliwych studiach nad archiwaliami gospodarczymi, tak często dawniej
pomijanymi przez historyków sztuki. To właśnie oni (związani głównie ze środowiskiem
naukowym Muzeum Pałacu w Wilanowie) prowadząc badania nad zachowanymi szkłami
artystycznymi produkowanymi w manufakturach polskich - z myślą o ekspozycjach mu-
zealnych - zwrócili uwagę na potrzebę podjęcia na nowo tego tematu1.

U podstaw stworzenia niniejszego opracowania leżała polemika z postawioną ponad
40 lat temu tezą, że pierwsze huty szklane powstały na Podolu dopiero w połowie XIX w.2

I Zainteresowanie badaczy dziejami polskiego hutnictwa szklanego datuje się na drugą połowę XVIII w.
Badania te prowadzone były przez cały niemal XIX i XX w. i myliłby się ten, kto twierdziłby, że studia te -
choć uwieńczone wieloma ważkimi pracami - zdołały wyczerpać temat. Badania i publikacje w większości
dotyczyły szkieł artystycznych do dziś zachowanych i eksponowanych w muzeach. Pozwolę sobie jedynie
w tym miejscu na przypomnienie kilku najważniejszych prac badaczy poświęconych historii polskiego
hutnictwa szkła. Wymienić tu należy pracę A. Wyrobisza, Szkło w Polsce od XIV do XVII wieku, Wro-
cław-Warszawa-Kraków 1968, poświęconą organizacji produkcji szklanej i jej rodzajom oraz ich dys-
trybucji; Z. Kamieńskiej, Z dziejów techniki szklarskiej w Polsce w XVIII wieku, „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej”, 1955, t. III, nr 4, s. 687-689; H. Choj nackiej, Stan badań nad historię szklarstwa
artystycznego w Polsce, „Szkło i Ceramika”, 1966, XVII, nr 9, s. 229-232; H. Chojnacka, P. Chrza-
nowski, Manufaktura Adama Mikołaja Sieniawskiego pod Lubaczowem (1718-1729), „Biuletyn Historii
Sztuki”, 1960, XXII, nr 3, s. 328-330; Szkła artystyczne z polskich manufaktur XVIII w., Warszawa 1987;
B. Szelegejd, Z historii polskiego hutnictwa szkła. Huta Kryształowa (1717- 4 ćw. XVIII w.). Techniczne

1 organizacyjne problemy produkcji szkła w Hucie Kryształowej w latach 1717-1728, „Szkło i Ceramika,
1999, L, z. 5, s. 30-34; Materiały z okresu 1717-1729 do dziejów hut szklanych pod Lubaczowem należących
do rodu Sieniawskich, „Studia Wilanowskie”, 2002, XIII, s. 27-93 oraz „Studia Wilanowskie”, 2002, XIX,
s. 91-166; A.J. Kasprzak, Szkło hut radziwiłłowskich. Naliboki (1722-1862). Urzecze (1737-1846), t. 1-2,
Warszawa 1998 oraz katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie ze studiami naukowymi wy-
mienionych wyżej autorek pod red. A.J. Kasprzak, Szkła z Huty Kryształowej w starostwie lubaczowskim,
1717/1718 - koniec XVIII wieku, Warszawa 2005, gdzie zamieszczono niemal całą istotną dla tematu bi-
bliografię dotyczącą dziejów i organizacji hut szkła na ziemiach polskich, szczególnie szkła artystycznego.

2 Polskie szkło do połowy 19 wieku, pod red. Z. Kamieńskiej, Wrocław-Warszawa 1974, s. 94, 97 (oraz

II wydanie tej pracy w 1987 r.).