DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Kłosowska, Anna; Klisińska-Kopacz, Anna: Tworzywa sztuczne w obiektach z kolekcji MNK
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49248#0145
Obecnie nikogo już nie dziwi, że w zbiorach muzealnych znajdują się obiekty wykonane z tworzyw sztucz-
nych. Jeszcze jednak nie tak dawno wśród muzealników powszechny był tzw. Plastic Denial Syndrom, jak
go nazwała Brenda Keneghan z Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, które jako jedno z pierwszych na
świecie na początku lat 90. XX wieku przeprowadziło przegląd swoich zbiorów pod kątem zastosowania
tworzyw polimerowych1.
Tworzywa sztuczne, nazywane potocznie plastikami, to ogromna grupa materiałów, które dzięki nie-
zwykłej różnorodności i możliwości modyfikowania są wykorzystywane powszechnie przez artystów sztuk
wizualnych; zdominowały one wzornictwo artystyczne i użytkowe, a używa się ich również do imitowania
szlachetnych materiałów naturalnych. Najstarsze tworzywa pochodzą jeszcze z końca XIX wieku, dopiero
jednak w 2. połowie ubiegłego stulecia nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu polimerów i obecnie można
z nich wykonać niemal wszystko. Mogą być matowe lub przezroczyste, gładkie lub szorstkie, miękkie lub
twarde, elastyczne lub sztywne, ponadto występują w nieskończonej gamie barw.
Kolekcje muzealne są stale wzbogacane o obiekty z tworzyw polimerowych i pewne jest, że będzie ich
z roku na rok coraz więcej. Muzeum Narodowe w Krakowie nie jest tutaj wyjątkiem.
Obiekty wykonane w całości lub w części z syntetycznych materiałów polimerowych znajdują się w ko-
lekcjach niemal wszystkich działów MNK. Od Działu Sztuki Współczesnej, gdzie znajdują się między innymi
wykonane z żywic poliestrowych rzeźby Aliny Szapocznikow czy polichlorkowe odlewy w pracach Tade-
usza Kantora, przez ogromny Dział Rzemiosła Artystycznego i Kultury Materialnej, gdzie są gromadzone
przedmioty użytkowe, często projektowane przez znanych artystów, ozdoby, akcesoria mody, meble, mili-
taria itp., aż do Działu Sztuki Dalekiego Wschodu, Działu Starej Fotografii czy Działu Numizmatów.
Niestety obiekty wytworzone z tworzyw sztucznych, wbrew powszechnej opinii, są bardzo nietrwa-
łe. Początkowo przez długi okres, nawet kilkudziesięciu lat, procesy degradacji mogą przebiegać niemal
niezauważalnie, zazwyczaj jednak po tym czasie następuje gwałtowny postęp degradacji, prowadzący
niekiedy do całkowitego zniszczenia. Co więcej, sytuację pogarsza fakt, że istnieje grupa tworzyw, które są
szczególnie niebezpieczne i nie tylko same ulegają zniszczeniu, ale produkty ich degradacji są szkodliwe
dla innych wspólnie przechowywanych obiektów. Należą do nich estry celulozy, poliuretany, polichlorki
winylu oraz gumy.
Różne jest tempo i ścieżki degradacji tworzyw sztucznych, wspólne natomiast jest to, że procesy te
rozpoczynają się już w momencie powstania obiektu, są nieodwracalne i przy obecnym stanie wiedzy
nie można ich zatrzymać. Można je jednak znacznie spowolnić przez zastosowanie odpowiednich działań
z zakresu konserwacji prewencyjnej.
Problem konserwacji tworzyw sztucznych jest w konserwacji zabytków zagadnieniem relatywnie no-
wym, na który zwrócono uwagę dopiero pod koniec XX wieku, kiedy to odpowiedzialni za ochronę obiek-
tów muzealnicy i konserwatorzy stanęli bezradnie wobec problemu gwałtownej degradacji tzw. wczesnych
plastików. Obecnie na świecie jest to odrębna dziedzina konserwacji mocno związana z naukami ścisłymi,
a jej bardzo ważnym elementem jest właśnie prewencja - stworzenie dla obiektów odpowiednich warun-
ków przechowywania i ekspozycji.
143
B. Keneghan, Plastics? - Not in my collection, „V&A Conservation Journal”, No. 21, October 1996, s. 4-6.
nych. Jeszcze jednak nie tak dawno wśród muzealników powszechny był tzw. Plastic Denial Syndrom, jak
go nazwała Brenda Keneghan z Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, które jako jedno z pierwszych na
świecie na początku lat 90. XX wieku przeprowadziło przegląd swoich zbiorów pod kątem zastosowania
tworzyw polimerowych1.
Tworzywa sztuczne, nazywane potocznie plastikami, to ogromna grupa materiałów, które dzięki nie-
zwykłej różnorodności i możliwości modyfikowania są wykorzystywane powszechnie przez artystów sztuk
wizualnych; zdominowały one wzornictwo artystyczne i użytkowe, a używa się ich również do imitowania
szlachetnych materiałów naturalnych. Najstarsze tworzywa pochodzą jeszcze z końca XIX wieku, dopiero
jednak w 2. połowie ubiegłego stulecia nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu polimerów i obecnie można
z nich wykonać niemal wszystko. Mogą być matowe lub przezroczyste, gładkie lub szorstkie, miękkie lub
twarde, elastyczne lub sztywne, ponadto występują w nieskończonej gamie barw.
Kolekcje muzealne są stale wzbogacane o obiekty z tworzyw polimerowych i pewne jest, że będzie ich
z roku na rok coraz więcej. Muzeum Narodowe w Krakowie nie jest tutaj wyjątkiem.
Obiekty wykonane w całości lub w części z syntetycznych materiałów polimerowych znajdują się w ko-
lekcjach niemal wszystkich działów MNK. Od Działu Sztuki Współczesnej, gdzie znajdują się między innymi
wykonane z żywic poliestrowych rzeźby Aliny Szapocznikow czy polichlorkowe odlewy w pracach Tade-
usza Kantora, przez ogromny Dział Rzemiosła Artystycznego i Kultury Materialnej, gdzie są gromadzone
przedmioty użytkowe, często projektowane przez znanych artystów, ozdoby, akcesoria mody, meble, mili-
taria itp., aż do Działu Sztuki Dalekiego Wschodu, Działu Starej Fotografii czy Działu Numizmatów.
Niestety obiekty wytworzone z tworzyw sztucznych, wbrew powszechnej opinii, są bardzo nietrwa-
łe. Początkowo przez długi okres, nawet kilkudziesięciu lat, procesy degradacji mogą przebiegać niemal
niezauważalnie, zazwyczaj jednak po tym czasie następuje gwałtowny postęp degradacji, prowadzący
niekiedy do całkowitego zniszczenia. Co więcej, sytuację pogarsza fakt, że istnieje grupa tworzyw, które są
szczególnie niebezpieczne i nie tylko same ulegają zniszczeniu, ale produkty ich degradacji są szkodliwe
dla innych wspólnie przechowywanych obiektów. Należą do nich estry celulozy, poliuretany, polichlorki
winylu oraz gumy.
Różne jest tempo i ścieżki degradacji tworzyw sztucznych, wspólne natomiast jest to, że procesy te
rozpoczynają się już w momencie powstania obiektu, są nieodwracalne i przy obecnym stanie wiedzy
nie można ich zatrzymać. Można je jednak znacznie spowolnić przez zastosowanie odpowiednich działań
z zakresu konserwacji prewencyjnej.
Problem konserwacji tworzyw sztucznych jest w konserwacji zabytków zagadnieniem relatywnie no-
wym, na który zwrócono uwagę dopiero pod koniec XX wieku, kiedy to odpowiedzialni za ochronę obiek-
tów muzealnicy i konserwatorzy stanęli bezradnie wobec problemu gwałtownej degradacji tzw. wczesnych
plastików. Obecnie na świecie jest to odrębna dziedzina konserwacji mocno związana z naukami ścisłymi,
a jej bardzo ważnym elementem jest właśnie prewencja - stworzenie dla obiektów odpowiednich warun-
ków przechowywania i ekspozycji.
143
B. Keneghan, Plastics? - Not in my collection, „V&A Conservation Journal”, No. 21, October 1996, s. 4-6.