DOI Heft:
Sztuka średnowieczna
DOI Artikel:Dobrzeniecki, Tadeusz: Niektóre zagadnienia ikonografii "Męża Boleści"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19556#0012
[
N. Kondakow w książce zawierającej wyniki jego podróży naukowej po Syrii i Palestynie
opisał znalezioną wówczas w zakrystii kościoła Św. Grobu w Jerozolimie ikonę pokrytą złotą
blachą1. Krawędzie pokrywy wyłożone są 16 emaliowanymi płytkami w kształcie medalionów
i prostokątów (il. 1).
W środkowym górnym medalionie znajduje się przedstawienie Hetoimasia: przygotowany
tron z księgą Ewangelii, powyżej krzyż oraz włócznia i kij z gąbką2. Z obu stron tego medalionu
unoszą się dwaj zasmuceni aniołowie, dalej głowy personifikacji słońca i księżyca, otoczone
promieniami i znów dwaj bolejący aniołowie. W narożnikach zastępy anielskie pełnią straż
przy tronie, poniżej dwa popiersia archaniołów. Na sześciu płytkach pionowych krawędzi znaj-
duje się Maria i Jan w pozach smutku, stosowanych w scenie Ukrzyżowania, trzy niewiasty
idące z wonnościami do grobu w celu namaszczenia ciała Chrystusa, setnik określony napisem
jako Longinus, Józef z Arymatei i Nikodem, idący do krzyża, aby zdjąć ciało Ukrzyżowanego
oraz dwaj żołnierze trzymający włócznię i kij z gąbką. Dolna krawędź posiada 5 medalionów —
pośrodku grób Chrystusa w kształcie sarkofagu, w pozostałych popiersia 2 archaniołów, 2 nie-
wiast z wonnościami i 5 żołnierzy strzegących grobu.
W środku przykrywy jest kontur niskiego popiersia Chrystusa, za ramionami widoczna
częściowo pozioma belka krzyża. Ponad dużym nimbem znajduje się napis: „O BACIAEYC
THC A O S HC" (= Król Chwały), zaś obok nimbu półfigury aniołów i monogram TC XC.
Kondakow trafnie rozpoznał, że sama ikona jest późna i słaba artystycznie (XVIII wiek) i że
nie odpowiada ona konturowi wyciętemu w blaszanej pokrywie, którą uznał za dzieło gruzińskie
z 2 połowy XII w., ozdobione nieco wcześniejszymi emaliami bizantyjskimi.
Pogląd ten na ogół podzielali liczni badacze uznając tym samym, że pokrywa należała do
niezachowanej ikony, będącej najwcześniejszym na Wschodzie przykładem przedstawienia,
zwanego tutaj H AKPA TAJl HINOCIC3
1 H. K o h ji a k o b, ApxeojiorimecKoe IlyTeiiiecTBHe no Ciipini u riajiecTinie. neTporpa/i; 1904,
tabl. 65.
2 Th. v. B o gyay, Zur Geschichte der Hetoimasie, Aktcn XT. internationalen Byzantinischen Kongresses
1958. Miinchen 1960, s. 60: tron z narzędziami męki występuje dopiero od XI/XII w., zaś napis HETOIMASIA
przed XII w. nie jest znany; B. Brenfc, Tradition und Neuerung in der christlichen Kunst des ersten Jahrtau-
sends. Studien zur Geschichte des Weltgerichtsbildes. Wien 1966 (Wiener byzantinische Studien, t. III), s. 71—3:
Die Hetoimasia.
3 G. Millet, Recherches sur Piconographie de l'evangile aux 14e, 15e et 16e siecles d'apres les monu-
ments de Mistra, de la Macedoine et du Mont Athos. Paris 1916, s. 483—488: Le Christ de pitie; J. Myśli-
vec, Dve studie z dejin byzantskego umeni. Praha 1948, s. 13—52: Kristus v hrobe; W. Mersmann, Der
Schmerzensmann. Dusseldorf 1952, s. VI—VII, il. 2.
a
N. Kondakow w książce zawierającej wyniki jego podróży naukowej po Syrii i Palestynie
opisał znalezioną wówczas w zakrystii kościoła Św. Grobu w Jerozolimie ikonę pokrytą złotą
blachą1. Krawędzie pokrywy wyłożone są 16 emaliowanymi płytkami w kształcie medalionów
i prostokątów (il. 1).
W środkowym górnym medalionie znajduje się przedstawienie Hetoimasia: przygotowany
tron z księgą Ewangelii, powyżej krzyż oraz włócznia i kij z gąbką2. Z obu stron tego medalionu
unoszą się dwaj zasmuceni aniołowie, dalej głowy personifikacji słońca i księżyca, otoczone
promieniami i znów dwaj bolejący aniołowie. W narożnikach zastępy anielskie pełnią straż
przy tronie, poniżej dwa popiersia archaniołów. Na sześciu płytkach pionowych krawędzi znaj-
duje się Maria i Jan w pozach smutku, stosowanych w scenie Ukrzyżowania, trzy niewiasty
idące z wonnościami do grobu w celu namaszczenia ciała Chrystusa, setnik określony napisem
jako Longinus, Józef z Arymatei i Nikodem, idący do krzyża, aby zdjąć ciało Ukrzyżowanego
oraz dwaj żołnierze trzymający włócznię i kij z gąbką. Dolna krawędź posiada 5 medalionów —
pośrodku grób Chrystusa w kształcie sarkofagu, w pozostałych popiersia 2 archaniołów, 2 nie-
wiast z wonnościami i 5 żołnierzy strzegących grobu.
W środku przykrywy jest kontur niskiego popiersia Chrystusa, za ramionami widoczna
częściowo pozioma belka krzyża. Ponad dużym nimbem znajduje się napis: „O BACIAEYC
THC A O S HC" (= Król Chwały), zaś obok nimbu półfigury aniołów i monogram TC XC.
Kondakow trafnie rozpoznał, że sama ikona jest późna i słaba artystycznie (XVIII wiek) i że
nie odpowiada ona konturowi wyciętemu w blaszanej pokrywie, którą uznał za dzieło gruzińskie
z 2 połowy XII w., ozdobione nieco wcześniejszymi emaliami bizantyjskimi.
Pogląd ten na ogół podzielali liczni badacze uznając tym samym, że pokrywa należała do
niezachowanej ikony, będącej najwcześniejszym na Wschodzie przykładem przedstawienia,
zwanego tutaj H AKPA TAJl HINOCIC3
1 H. K o h ji a k o b, ApxeojiorimecKoe IlyTeiiiecTBHe no Ciipini u riajiecTinie. neTporpa/i; 1904,
tabl. 65.
2 Th. v. B o gyay, Zur Geschichte der Hetoimasie, Aktcn XT. internationalen Byzantinischen Kongresses
1958. Miinchen 1960, s. 60: tron z narzędziami męki występuje dopiero od XI/XII w., zaś napis HETOIMASIA
przed XII w. nie jest znany; B. Brenfc, Tradition und Neuerung in der christlichen Kunst des ersten Jahrtau-
sends. Studien zur Geschichte des Weltgerichtsbildes. Wien 1966 (Wiener byzantinische Studien, t. III), s. 71—3:
Die Hetoimasia.
3 G. Millet, Recherches sur Piconographie de l'evangile aux 14e, 15e et 16e siecles d'apres les monu-
ments de Mistra, de la Macedoine et du Mont Athos. Paris 1916, s. 483—488: Le Christ de pitie; J. Myśli-
vec, Dve studie z dejin byzantskego umeni. Praha 1948, s. 13—52: Kristus v hrobe; W. Mersmann, Der
Schmerzensmann. Dusseldorf 1952, s. VI—VII, il. 2.
a