Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (15,1.1971)

43. Ołtarzyk kreteńsko-wenecki, Muzeum Narodowe w Warszawie

sakralną formą, służącą rytowi. Zachód nie posiadał takich założeń, widział on ten temat jako
patetyczny wyraz cierpień Chrystusa i pozwolił sobie dowolnie zamienić go w środek dydaktyczny,
pobudzający dewocję.

Odniesienie AT do historycznego wzoru jest wystarczającym rozwiązaniem jego genezy
i bezcelowe jest szukanie dalszych wyjaśnień w pasyjnych tekstach liturgicznych, homiletycznych,
stosujących antytetyczne zestawienie pojęć: życie — śmierć, życie — grób, które świadczą o rze-
komym związku ideowym z tematem AT. W programie małego tryptyku ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie186, XV-wiecznym dziele kreteńsko-weneckim187 AT pojęta jest jako
historyczne przedstawienie pasyjne, poprzedzone scenami Zdjęcia z Krzyża i Opłakiwaniem
(il. 43). Chrystus stoi w grobie na tle krzyża i szeroko rozpościera opuszczone ręce w sposób
znany już z wcześniejszych włoskich obrazów (il. 44)188 zaś motyw aniołów adorujących
nawiązuje do bizantyjskich wzorów z epitaphioi i aerów.

186 Malarstwo europejskie, katalog zbiorów, t. II. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1967, s. 260,
nr 1643: zapewne dzieło warsztatu kontynuującego tradycje bizantyjskie.

187 Por. S. B e 11 i n i, La pittura di icone cretese-veneziana e i Madonneri. Milano 1933, tabl. 22: tryptyk
kreteńsko-wenecki z XV w. (Rzym, Pinacoteca Vaticana) identyczny z warszawskim pod względem konstrukcyj-
nym i bardzo pokrewny stylistycznie (o ile można sądzić na podstawie reprodukcji).

188 Fra Filippo Lippi (0,22x0,15 m); R o s s i, II Museo Horne, jw., s. 141, il.

90