DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0055
ich symbole) pełnią funkcję filarów podtrzymujących niebieską wizję192. Z całej hierarchii
chrześcijańskich świętych tylko ewangeliści, a więc postacie identyfikowane z zćooc_istotami
dźwigającymi tron Boga — służą za „narożne podpory" kopuły Pantokratora. W tej kompo-
zycji działa jeszcze dawny symboliczny wzór Chrystusa tronującego na swych mistycznych
zg>oc znany z miniatury Kodeksu Rabuli (il. 13).
V
Mozaika w absydzie kościoła S. Pudenziana, powstała w latach 402—417193, ukazuje Chrys-
tusa siedzącego na tronie i uroczyście przemawiającego (= adlocutio), otoczonego gronem
apostołów, którzy jako przyjaciele (cpfoot, amici) swobodnie rozmawiają ze sobą (= fiducia,
7шрр7)<на) ponieważ nie są zobowiązani do przestrzegania ceremoniału audiencji194. Za Pawłem
i Piotrem stoją dwie niewiasty, personifikacje Kościoła i nawróconych Żydów (ecclesia ex circum-
cissione) i pogan (ecclesia ex gentibus), które trzymają złote wieńce (aurum coronarium195)
jako dar składany Chrystusowi (il. 6). Taki dar według obyczaju dworskiego przynosiły
prowincje i senat cesarzowi w uroczystych okolicznościach, przy objęciu władzy, podczas ob-
chodu jubileuszu, gdy jako conservator orbis przybywał do miast cesarstwa (= adventus).
U stóp Chrystusa stał pierwotnie Baranek w nimbie, z gołębiem-symbolem Ducha św.
nad głową. Ten motyw jest znany już tylko z rysunku, który wykonał Ciacconio w roku
1595196.
192 K. Lehmann, The Dome of Heaven. The Art Bulletin, XXVII, 1945, s. 1—27; H. H о 11 a n d e r,
a?t. Himmel. B. Kosniologische, u. archit. Darst. formen. Lexikon der christlichen Ikonographie. II, Freiburg
1970, szp. 259—263; H. L о g w y n, Kiewer Sophienkathedrale. Kiew 1971, liczne ilustracje wnętrza, mozaik
i malowideł ściennych.
193 G. Matthiae, II mosaico romano di S. Pudenziana. Bolletino d'Arte, XXXI, 1937/1938, s. 442
0 napisie, przekazanym przez Panviniusa, z którego wynika, że mozaika powstała za papieża Innocentego I; К o 1-
1 w i t z, Christus ais Lehrer, jw., rozróżnia w mozaice dwa przedstawienia: Chrystus nauczyciel wśród apostołów,
udzielenie władzy Piotrowi (traditio legis); G r a b a r, Martyrium. Album, jw. tabl. 39, 1 ; t. II, jw., s. 202 (przed-
stawienie teofanii); Morey, jw., s. 143—144, ił. 152; R a p p, jw., s. 99—107: Italienische Apsisbilder vom
5.—9. Jahrhundert. Der thronende Christus, il. 28.
194 A 1 f o 1 d i, Die Ausgestaltung, jw., s. 28: amici, tzn. zaufani towarzysze podróży, doradcy, nie należeli
do poddanych, ale tworzyli dworską instytucję — cohors amicorum — podzieloną na prima et secunda admissio.
195 W. Greisenegger, art. Ecclesia. Lexikon der christlichen Ikonographie. I, Freiburg 1968, szp.
562—569.
196 I h m, jw., tabl. III, 2; Waetzoldt, jw., kat. nr 1000, il. 506, s. 74—75 : już papież Hadrian I (772—
795) naprawiał mozaikę, kardynał Enrico Gaetani w 1588 r. spowodował przebudowę absydy i wtedy mozaikę
na krawędziach uszkodzono, a Baranka wraz z gołębiem zniszczono; v. S y bel, Christliche Antike. jw., II,
tabl. I: rekonstrukcja pierwotnego wyglądu mozaiki wg de Rossiego; D i n к 1 e r, Das Apsismosaik, jw., s. 55,
przyp. 98 niesłusznie uznaje motyw z Barankiem za pomysł barokowego kopisty.
4*
51
chrześcijańskich świętych tylko ewangeliści, a więc postacie identyfikowane z zćooc_istotami
dźwigającymi tron Boga — służą za „narożne podpory" kopuły Pantokratora. W tej kompo-
zycji działa jeszcze dawny symboliczny wzór Chrystusa tronującego na swych mistycznych
zg>oc znany z miniatury Kodeksu Rabuli (il. 13).
V
Mozaika w absydzie kościoła S. Pudenziana, powstała w latach 402—417193, ukazuje Chrys-
tusa siedzącego na tronie i uroczyście przemawiającego (= adlocutio), otoczonego gronem
apostołów, którzy jako przyjaciele (cpfoot, amici) swobodnie rozmawiają ze sobą (= fiducia,
7шрр7)<на) ponieważ nie są zobowiązani do przestrzegania ceremoniału audiencji194. Za Pawłem
i Piotrem stoją dwie niewiasty, personifikacje Kościoła i nawróconych Żydów (ecclesia ex circum-
cissione) i pogan (ecclesia ex gentibus), które trzymają złote wieńce (aurum coronarium195)
jako dar składany Chrystusowi (il. 6). Taki dar według obyczaju dworskiego przynosiły
prowincje i senat cesarzowi w uroczystych okolicznościach, przy objęciu władzy, podczas ob-
chodu jubileuszu, gdy jako conservator orbis przybywał do miast cesarstwa (= adventus).
U stóp Chrystusa stał pierwotnie Baranek w nimbie, z gołębiem-symbolem Ducha św.
nad głową. Ten motyw jest znany już tylko z rysunku, który wykonał Ciacconio w roku
1595196.
192 K. Lehmann, The Dome of Heaven. The Art Bulletin, XXVII, 1945, s. 1—27; H. H о 11 a n d e r,
a?t. Himmel. B. Kosniologische, u. archit. Darst. formen. Lexikon der christlichen Ikonographie. II, Freiburg
1970, szp. 259—263; H. L о g w y n, Kiewer Sophienkathedrale. Kiew 1971, liczne ilustracje wnętrza, mozaik
i malowideł ściennych.
193 G. Matthiae, II mosaico romano di S. Pudenziana. Bolletino d'Arte, XXXI, 1937/1938, s. 442
0 napisie, przekazanym przez Panviniusa, z którego wynika, że mozaika powstała za papieża Innocentego I; К o 1-
1 w i t z, Christus ais Lehrer, jw., rozróżnia w mozaice dwa przedstawienia: Chrystus nauczyciel wśród apostołów,
udzielenie władzy Piotrowi (traditio legis); G r a b a r, Martyrium. Album, jw. tabl. 39, 1 ; t. II, jw., s. 202 (przed-
stawienie teofanii); Morey, jw., s. 143—144, ił. 152; R a p p, jw., s. 99—107: Italienische Apsisbilder vom
5.—9. Jahrhundert. Der thronende Christus, il. 28.
194 A 1 f o 1 d i, Die Ausgestaltung, jw., s. 28: amici, tzn. zaufani towarzysze podróży, doradcy, nie należeli
do poddanych, ale tworzyli dworską instytucję — cohors amicorum — podzieloną na prima et secunda admissio.
195 W. Greisenegger, art. Ecclesia. Lexikon der christlichen Ikonographie. I, Freiburg 1968, szp.
562—569.
196 I h m, jw., tabl. III, 2; Waetzoldt, jw., kat. nr 1000, il. 506, s. 74—75 : już papież Hadrian I (772—
795) naprawiał mozaikę, kardynał Enrico Gaetani w 1588 r. spowodował przebudowę absydy i wtedy mozaikę
na krawędziach uszkodzono, a Baranka wraz z gołębiem zniszczono; v. S y bel, Christliche Antike. jw., II,
tabl. I: rekonstrukcja pierwotnego wyglądu mozaiki wg de Rossiego; D i n к 1 e r, Das Apsismosaik, jw., s. 55,
przyp. 98 niesłusznie uznaje motyw z Barankiem za pomysł barokowego kopisty.
4*
51