DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0056
E. Dinkler uznał w tej rzymskiej mozaice kompozycję mającą jednoznaczny program escha-
tologiczny197, określony krzyżem, który tu jest zapowiedzianym znakiem, poprzedzającym
przyjście Syna Człowieczego na sąd198. Krzyż ozdobiony jest gemmami (= crux gemmata),
ma charakterystyczną formę z wklęsłymi zakończeniami poprzecznej belki i chociaż stoi na
górze, to jednak jego znaczenie nie może ograniczać się do wyobrażenia krzyża na Golgocie.
Jego bogata dekoracja określa go jako tropaion, a cztery apokaliptyczne istoty świadczą, że
jest znakiem zapowiadającym drugie przyjście Pana (= secundus adventus), który na rzymskiej
mozaice przedstawiony jest już w roli sędziego, siedzącego w asyście apostołów in sede maies-
tatis suae.
Pogląd, że tronujący Chrystus w gronie apostołów obrazuje zapowiedź zanotowaną przez
ewangelistę Mateusza199 pojawił się znacznie wcześniej, kiedy przedstawienia chrześcijańskiej
sztuki pojmowano jako alegoryczne lub bezpośrednie odtworzenie tekstów biblijnych lub
dogmatycznych i nie uwzględniano wystarczająco istnienia przedchrześcijańskiej tradycji
przedstawieniowej.
Altendorf w obszernym wywodzie wykazał niesłuszność interpretacji, upatrujących w rzymskiej
mozaice temat Sądu200. Obecność w niej Pawła, siedzącego po prawej stronie Chrystusa, wyklucza
przypuszczenie, że artysta, posługując się tradycyjnym schematem, zilustrował biblijną scenę201;
przedstawił on jednocześnie kolegium dyskutujących apostołów oraz Chrystusa — przemawiają-
cego nauczyciela i władcę, zasiadającego na cesarskim tronie, któremu Kościół składa w hołdzie
aurum coronarium quae imperatoribus ob honorem triumphi mittuntur202. Scena odbywa się
na otwartym dziedzińcu, otoczonym portykiem z bramami. Ten portyk oraz budowle w tle
i krzyż stojący na skale określano zazwyczaj jako przedstawienie ówczesnej chrześcijańskiej
197 Dinkler, jw., il. 19, s. 54 tę scenę nazywa: Komposition mit eindeutig eschatologischem Programm;
eschatologiczny charakter określony jest nie krzyżem, lecz przede wszystkim obecnością apokaliptycznych czterech
żywych istot.
198 O tej formie krzyża pisał E. Dinkler, Bemerkungen zum Kreuz ais Tropaion. Mullus. Festschrift
Theodor Klauser. Jahrbuch fur Antike und Christentum, Ergânzungsband 1, 1964, s. 71—78; tenże, Das
Kreuz ais Siegeszeichen. Zeitschrift fur Théologie und Kirche, LXII, 1965, s. 1—20, przedruk w: Signum Crucis.
Aufsâtze zum Neuen Testament und zur Christlichen Archâologie, von E. Dinkler. Tiibingen 1967, s. 55—76.
199 Mateusz 19, 28: ,,Amen dico vobis, quod vos, qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius
hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israël".
200 Altendorf, jw., s. 89—112: Das Apsisbild von S. Pudenziana in Rom.
201 E. v. Dobschutz, Der Apostel Paulus. II, Seine Stellung in der Kunst. Halle 1928, s. 5 i E. Stora-
mel, Beitrâge zur Ikonographie der konstantinischen Sarkophagplastik. (Theophaneia, X), Bonn 1954, s. 123
rozpatrywali zagadnienie kolejności miejsc Piotra i Pawła i ustalili, że w V w. wyróżniona jest prawa strona od
widza, a więc także w S. Pudenziana Piotr, a nie Paweł, jest pierwszym w kolegium apostołów; por. O. N u s s -
b a u m, Die Bewertung von rechts und links in der rômischen Liturgie. Jahrbuch fur Antike und Christentum,
V, 1962, s. 158—171.
202 A 1 f ô 1 d i, Insignien, jw., s. 10, 38—41.
52
tologiczny197, określony krzyżem, który tu jest zapowiedzianym znakiem, poprzedzającym
przyjście Syna Człowieczego na sąd198. Krzyż ozdobiony jest gemmami (= crux gemmata),
ma charakterystyczną formę z wklęsłymi zakończeniami poprzecznej belki i chociaż stoi na
górze, to jednak jego znaczenie nie może ograniczać się do wyobrażenia krzyża na Golgocie.
Jego bogata dekoracja określa go jako tropaion, a cztery apokaliptyczne istoty świadczą, że
jest znakiem zapowiadającym drugie przyjście Pana (= secundus adventus), który na rzymskiej
mozaice przedstawiony jest już w roli sędziego, siedzącego w asyście apostołów in sede maies-
tatis suae.
Pogląd, że tronujący Chrystus w gronie apostołów obrazuje zapowiedź zanotowaną przez
ewangelistę Mateusza199 pojawił się znacznie wcześniej, kiedy przedstawienia chrześcijańskiej
sztuki pojmowano jako alegoryczne lub bezpośrednie odtworzenie tekstów biblijnych lub
dogmatycznych i nie uwzględniano wystarczająco istnienia przedchrześcijańskiej tradycji
przedstawieniowej.
Altendorf w obszernym wywodzie wykazał niesłuszność interpretacji, upatrujących w rzymskiej
mozaice temat Sądu200. Obecność w niej Pawła, siedzącego po prawej stronie Chrystusa, wyklucza
przypuszczenie, że artysta, posługując się tradycyjnym schematem, zilustrował biblijną scenę201;
przedstawił on jednocześnie kolegium dyskutujących apostołów oraz Chrystusa — przemawiają-
cego nauczyciela i władcę, zasiadającego na cesarskim tronie, któremu Kościół składa w hołdzie
aurum coronarium quae imperatoribus ob honorem triumphi mittuntur202. Scena odbywa się
na otwartym dziedzińcu, otoczonym portykiem z bramami. Ten portyk oraz budowle w tle
i krzyż stojący na skale określano zazwyczaj jako przedstawienie ówczesnej chrześcijańskiej
197 Dinkler, jw., il. 19, s. 54 tę scenę nazywa: Komposition mit eindeutig eschatologischem Programm;
eschatologiczny charakter określony jest nie krzyżem, lecz przede wszystkim obecnością apokaliptycznych czterech
żywych istot.
198 O tej formie krzyża pisał E. Dinkler, Bemerkungen zum Kreuz ais Tropaion. Mullus. Festschrift
Theodor Klauser. Jahrbuch fur Antike und Christentum, Ergânzungsband 1, 1964, s. 71—78; tenże, Das
Kreuz ais Siegeszeichen. Zeitschrift fur Théologie und Kirche, LXII, 1965, s. 1—20, przedruk w: Signum Crucis.
Aufsâtze zum Neuen Testament und zur Christlichen Archâologie, von E. Dinkler. Tiibingen 1967, s. 55—76.
199 Mateusz 19, 28: ,,Amen dico vobis, quod vos, qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius
hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israël".
200 Altendorf, jw., s. 89—112: Das Apsisbild von S. Pudenziana in Rom.
201 E. v. Dobschutz, Der Apostel Paulus. II, Seine Stellung in der Kunst. Halle 1928, s. 5 i E. Stora-
mel, Beitrâge zur Ikonographie der konstantinischen Sarkophagplastik. (Theophaneia, X), Bonn 1954, s. 123
rozpatrywali zagadnienie kolejności miejsc Piotra i Pawła i ustalili, że w V w. wyróżniona jest prawa strona od
widza, a więc także w S. Pudenziana Piotr, a nie Paweł, jest pierwszym w kolegium apostołów; por. O. N u s s -
b a u m, Die Bewertung von rechts und links in der rômischen Liturgie. Jahrbuch fur Antike und Christentum,
V, 1962, s. 158—171.
202 A 1 f ô 1 d i, Insignien, jw., s. 10, 38—41.
52