DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0009
Tadeusz Dobrzeniecki
MAIESTAS DOMINI W ZABYTKACH POLSKICH I OBCYCH
Z POLSKĄ ZWIĄZANYCH
M aiestas Domini jest nazwą przedstawienia, które powstało w okresie wczesnochrześci-
jańskim i na rozległym obszarze stosowane było przede wszystkim w absydach1, zaś w sztuce
zachodniej uzyskało znacznie większą niż na Wschodzie popularność, przejawiającą się
umieszczaniem jego nie tylko w absydach, lecz także na przedmiotach należących do liturgicz-
nego wyposażenia ołtarza (antependia, krzyże, relikwiarze, księgi liturgiczne), a od XI w. na
tympanonach portalowych2.
Artykuł niniejszy traktuje o przedstawieniu Maiestas Domini, występującym w dziełach
sztuki znajdujących się w Polsce, zarówno rodzimych, jak i obcych, które w różnorodnych okoli-
cznościach znalazły się w naszym posiadaniu:
— Malowidła ścienne: z kościoła w Faras, obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w War-
szawie3;
na sklepieniu zachodniej absydy kolegiaty w Tumie pod Łęczycą4 ;
1 Ch. D e 1 v o y e, Apsis, Reallexikon zur byzantinischen Kunst. I, Stuttgart 1966, szp. 246: grecka nazwa
xôyxtq; łacińskie nazwy fconcha (Paulin z Noli, ep. 32, 12), tribunal (Prudencjusz, Peristephanon XI, 225), exedra
i przede wszystkim apsis, absis, a b s i d a (Paulin z Noli, ep. 32, 16, 17); termin афь<; oznaczał łuk; Ch. I h m,
Die Programme der christlichen Apsismalerei vom vierten Jahrhundert bis zur Mitte des achten Jahrhunderts.
(Forschungen zur Kunstgeschichte und christlichen Archâologie, t. IV), Wiesbaden 1960; К. W e s s el, Apsis-
bilder. Reallexikon, jw., szp. 268—293.
2 Najnowsze opracowanie leksykograficzne tego tematu: F. van der M ееr, Maiestas Domini. Lexikon
der christlichen Ikonographie. III, Freiburg 1971, szp. 136—142 (bibliografia do 1969 г.).
3 Galeria Sztuki Starożytnej, nr inw. 234018, wys. 2,08 m.; Das Wunder aus Faras. Wandgemâlde und
Altertiimer aus polnischen Ausgrabungen im Rahmen der UNESCO-Aktion „Rettet die Altertumer Nubiens",
b.m. 1970, nr 15.
4 Malowidło odkryte w 1952 г.; wys. ok. 6 m, szer. ok. 12 m.; 3 ćw. XII w. (konsekracja kościoła w 1161 г.);
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku pod redakcją M. Walickiego. Katalog zabytków
i bibliografię opracowała M. Pietrusińska. Warszawa 1971, s. 230—232, 732, il. 111, 705—707.
5
MAIESTAS DOMINI W ZABYTKACH POLSKICH I OBCYCH
Z POLSKĄ ZWIĄZANYCH
M aiestas Domini jest nazwą przedstawienia, które powstało w okresie wczesnochrześci-
jańskim i na rozległym obszarze stosowane było przede wszystkim w absydach1, zaś w sztuce
zachodniej uzyskało znacznie większą niż na Wschodzie popularność, przejawiającą się
umieszczaniem jego nie tylko w absydach, lecz także na przedmiotach należących do liturgicz-
nego wyposażenia ołtarza (antependia, krzyże, relikwiarze, księgi liturgiczne), a od XI w. na
tympanonach portalowych2.
Artykuł niniejszy traktuje o przedstawieniu Maiestas Domini, występującym w dziełach
sztuki znajdujących się w Polsce, zarówno rodzimych, jak i obcych, które w różnorodnych okoli-
cznościach znalazły się w naszym posiadaniu:
— Malowidła ścienne: z kościoła w Faras, obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w War-
szawie3;
na sklepieniu zachodniej absydy kolegiaty w Tumie pod Łęczycą4 ;
1 Ch. D e 1 v o y e, Apsis, Reallexikon zur byzantinischen Kunst. I, Stuttgart 1966, szp. 246: grecka nazwa
xôyxtq; łacińskie nazwy fconcha (Paulin z Noli, ep. 32, 12), tribunal (Prudencjusz, Peristephanon XI, 225), exedra
i przede wszystkim apsis, absis, a b s i d a (Paulin z Noli, ep. 32, 16, 17); termin афь<; oznaczał łuk; Ch. I h m,
Die Programme der christlichen Apsismalerei vom vierten Jahrhundert bis zur Mitte des achten Jahrhunderts.
(Forschungen zur Kunstgeschichte und christlichen Archâologie, t. IV), Wiesbaden 1960; К. W e s s el, Apsis-
bilder. Reallexikon, jw., szp. 268—293.
2 Najnowsze opracowanie leksykograficzne tego tematu: F. van der M ееr, Maiestas Domini. Lexikon
der christlichen Ikonographie. III, Freiburg 1971, szp. 136—142 (bibliografia do 1969 г.).
3 Galeria Sztuki Starożytnej, nr inw. 234018, wys. 2,08 m.; Das Wunder aus Faras. Wandgemâlde und
Altertiimer aus polnischen Ausgrabungen im Rahmen der UNESCO-Aktion „Rettet die Altertumer Nubiens",
b.m. 1970, nr 15.
4 Malowidło odkryte w 1952 г.; wys. ok. 6 m, szer. ok. 12 m.; 3 ćw. XII w. (konsekracja kościoła w 1161 г.);
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku pod redakcją M. Walickiego. Katalog zabytków
i bibliografię opracowała M. Pietrusińska. Warszawa 1971, s. 230—232, 732, il. 111, 705—707.
5