DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0079
9
G. W. Elderkin tłumaczył genezę mandorli z antycznej tarczy (clipeus), dla upamiętnienia
odniesionego zwycięstwa umieszczanej na polu bitwy, potem utrwalającej pamięć o człowieku
i zaopatrzoną jego portretem (imago clipeata)146. Różne warianty takich portretów znane
są w sztuce wczesnochrześcijańskiej. Najwcześniejszą i najbardziej godną uwagi w sztuce wschod-
niej jest mandorla na miniaturze ewangeliarza Rabuli (il. 14). Stojąca postać brodatego Chrystusa
trzyma w lewej dłoni rotulus, zapożyczony od brodatych postaci z pogańskich sarkofagów,
podobnie jak typ mandorli, draperia szat Chrystusa, jego gest. Podobieństwo mandorli z tarczą
nie ogranicza się do samej formy, lecz obejmuje także schemat kolorystyczny, który jest połą-
czeniem błękitu z białym obramieniem. Tarcza wojownika na sarkofagu pogańskim jest podobnie
błękitna z jasnym konturem. Zależność miniatury ewangeliarza od tekstu Ezechiela ogranicza
się tylko do dolnej części sceny Wniebowstąpienia. Wszystkie pozostałe motywy należą do
klasycznej tradycji. Tekst ewangelii w tym kodeksie jest syryjski, lecz miniatury zostały skopio-
wane z greckiego oryginału wraz z imieniem Longinusa w Scenie Ukrzyżowania napisanym
po grecku. Powyższy pogląd podzielał częściowo A. Grabar147, w znacznie szerszym zakresie
H. P. L'Orange, interpretujący mandorlę w ewangeliarzu Rabuli i na koptyjskich malowidłach
w Bawit jako kosmiczną tarczę, a więc z pominięciem tak istotnego źródła jak opis wizji przez
Ezechiela148.
U. Nilgen, autorka nowej interpretacji, słusznie oceniła powyższe poglądy i przyznała im
warunkowe znaczenie, ale tylko w formalnym aspekcie zagadnienia149. Antyczna imago clipeata
mogła współdziałać w pomyśle chrześcijańskiej mandorli, ponieważ mają dwa wspólne motywy:
gwiazdy, a tym samym kosmiczne znaczenie, oraz Wiktorie lub żywe istoty — aniołów, w roli
dźwigających, które symbolizują uwielbienie, gloryfikację. Tę zależność można przyjąć tylko
w tym sensie, że znana forma została wypełniona nową treścią, chociaż pokrewną dawnemu
znaczeniu. Dawne i nowe znaczenie nie wykluczają się: antyczny clipeus kosmiczny pełnił wtórną
funkcję we wczesnych przedstawieniach Maiestas Domini i Wniebowstąpienia.
Van der Meer150 i O. Brendel151 reprezentują trzeci pogląd, według którego wczesnochrześci-
146 G. W. Elderkin, Shield and Mandorla. American Journal of Archeology, XLII, 1938, s. 227—
236.
147 A. Grabar, Martyrium. Recherches sur le culte des relicfues et l'art chretien antique. t. II, Icono-
graphie. Paris 1946, s. 179.
148 H. P. L' O r a n g e, Studies on the Iconography of Cosmic Kingship in the ancient world. Oslo 1953,
s. 124—133: Throne-Chariot and Majestas Domini, il. 90, 91, 92.
149 Nilgen, Der Codex Douce 292, jw., s. 106—113: Deutung der Mandorla oder Kreisglorie. Kritik
der bisherigen Deutungsversuche.
150 F. Van der Meer, Maiestas Domini. Theophanies de 1'Apocalypse dans 1'art chretien. Citta del
Vaticano (Roma —Paris) 1938, s. 315—399: V. La Majeste. La Majeste precarolingienne. La Majeste carolin-
gienne et ottonienne. La Majeste monumentale dans la peinture. La Majeste dans la sculpture monumentale.
L'uniformite de la Majeste romane.
151 O. Brendel, Origin and Meaning of the Mandorla. Gazette des Beaux-Arts, 25, 1944, s. 5—24.
75
G. W. Elderkin tłumaczył genezę mandorli z antycznej tarczy (clipeus), dla upamiętnienia
odniesionego zwycięstwa umieszczanej na polu bitwy, potem utrwalającej pamięć o człowieku
i zaopatrzoną jego portretem (imago clipeata)146. Różne warianty takich portretów znane
są w sztuce wczesnochrześcijańskiej. Najwcześniejszą i najbardziej godną uwagi w sztuce wschod-
niej jest mandorla na miniaturze ewangeliarza Rabuli (il. 14). Stojąca postać brodatego Chrystusa
trzyma w lewej dłoni rotulus, zapożyczony od brodatych postaci z pogańskich sarkofagów,
podobnie jak typ mandorli, draperia szat Chrystusa, jego gest. Podobieństwo mandorli z tarczą
nie ogranicza się do samej formy, lecz obejmuje także schemat kolorystyczny, który jest połą-
czeniem błękitu z białym obramieniem. Tarcza wojownika na sarkofagu pogańskim jest podobnie
błękitna z jasnym konturem. Zależność miniatury ewangeliarza od tekstu Ezechiela ogranicza
się tylko do dolnej części sceny Wniebowstąpienia. Wszystkie pozostałe motywy należą do
klasycznej tradycji. Tekst ewangelii w tym kodeksie jest syryjski, lecz miniatury zostały skopio-
wane z greckiego oryginału wraz z imieniem Longinusa w Scenie Ukrzyżowania napisanym
po grecku. Powyższy pogląd podzielał częściowo A. Grabar147, w znacznie szerszym zakresie
H. P. L'Orange, interpretujący mandorlę w ewangeliarzu Rabuli i na koptyjskich malowidłach
w Bawit jako kosmiczną tarczę, a więc z pominięciem tak istotnego źródła jak opis wizji przez
Ezechiela148.
U. Nilgen, autorka nowej interpretacji, słusznie oceniła powyższe poglądy i przyznała im
warunkowe znaczenie, ale tylko w formalnym aspekcie zagadnienia149. Antyczna imago clipeata
mogła współdziałać w pomyśle chrześcijańskiej mandorli, ponieważ mają dwa wspólne motywy:
gwiazdy, a tym samym kosmiczne znaczenie, oraz Wiktorie lub żywe istoty — aniołów, w roli
dźwigających, które symbolizują uwielbienie, gloryfikację. Tę zależność można przyjąć tylko
w tym sensie, że znana forma została wypełniona nową treścią, chociaż pokrewną dawnemu
znaczeniu. Dawne i nowe znaczenie nie wykluczają się: antyczny clipeus kosmiczny pełnił wtórną
funkcję we wczesnych przedstawieniach Maiestas Domini i Wniebowstąpienia.
Van der Meer150 i O. Brendel151 reprezentują trzeci pogląd, według którego wczesnochrześci-
146 G. W. Elderkin, Shield and Mandorla. American Journal of Archeology, XLII, 1938, s. 227—
236.
147 A. Grabar, Martyrium. Recherches sur le culte des relicfues et l'art chretien antique. t. II, Icono-
graphie. Paris 1946, s. 179.
148 H. P. L' O r a n g e, Studies on the Iconography of Cosmic Kingship in the ancient world. Oslo 1953,
s. 124—133: Throne-Chariot and Majestas Domini, il. 90, 91, 92.
149 Nilgen, Der Codex Douce 292, jw., s. 106—113: Deutung der Mandorla oder Kreisglorie. Kritik
der bisherigen Deutungsversuche.
150 F. Van der Meer, Maiestas Domini. Theophanies de 1'Apocalypse dans 1'art chretien. Citta del
Vaticano (Roma —Paris) 1938, s. 315—399: V. La Majeste. La Majeste precarolingienne. La Majeste carolin-
gienne et ottonienne. La Majeste monumentale dans la peinture. La Majeste dans la sculpture monumentale.
L'uniformite de la Majeste romane.
151 O. Brendel, Origin and Meaning of the Mandorla. Gazette des Beaux-Arts, 25, 1944, s. 5—24.
75