DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0078
a nie na górnej krawędzi kuli. Na pierwszym obrazie mandorla jest eliptyczna138 (il. 49), a na
drugim ukazane są dwa regularne koła139 i pod tym względem istnieje związek tych kataloń-
skich zabytków z takimi dziełami jak biblia z St. Aubin, katalońska biblia z Farfy140 i skrzynka
z Limoges 141.
Zmieniona wersja wzoru wykształconego w St. Denis, reprezentowana wymienionymi przy-
kładami francuskimi i katalońskimi, budzi i nasze zainteresowanie, ponieważ do niej zaliczyć
należy także kamienną płaskorzeźbę z kolegiaty w Tumie pod Łęczycą (il. 50)142. W jej obecnie
fragmentarycznym stanie zachowania można dostrzec, że sfera i mandorla mają kształt regular-
nych kół o prawie identycznej średnicy i że Chrystus siedzi na dolnej krawędzi mandorli. Pier-
wotne przeznaczenie tej doskonałej pod względem artystycznym płaskorzeźby jest dotąd nie-
określone. Tutaj mogę wskazać zastosowanie omawianej wersji w płaskorzeźbie francuskiego
kapitelu z początku XII w. w Marcilhac (il. 51)143.
II
Znaczenie mandorli rozpatrywał jako jeden z pierwszych Adolf Kriicke w swym studium
o nimbie i interpretował ją jako aureolę świetlną, w której rozwoju współdziałały także inne
elementy: „imago clipeata" i przedstawienie apokaliptycznego łuku tęczy144.
Fritz Saxl wskazał antyczne, specjalnie z kultem Mitry związane wyobrażenie bóstwa oto-
czonego znakami Zodiaku i przyjął dla niego oraz dla chrześcijańskiej Maiestas Domini wspólny
centralny typ kosmokratora w kole niebios145. Interpretacja Saxla nie może wytłumaczyć
większości przedstawień mandorli, odpowiada tylko niewielkiej grupie przedstawień, w których
okrągła gloria otoczona jest szerokim obramieniem podzielonym na części z figuralnymi lub
ornamentalnymi motywami. Najważniejszym przykładem w tej grupie jest miniatura w „Złotym
kodeksie" z ok. 810 r., dziele pałacowej szkoły Karola Wielkiego, naśladowana jeszcze w XII w.
przez niemieckiego miniaturzystę (il. 26).
138 Barcelona, Museo de Arte de Cataluna, antependium nr 15803; (przewodnik): Museo de Arte de Ca-
talufia. Barcelona 1973, s. 65—66, il.: Cook, The Earliest, jw., il. 1; Ars Hispaniae. VI. Pintura e imagineria
romanicas. Madrid 1950, il. 165.
139 Barcelona, Museo de Arte de Cataluna, antependium nr 15802; Cook, The Earliest, jw., il. 2; Ars
Hispaniae, jw., il. 163, tabl. IV.
140 Rzym, Bibl. Vaticana. Lat. 5729; N e u s s, Die katalanische, jw., s. 16—29, il. 7, 147; Cook, The
Earliest, jw., s. 45, il. 18.
141 C o o k, The Earliest, jw., il. 45 (Londyn, British Museum).
142 Sztuka polska, jw.
143 J. E v a n s , Cluniac Art of the Romanesąue Period. Cambridge 1950, il. 99b.
144 A. K r ii c k e, Der Nimbus und verwandte Attribute in der fruhchristlichen Kunst. (Zur Kunstgeschichte
des Auslandes, XXXV), Strassburg 1905, s. 95—103.
145 F. S a x 1, Mithras. Typengeschichtliche Untersuchungen. Berlin 1931.
74
drugim ukazane są dwa regularne koła139 i pod tym względem istnieje związek tych kataloń-
skich zabytków z takimi dziełami jak biblia z St. Aubin, katalońska biblia z Farfy140 i skrzynka
z Limoges 141.
Zmieniona wersja wzoru wykształconego w St. Denis, reprezentowana wymienionymi przy-
kładami francuskimi i katalońskimi, budzi i nasze zainteresowanie, ponieważ do niej zaliczyć
należy także kamienną płaskorzeźbę z kolegiaty w Tumie pod Łęczycą (il. 50)142. W jej obecnie
fragmentarycznym stanie zachowania można dostrzec, że sfera i mandorla mają kształt regular-
nych kół o prawie identycznej średnicy i że Chrystus siedzi na dolnej krawędzi mandorli. Pier-
wotne przeznaczenie tej doskonałej pod względem artystycznym płaskorzeźby jest dotąd nie-
określone. Tutaj mogę wskazać zastosowanie omawianej wersji w płaskorzeźbie francuskiego
kapitelu z początku XII w. w Marcilhac (il. 51)143.
II
Znaczenie mandorli rozpatrywał jako jeden z pierwszych Adolf Kriicke w swym studium
o nimbie i interpretował ją jako aureolę świetlną, w której rozwoju współdziałały także inne
elementy: „imago clipeata" i przedstawienie apokaliptycznego łuku tęczy144.
Fritz Saxl wskazał antyczne, specjalnie z kultem Mitry związane wyobrażenie bóstwa oto-
czonego znakami Zodiaku i przyjął dla niego oraz dla chrześcijańskiej Maiestas Domini wspólny
centralny typ kosmokratora w kole niebios145. Interpretacja Saxla nie może wytłumaczyć
większości przedstawień mandorli, odpowiada tylko niewielkiej grupie przedstawień, w których
okrągła gloria otoczona jest szerokim obramieniem podzielonym na części z figuralnymi lub
ornamentalnymi motywami. Najważniejszym przykładem w tej grupie jest miniatura w „Złotym
kodeksie" z ok. 810 r., dziele pałacowej szkoły Karola Wielkiego, naśladowana jeszcze w XII w.
przez niemieckiego miniaturzystę (il. 26).
138 Barcelona, Museo de Arte de Cataluna, antependium nr 15803; (przewodnik): Museo de Arte de Ca-
talufia. Barcelona 1973, s. 65—66, il.: Cook, The Earliest, jw., il. 1; Ars Hispaniae. VI. Pintura e imagineria
romanicas. Madrid 1950, il. 165.
139 Barcelona, Museo de Arte de Cataluna, antependium nr 15802; Cook, The Earliest, jw., il. 2; Ars
Hispaniae, jw., il. 163, tabl. IV.
140 Rzym, Bibl. Vaticana. Lat. 5729; N e u s s, Die katalanische, jw., s. 16—29, il. 7, 147; Cook, The
Earliest, jw., s. 45, il. 18.
141 C o o k, The Earliest, jw., il. 45 (Londyn, British Museum).
142 Sztuka polska, jw.
143 J. E v a n s , Cluniac Art of the Romanesąue Period. Cambridge 1950, il. 99b.
144 A. K r ii c k e, Der Nimbus und verwandte Attribute in der fruhchristlichen Kunst. (Zur Kunstgeschichte
des Auslandes, XXXV), Strassburg 1905, s. 95—103.
145 F. S a x 1, Mithras. Typengeschichtliche Untersuchungen. Berlin 1931.
74